آب جای نفت را می گیرد

قرن آینده قرن جنگ بر سر آب خواهد بود، این جمله ای است که اکثریت سیاستمداران دهه های گذشته مدام در ذهن خود تکرار می کردند و آن را بر سر میزمذاکره با سایر کشورها و به خصوص در گفت و گو با کشورهای همسایه خود مد نظر قرار می دادند.آنها معتقد بودند که اگر قرن بیستم قرن جنگ بر ذخایر استراتژیک نفت بود، بی شک قرن بیست و یکم قرن جنگ جنگ بر سرآب خواهد بود. این عقیده چنان در میان دیپلمات های جهان رسوخ کرده بود که حتی دانش آموزان نیز آن را آموخته بودند.دیپلمات ها در این باره همواره از اشغال بلندی های جولان سوریه بوسیله ارسائیل به عنوان مثال این موضوع یاد می کردند و حتی پا از این فراتر گذاشته و گاهی خاورمیانه را مرکز ثقل این تحولات بر می شمردند.اما پس از گذشت شاید دو دهه از آن زمان و سپری شدن جشن شب ژانویه سال ۲۰۰۰ و فرارسیدن قرن بیست و یکم، گویی این جمله دیگر بیشتر طرفداران خود را در میان سیاستمدارن از دست داده است به طوری که هم اکنون بیشتر کشورهای خاورمیانه در تلاش برای برقراری ارتباط های نزدیک باهمسایگان خود از به واسطه مرزهای آبی خود هستند.
با آگاهی از اینکه در دنیا ۲۶۳ آبراهه مشترک بین دو یا چند کشور وجود دارد بی شک لزوم برقراری چنین ارتباط هایی بیشتر مشخص می شود .به هر حال هر چند کشورها با هم در این موارد اختلاف داشته باشند به طور قطع هیچ وقت نمی توانند برای همیشه نیروی خود را صرف جنگ و تشدید اختلاف ها ساند.
به همین علت نیز است که آب های مرزی و وجود مرزهای اقلیمی مشترک در دنیا از موضوعات جدی محسوب می-شود و با توجه به محدودیت منابع آب در خاورمیانه این موضوع از مقوله -های اثرگذار در همه زمینه های سیاسی، اقتصادی و اجتماعی است.آبراهه های مشترک حدود ۶۰ درصد از جریان رودخانه -های دنیا را در خود جای داده است و ۴۰ درصد جمعیت کره زمین در مناطقی زندگی می-کنند که به این آبراهه ها و رودخانه های مشترک وابسته است. در این میان ایران نیز حدود ۱۵ مرز مشترک آبی دارد این مرزها سالانه حدود ده میلیارد مترمکعب آب را به ایران وارد و هشت میلیارد مترمکعب آب را نیز خارج می کنند.
ایران که بیش از یک صد سال است که روابطش را برمبنای نفت استوار کرده این بار می رود تا در چند دهه آینده تاثیر گذار ترین کشور در میان همسایگانش درحوزه آب باشد.هیرمند، هریرود، ارس، بالهارود، آستارا چای، اترک، سمبارد و کارون از جمله مرزهای آبی ایران با کشورهای افغانستان ترکمنستان، آذربایجان و کویت و عراق و .. است.که ایران با استفاده از موقعیت های متفاوتی که به واسطه بالا دست یا پایین دست بودن کشور در این روخانه ها دارد سعی بر کاهش تنش و استفاده بهینه از این آب ها دارد.به عنوان نمونه در باره رود هیرند، ایران با عقد پروتکلی در سال ۱۳۵۱ حق آبه بین دو کشورایران وافغانستان را مشخص کرد و با پیگیری ها و اقدامات هماهنگ وزارت نیرو، وزارت امور خارجه و ریاست جمهوری، پروتکل سال ۱۳۵۱ مبنای همکاری های مجدد بین دو کشور قرار گرفته و به این ترتیب همکاری های فیمابین به خوبی شکل گرفت.
