روز پیری، پادشاهی هم نمی‌آید به کار

پس فردا سالروز تولد آوازخوان برجسته، استاد زنده یاد منوچهر همایون‌پور است که متاسفانه در زمان حیات خود قدر ندید و در همان اوضاع از دنیا رفت.
او تا روزهای آخر عمر تقریباً به هیچ عارضه جسمی دچار نبود. فقط گاه از درد مفاصل می‌نالید و دیگر عوارضی که مربوط به کهولت و پیری است. او با روحیه‌ای مثال‌زدنی در ماه آخر عمرش در انتخابات هیات‌مدیره کانون خوانندگان ایرانی در تالار وحدت و یکی دو برنامه تلویزیونی حضور یافت. در ششمین شب نوروز ۱۳۸۵ و درست در میانه پخش برنامه موسیقی ۴ از تلویزیون همایون‌پور در منزل خود دچار عارضه تنفسی می‌شود. اما به رغم اصرار خانواده‌اش بر رساندن او به بیمارستان، ترجیح می‌دهد تا مصاحبه دکتر اسماعیل آذر با خودش را تا انتها ببیند.
پس از پایان برنامه که آن شب بینندگان زیادی آن را تماشا کردند، همایون‌پور در بیمارستان مهراد بستری می‌شود. پزشکان مشکل جدی‌ای در او مشاهده نمی‌کنند اما فردا صبح که همسر همایون‌پور به بیمارستان برمی‌گردد، متوجه می‌شود که او در ساعت ۳ بامداد از جهان خاکی رخت بربسته است. مرگ او به آرامی اتفاق افتاد. درست به آرامی حضور کوتاه مدتش در خوانندگی در سال‌های جوانی و پس از آن سال‌ها تحقیق و پژوهش ادبی و حضور در محافل هنری و موسیقایی... عجیب اینکه عباس شاپوری و علی تجویدی دو آهنگساز و نوازنده بنام و هم نسل همایون‌پور نیز چند روز قبل‌تر درگذشته بودند. فقدان این سه هنرمند در واقع تلنگری بود بر همه ما که به‌ویژه در ۳ دهه اخیر، آنچنان که باید و شاید، از هنر و تجربه این نسل بهره نبردیم.
نسلی که تحقیقاً بی‌جایگزین به نظر می‌رسند و نسل حاضر دست کم به لحاظ حس و حال و «آن» ویژه آثار موسیقایی فرسنگ‌ها با آنها فاصله دارند. همایون‌پور با زبان گویا و صراحت لهجه خاص خود همواره می‌کوشید تا موسیقی ناب را به جوان‌ترها بشناساند و این فاصله را کوتاه کند. اما هیچگاه منکر گذر زمان و دل آزردگی از ایام نمی‌شد و سعی نمی‌کرد خود را به اندازه یک جوان امروزی توانا نشان دهد.
روزی در محفلی، یکی از علاقه‌مندان موسیقی با بیان ضرب‌المثل «دود از کنده بلند می‌شود»؛ شروع به تعریف و تمجید از سرزندگی و شادابی همایون‌پور کرد. اما او ضمن تشکر از ابراز محبت آن دوست، شعری را خواند که همیشه در آواز ماهور اجرا می‌کرد: «روز پیری پادشاهی هم نمی‌آید به کار/ زندگی در خاکبازی‌های طفلان است و بس!» همایون‌پور هرچند هنوز هم دلش می‌خواست تا آوازهایی را بخواند و منتشر کند اما تا سال‌ها امکان عرضه آثارش را پیدا نکرد و بعد هم که این فرصت پیش آمد دیگر پیری از راه رسیده بود و...
