درباره بتهوون و سمفونی نه، به بهانه اجرای ارکستر سمفونیک

این بار رهبری اركستر سمفونیك تهران را رهبر مشهور ایرانی یعنی «علی رهبری» برعهده گرفته بود. علی رهبری كه از او در جوامع بین المللی موسیقی، با نام «الكساندر رهبری» یاد می شود در سال ۱۳۲۷ در تهران متولد شد و از كودكی در رشته موسیقی به فعالیت پرداخت و پس از اتمام دوره هنرستان به اتریش سفر كرد و در آكادمی موسیقی وین به تحصیل پرداخت و سپس در كسوت رهبر اركستر و آهنگساز به فعالیت پرداخت. او بین سالهای ۱۳۵۴ تا ۱۳۵۷ موفق به كسب چند مدال از سوی كمیته حقوق بشر و نیز مسابقات رهبری اركستر درفرانسه و سوئیس گشت و سال بعد فرصتی یافت تا اركستر فیلارمونیك برلین را رهبری كند. گفته می شود كه وی از سوی رهبر سرشناس اتریشی یعنی هربرت فون كارایان مورد حمایت قرار گرفت وسپس طی چند دهه با اركسترهای معتبری همچون اركستر سمفونیك نورنبرگ، فیلارمونیك BRT (بلژیك)، فیلارمونیك چك، فیلارمونیك زاگرب، فیلارمونیك مالاگا (اسپانیا) و بالاخره اركستر سمفونیك تهران در سمت های گوناگون همكاری داشته است.
علی رهبری در كار ضبط آثار موسیقی كلاسیك نیز بسیار پركار بوده و نزدیك به یكصدوپنجاه CD از اجراهای او به بازارهای جهانی راه پیدا كرده است كه نزدیك به چهل CD از این مجموعه به اجرای آثار اپرایی اختصاص دارد.آثار مهم تصنیف شده توسط رهبری عبارتند از سمفونی برای سیاهان آفریقا، خون ایرانی، قدرت فلامنكو، نوحه خوان، بیروت ۱۳۶۲ و آثار بی شمار دیگر.چندی پیش علی رهبری پس از چند دهه دوری از وطن، به رهبری اركستر سمفونیك تهران پرداخت و آثاری از چایكوفسكی و دورژاك را اجرا كرد و این بار و در این هفته به اجرای اثر بزرگی همچون سمفونی شماره ۹ بتهوون پرداخت.به نظر می رسد با حضور علی رهبری، تحول چشمگیری در روندكاری اركستر سمفونیك تهران رخ داده و برنامه كاری آن نظم و ترتیب خاص و بی سابقه ای به خود گرفته است.
بتهوون و سمفونی شماره ۹
لودویگ ون بتهوون در سال ۱۷۷۰ در آلمان چشم به جهان گشود. هیچ یك از آهنگسازان موسیقی كلاسیك به اندازه بتهوون برای مردم عادی شناخته شده نیستند. با این حال بتهوون نزد متخصصان موسیقی نیز جایگاه ویژه ای یافته است. بتهوون نخستین دروس موسیقی را زیر نظر پدرش فراگرفت وبعدها به مكتب موتسارت وهایدن راه یافت و آثار بی شماری تصنیف كرد كه در بیشتر آنها رگه هایی از شخصیت منحصر به فرد بتهوون دیده می شود. او در فرم سمفونی توانست تحولی ژرف به پاكند تا جایی كه در هر یك از سمفونی هایش عرصه ای نو در نگرش به این فرم موسیقایی، گشایش یافته است. علاوه بر این، بتهوون آثار بی شمار دیگری در فرم های مختلف از جمله سونات، تریو، كوارتت، كوئینتت، سكستت، كنسرتو، اپرا، اورتور، اوراتوریو، مس، لید و غیره خلق كرده است. درمورد سمفونی نهم بتهوون اولین نكته حایز اهمیت این است كه برای نخستین بار در تاریخ موسیقی، صدای انسان در فرم سمفونی به كار رفته است، چرا كه فرم سمفونی به طور كلی فرمی است سازی و نه كوازی و تمامی آثار سمفونیكی كه پیش از انتشار این قطعه تصنیف گشته بودند، تنها از صدای سازی بهره گرفته بودند. لیكن