ترکیه گذرگاه مهم انرژی

در ۱۵ اكتبر ۲۰۰۵ بانك جهانی با اعطاء وام ۳۲۵ میلیون دلاری تركیه برای ساخت یك مخزن گاز به حجم ۵/۱ میلیارد متر مكعب دركنار دریای نمك موافقت كرد. به گفته بانك جهانی ، تركیه در میان كشورهای »بزرگ« تنها كشوری است كه از این مخازن ندارد، اكثر كشورهای اروپایی و مصرف كننده انرژی ۲۰-۱۰ درصد مصرف سالانه خود را در اینگونه مخازن نگهداری می كنند كه باعث تثبیت قیمت گاز و همچنین امنیت انرژی خواهد شد.بنا به تحلیل كارشناسان بانك جهانی تركیه، گاز خود را از ایران و روسیه وارد می كند كه ضریب امنیتی هیچكدام از آنها برای تركیه زیاد نیست. بانك جهانی همچنین از سیاست اتصال شبكه برق و انرژی تركیه به اروپا حمایت مالی خواهد كرد. هر دو اقدام در جهت بسترسازی برای الحاق تركیه به اروپا و نیز تبدیل تركیه به یكی از مهمترین مناطق عبور انرژی در دنیا است.تركیه با توجه به موقعیت جغرافیایی خود در كنار مهمترین تولیدكنندگان نفت دنیا و اروپا به عنوان یكی از مهمترین مصرف كنندگان انرژی بدون داشتن منبع مهمی از گاز و نفت و تنها با تولید ۴۰۶/۲۸ میلیون تن زغال سنگ و واردات حدود ۷۵ درصد انرژی موردنیاز خود درحال تبدیل شدن به مركز توزیع انرژی نفتی و گازی در غرب آسیا است كه منافع سرشاری از بابت ترانزیت آن به خود اختصاص خواهد داد، صرف نظر از آنكه تركیه خود منابع انرژی را با امنیت بیشتر و احتمالاً قیمت ترجیحی برای مدت مدیدی دراختیار خواهد داشت.
ناهمگون بودن سیاستهای منطقه ای آمریكا با ایران وكشیدن خط لوله غیراقتصادی ۴ میلیارد دلاری نفتی جیحان - باكو ، ایران را كه می توانست بخشی از این درآمد ترانزیت را به خود اختصاص دهد به حاشیه راند.
خطوط لوله طراحی شده برای انتقال نفت و گاز منطقه خزر به اروپا در نهایت چه از ایران بگذرد یا نه به اجبار از تركیه خواهد گذشت. بنا بر این ارزش جغرافیایی تركیه به عنوان منطقه اتصال تولید و مصرف كنندگان انرژی دست نخورده باقی مانده است و تركیه مقام بزرگی را در گذرگاه انرژی به اروپا داراست.
بندر جیحان تركیه در حال تبدیل شدن به مهمترین بندر صادراتی و توزیع نفت برای نفت عراق و گاز و نفت دریای خزر است.روسیه كه یكی دیگر از بازندگان خط لوله جیحان - باكو است، طرح خط لوله شمال را در دست اجرا دارد. این خط لوله از شمال قفقاز به بندر نووروسیسك در دریای سیاه وارد می شود. محموله های نفتی این بندر نهایتاً باید از طریق تنگه بسفر به مقصد خود اعزام شود و باز هم نقش تركیه در این مسیر بااهمیت خواهد بود.ایران نیز برای انتقال گاز و نفت خزر از طریق لوله به تركیه روی خواهد آورد و لذا پیش بینی می شود تا سال۲۰۲۰ نزدیك به ۵ میلیون بشكه نفت از مسیر تركیه گذر كند و تركیه ارزش سیاسی این موقعیت را كاملاً درك می كند و برای اجرای آن برنامه ریزی كرده است.
گذرگاه انرژی بعدی خط لوله گاز باكو-تفلیس-ارض روم است كه گاز آذربایجان را از طریق گرجستان به تركیه می رساند. این خط كه به ترانس كاسپین نیز معروف است، قرار است به حوزه های آسیای مركزی خصوصاً تركمنستان نیز وصل شود. از نظر حقوقی مطالعات لازم صورت پذیرفته و مراحل اجرایی آن در تركیه و گرجستان آغاز شده است. انتقال گاز آذربایجان از سال ۲۰۰۶ از طریق این خط لوله صورت می گیرد.
انتقال انرژی از طریق خطوط مختلف برای امنیت مصرف كننده اهمیت ویژه دارد و كنترل این انتقال توسط تركیه به این كشور قدرت سیاسی و چانه زنی بالایی اعطا خواهد كرد و به ناچار این كشور ارزش و موقعیت افزون تری در سیاستهای بین المللی پیدا می كند. این موقعیت به افزایش نفوذ تركیه در اتحادیه اروپا از یك طرف و دست بالا داشتن در ارتباط با ایران و آسیای مركزی از طرف دیگر منجر خواهد شد.
بار دیگر كشوری همچون هلند بدون داشتن نقشی در تولید نفت با استفاده از ترانزیتهای خود به عنوان مركز و مرجع انرژی و نفت پا به عرصه وجود می گذارد و تولیدكنندگان نفتی باید خود را با مقررات و سیاستهای وی تنظیم كنند.

سید محمد حسینی

منبع : روزنامه همشهری