منوچهر همایون‌پور در سال ۱۳۰۳ در بروجرد به دنیا آمد. این کودک آنچنان که بعدها خود می‌گفت در دوره دبستان بیش از همه به درس شعر و ادبیات فارسی علاقه نشان داد. منوچهر با از بر کردن و خواندن اشعار فارسی در سر صف مدرسه نخستین حضورهای خود در جمع را تجربه کرد. عشق به ادبیات گرانبهای فارسی، منوچهر را به سمت گوش دادن به صفحه‌های آواز خوانندگان قدیم ایرانی سوق داد. هنرمندانی چون تاج، قمر، روح‌انگیز، ادیب و ظلی که هر یک اثر خود را بر صدای او گذاشتند و به مرور به کار تکمیل هنر او آمدند؛ چراکه منوچهر از سنین ۸-۷ سالگی تصنیف‌ها و آوازهایی را که دوست می‌داشت بر لب زمزمه می‌کرد. او در جایی به کنایت استاد خود را همین آثار دانسته است:
«استاد تو عشق است، بدان‌جا چون رسیدی/ عشقت به زبان حال گوید چون کن»
ضمن آنکه پس از تاسیس رادیو، پخش زنده ساز و صدای استادان موسیقی با حجمی دلپذیر برای او بهترین کلاس محسوب می‌شد. کلاسی که ۲ سال بعد از راهیابی همایون‌پور به رادیو در سال ۱۳۲۶ در محضر «ابوالحسن صبا» یگانه موسیقی ایرانی به شکل حضوری و مستقیم تبدیل شد. همایون‌پور همواره از این اتفاق به‌عنوان بزرگ‌ترین و مهم‌ترین رویداد زندگی خود نام می‌برد. چرا که در نزد صبا پایه‌های ضرب و ریتم و بعضی گوشه‌های مشکل ردیف آوازی و همچنین شیوه‌های تلفیق شعر و آهنگ را فرا گرفت. در کنار اینها با همکاری ارکستر‌های مختلف رادیو به سرپرستی هنرمندانی چون ابراهیم منصوری، جواد معروفی، روح‌الله خالقی و حسین یاحقی آثار فراوانی را اجرا کرد و صدای خود را به خانه‌های مردم برد. همایون‌پور در آواز خوانی خود را به «سبک و اسلوب سپاهانی، با ویژگی تلفظ صحیح شعر و انتخاب آن متناسب با زمان و مکان» پایبند می‌دانست. متاسفانه بیشتر این آثار دستخوش نامهربانی‌های زمانه شدند و از بین رفتند و همایون‌پور تنها در سال‌های پایانی حضور در رادیو - در اواخر دهه ۳۰- به بازسازی تعدادی از آنها پرداخت. از ترانه‌های مشهور او می‌توان به نوای چوپان، راز هستی، عهد شکن و از همه مهم‌تر افسانه عشق در ابوعطا با شعر معروف پژمان بختیاری اشاره کرد.
همایون‌پور در آواز سبک و سیاق و صدای ویژه خود را داشت. از دید تخصصی پس از شنیدن صدای او معلوم می‌شد که پیش کسی آموزش مستمر ندیده اما در عین حال صدایش ازچنان صلابتی برخوردار بود که نشان از انس و الفت و حشر و نشر او با بزرگان موسیقی داشت. «به قول شجریان تحریر‌های غنه همایون‌پور از کمتر خواننده ایرانی شنیده شده و تنها جمال وفایی توانست تا حدودی به این سبک نزدیک شود. شجریان همواره کار همایون‌پور را می‌ستود.» مظفر شفیدی شاگرد برجسته محمد رضا شجریان با بیان این مطلب بر صریح اللهجه بودن و رک گویی همایون‌پور تاکید می‌کند. سید مهدی میر مهدی خواننده و از دوستان آن زنده یاد درباره صراحت لهجه همایون‌پور خاطره جالبی را نقل می‌کند: «روزی در جلسه‌ای یک خواننده نسبتاً جوان آواز خوبی با همراهی ساز سه‌تار اجرا کرد با فضای خوبی که به وجود آمده بود درست قبل از فرود آمدن ساز در مایه اولیه، خواننده دیگری بلافاصله شروع به خواندن کرد. مرحوم همایون‌پور که در جلسه حضور داشت با صراحت ویژه خود به خواننده دومی گفت هیچگاه صحیح نیست که دو خواننده به صورت پی درپی و بدون فاصله از آواز یکدیگر شروع به خواندن کنند. الان فضای اینجا پر از حس صدای خواننده قبلی است. هر صدایی رنگ و حس ناب خود را دارد و باید میان اجرای دو آواز از دو شخص متفاوت فاصله و تنفسی وجود داشته باشد. مگر اینکه دو خواننده، با هماهنگی قبلی بخواهند به همخوانی و هم آوایی بپردازند که داستان جداگانه‌ای را می‌طلبد. همایون‌پور همیشه با همین صراحت نظر خود را ابراز می‌کرد.»
دیگر ویژگی همایون‌پور اطلاعات ویژه ادبی و محفوظات شعری او بود. او در کنار کار موسیقی روزبه‌روز دامنه مطالعات ادبی خود را گسترش داد. از میان شاعران به حافظ شیرازی اعتقادی ویژه داشت. همواره یادداشت‌های زیادی در مورد او می‌نوشت که امیدواریم روزی منتشر شود. همایون‌پور علاوه بر کلکسیونی ارزشمند از عکس‌های قدیمی خاطرات زیادی از انس و الفت خویش با قدما در سینه داشت و به مناسبت آنها را می‌نوشت یا برای هنردوستان تعریف می‌کرد گویا مجموعه این عکس‌ها و خاطرات به صورت مجموعه‌ای در دست انتشار است. هر چند که خود او اینک به خاطره‌ای در هنر موسیقی ایران زمین تبدیل شده است. انگار بی‌دلیل نبود که در سال ۱۳۸۰ به هنگام انتشار آلبومی از آثار قدیمی خود نام «دیروزی‌ها» را بر آن گذاشت. او سال‌ها بود که حقیقت گذشت زمان و گذر عمر را پذیرفته بود...

منبع : روزنامه تهران امروز