بتهوون در اینجا به یكباره تصمیم گرفت تا شعری از شاعر آلمانی زبان، شیللر را در قسمت پایانی سمفونی نهم خود بگنجاند. نكته دیگری كه در رابطه با سمفونی نهم می توان ذكر كرد این است كه بتهوون در طول ساختن این اثر به طور كامل ناشنوا بود. در این باره توضیح اینكه اولین نشانه های ناشنوایی در او از سن حدود ۲۷ سالگی ظاهر شد و پس از گذشت زمان ناشنوایی اش شكل حادتری به خود گرفت تا جایی كه به كری كامل منجر شد.نتیجه اینكه بتهوون، خالق سمفونی نهم، هیچگاه نتوانست حتی یك نت از این شاهكار بی همتا را بشنود، تراژدی ای كه هچگاه از این قطعه برجسته، جدایی پذیر نمی نماید. در آن هنگام، تنگ دستی بتهوون و نیز كشمكش هایی كه بر سر سرپرستی برادرزاده اش بدانها مواجه بود همگی دست به دست هم داده بودند تا سمفونی نهم در بحرانی ترین مقاطع زندگی آهنگساز پا به عرصه هستی بگذارد. به هر حال سمفونی نهم به اعتبار موومان آخرش كه همان منظومه شادی شیللر است، اثری خوانده می شود كه انسانها را به آزادگی، شادی و برادری فرامی خواند. در اصل عنوانی كه به كنسرت هفته جاری اركستر سمفونیك تهران داده شده همان شعری است كه تمام ایرانیان آن را از بر هستند:
بنی آدم اعضای یكدیگرند
كه در آفرینش زیك گوهرند
چو عضوی به دردآورد روزگار
دگر عضوها را نماند قرار
جملات زیر نیز در بروشور این كنسرت به چشم می خورد:
«بتهوون از دنیایی كه در عالم خاموشی ساخته بود هر چند یك بار برای مردمی كه می شنیدند، تحفه ای می آورد. البته تحفه گرانبهایی بود، گرانبهاترین تحفه ای كه برای ابنا بشر به یادگار مانده است. سمفونی نهم در آن روزهای سخت تصنیف شد و شگفت آن است كه در بیان شادی و برای تسكین اندود دردمندان به وجود آمد. واقعاً این علو روحی از كسی كه تیره روزترین مردم عصر خود بود عجیب به نظر می رسید، معهذا بتهوون مانند پیامبری مردم را به پاكبازی و صمیمیت دعوت می كند تا غمهای خود را فراموش كنند و برادروار همدیگر را دوست بدارند.»البته جملات فوق كه در بروشور كنسرت آمده از متن كتاب تفسیر موسیقی، نوشته سعدی حسنی گرفته شده كه جا داشت مسؤولین تنظیم بروشور به این نكته توجه بیشتری كرده و آن را اعلام می داشتند.طبق برنامه اعلام شده از سوی ارگانهای مربوطه، كنسرت هفته جاری اولین بخش از مجموع حدوداً كنسرتی است كه قرار است توسط اركستر سمفونیك تهران و به رهبری علی رهبری اجرا شود. قرار است در كنسرتهای آینده قطعاتی از موتسارت، چایكوفسكی، وردی، دورژاك، الگار، پوچینی، ارف و دیگر آهنگسازان اجرا شود كه این خود طیف وسیعی را كه قرار است بدان پرداخته شود نشان می دهد.در اینجا جا دارد كه از اجرای اعضای گروه كر تالار وحدت نیز كه علی رغم برخورداری از حداقل امكانات و مواجهه با بی برنامگی های همیشگی، این اثر جدی را اجرا كردند نیز یاد كرد. باشد كه با برنامه ریزی هایی كه علی رهبری از روی آگاهی، جهت سر و سامان بخشی به گروه كر تالار وحدت می كند ما بیش از پیش شاهد هنرنمایی ایشان باشیم و برای ایشان نیز از شرایط مساعدتری نسبت به گذشته جهت فعالیت دراین حوزه برخوردار گردند.

طاها پیشوا

منبع : روزنامه ایران