اگر چه هر از چند گاه موانعی بر سر راه این همکاری بوده است اما مهمترین عامل تاثیر گذار در این باره تغییر مسیر هیرمند و خشکسالی پی در پی آن بوده است .حکوکت طالبان و جنگ های بیست ساله در داخل این کشور از دیگر از عوامل تاثیر گذار بر روابط آبی ایران و افغانستان بوده است.اما در باره رودخانه هریرود نیز ایران و ترکمنستان با احداث سد دوستی عزم خود را برای برقراری روابطی دوستانه جزم کردند.
اهمیت احداث این سد به گونه ای بود که بارها مقامات بلند پایه ترکمن به وزاری خود دستور سرکشی و آگاهی از مراحل اجرایی سد را در هرماه صادر کرده بودند.سد دوستی هم اکنون در مرحله آبگیری قرار دارد و پیش بینی می شود که بهره برداری از آن نیز تا اواسط پاییز امسال آغاز شود.در باره رودخانه های ارس، بالهارود، آستارا چای و اترک نیز ایران با توافقث با کشورهای همسایه خود طی سال های گذشته بیش از ۹۰ کیلومتر از سواحل این رودخانه ها را ساماندهی کرد و قر بر این شد تا در صورتی که این رودخانه ها جابجایی از خط مرزی داشته باشند.به مسیر منطبق بر موافقت نامه های بین دو کشور هدایت شوند.
اما در این میان رودخانه کارون نیز که پر آب ترین رود ایران است و حرف و حدیث های فراوانی را به جان خریده است گویی این باره نیز می خواهد نخستین باشد.این رود قرار است میزانی از آب خود را به کویت بفروشد.
تفاهم نامه انتقال آب از ایران به کویت پاییز سال گذشته به امضای "حبیب ا... بیطرف" وزیر نیروی ایران و "شیخ احمد فهد الجابر الصباح" وزیر انرژی کویت رسید و بر اساس آن ایران می بایست روزانه ۲۱۰ میلیون گالن آب آشامیدنی مصرفی معادل ۹۰۰ متر مکعب به کویت صادر کند.انتقال آب از رود کارون با استفاده از یک خط لوله به طول ۵۴۰ کیلومتر و به قطر ۷/۲ دهم متر در خشکی و قطر ۴/۱ در زیر آب دریا و به طول ۳۳۰ کیلومتر از سد کرخه تا سواحل ایران و بقیه از زیر دریا منطقه موسوم به "الزور کویت صورت گرفته و امتداد خواهد داشت.سد خدا آفرین نیز که بر روی رودخانه ارس واقع شده و بین ایران و آذربایجان مشترک است پس از گذشت بیش از ۳ سال از آغاز عملیات اجرایی آن تنها از ۱۲ درصد پیشرف فیزیکی برخوردار بوده است .البته این میزان پیشرفت فیزیکی مربوط به آخرین اطلاعاتی است که معاون وزیر نیرو در اختیار خبرنگاران قرار داده است و از آن پس نیز هیچ خبری در این مورد انتشار نیافت.و چندی پیش بود که دکتر رضا اردکانیان در دیدار با یک هیات آذری از روند اجرای کار اظهار خوشحالی کرده بود و رضایت ایران را از روند پیشرفت این پروژه بیان داشته بود.با نگاهی به این پروژه ها می توان نتیجه گرفت که ایران گامی بلند برای استفاده از منابع آب مرزی را با حداقل تنش و درگیری برداشته است .و سعی دارد تا از این طریق نیز علاوه بر کسب در آمدی برای خود بر روابطش با سایر کشورها نیز تاثیر بگذارد.تاثیر مثبت این پروژه ها بر روابط با همسایگان بر کسی پوشیده نیست به طوری که درشرایط حساس سیاسی می توان از از عامل نیز در کنار عوامل دیگر در مذاکره استفاده کرد.اما به طور حتم تاثیر گذاری مطلوب یانامطلوب انعقاد معاهده های آبی مشترک و اجرای پروژه هایی این چنینی را در کمتر از یک دهه آینده مشاهده خواهیم کرد.
منبع: روزنامه عصر اقتصاد مورخ سوم دی ماه ۱۳۸۴

منبع : پایگاه اطلاع رسانی وزارت نیرو