مشکلات شرکت­های کوچک ماشین­سازی

امروزه یکی از سیاست­های موثری که در اکثر کشورهای در حال توسعه در امر توسعه صنعتی دنبال می­شود، بحث حمایت از شرکت­های کوچک و متوسط است. طبق آمارهای اعلام شده توسط یونیدو یکی از حوزه­های برجسته فعالیت شرکت­های کوچک و متوسط در ایران، ماشین­سازی است. آقای گل­محمدی، مدیرعامل شرکت ماشین­سازی گل­محمدی، سازنده انواع دستگاه­های رول­کن ورق، در گفتگو با مرکز مطالعات توسعه تکنولوژی دانشگاه صنعتی امیرکبیر، نظرات خود را در ارتباط با مشکلات شرکت­های کوچک و متوسط ماشین­سازی بیان کرده است که به شرح ذیل است:
مشکلات شرکت­های ماشین­سازی کوچک، را می­توان در محورهای زیر خلاصه کرد:
الف) سنتی بودن فعالیت­ها در حوزهٔ ماشین­سازی
در حال حاضر صنعت ماشین­سازی کشور بطور سنتی پیش می­رود. وقتی وارد یک کارگاه می­شوید می­بینید که مساحت کارگاه کمتر از ۵۰ تا ۶۰ متر است و دستگاه­های تراشی که استفاده می­شود بیش از ۲۰ سال عمر دارند. کمبود نیروی کار تحصیل کرده به وضوح دیده می­شود. نقشه­های استاندارد مورد استفاده قرار نمی­گیرد و هر کارگاهی به شیوهٔ خاص خود نقشه­ها را رسم می­کند و این نقشه­ها قابل ارائه نیستند. چون شخص دیگری این نقشه­ها را درک نمی­کند. هر چند ماشین­هایی که با این سبک سنتی تولید می­شوند، در بازارهای محلی جواب می­دهند و مشکلی ایجاد نمی­کنند، اما با روی آوردن به روش­های غیرسنتی و نوین می­توان امید بیشتری به حضور در بازارهای جهانی داشت.
ب) مشکل بازاریابی و بازرگانی
یکی دیگر از مشکلاتی که شرکت­های کوچک دارند، مشکل بازرگانی است. از عربستان و هند با ما تماس می­گیرند و ماشین درخواست می­کنند، ولی ما مدیر بازرگانی نداریم که بتواند با آنها صحبت کند و ارتباط داشته باشد. باید توجه داشت که ماشین­سازی و ساختن دستگاهی که۲۰ تن وزن دارد، در مقایسه با تولید پفک نیاز بیشتری به طراح و مدیر بازرگانی دارد. ولی ما توان استخدام مدیر بازرگانی را نداریم. دستگاهی که ساخته می­شود، همه­کاره­اش خودم هستم، خودم طراحی را انجام می­دهم، خودم تراشکاری را با کمک کارگرها انجام می­دهم. چک را خودم پاس می­کنم و اگر به کارگاه نروم. کارگرها از کار باز می­مانند. چون ما بودجه لازم برای استخدام مهندس نداریم. در حالی که اگر یک مهندس داشته باشیم، هم آن مهندس مشغول به­کار می­شود و هم کار من راحت­تر خواهد شد.
ج) کمبود امکانات و عدم حمایت­های دولتی
در حال حاضر تمرکز بر روی صنعت خودرو است و تصور می­شود که تولید پیکان و پژو تنها صنعت کشور است. در صورتیکه چیزی جز صنعت مونتاژ نیست. اما من با ورق و مواد خام، دستگاهی می­سازم که وارد کارخانه شده و ایجاد اشتغال می­کند و صنعت مملکت را پیش می­برد و علی­رغم پتانسیل بالا به علت کمبود امکانات نمی­توانیم کار خود را توسعه دهیم.
عربستان یکی از بهترین بازارهای ما بود. یکسری دستگاه به بازار عربستان صادر کردیم. ولی چین و تایوان متوجه شدند و با عرضه ماشین­آلات ارزانتر بازار را از ما گرفتند. ما هم می­توانیم ارزان تولید کنیم ولی باید حمایت صورت بگیرد، تا امکانات مناسبی را فراهم نماییم. در حال حاضر همان ماشین پژویی را که ۱۰ میلیون تومان می­فروشند، اگر من با این امکانات محدود تولید کنم، هزینه تولید آن ۵۰ میلیون تومان خواهد شد. در حالی که دیگران یک بودجه و فشار اولیه می­گذارند و همه امکانات را مهیا می­کنند و بعد با هزینه کمی ماشین را تولید می­کنند. ولی ما خودمان یکی­یکی با دست می­سازیم. تراشکارهای ما همه­شان همین طور کار می­کنند. اگر امکانات موجود باشد، صنعت­گران ما می­توانند بهترین ماشین­آلات خارجی را بسازند و به راحتی رقابت کرده و بازارهای جهانی حتی اروپایی را بگیرند.
ما از وزارت صنایع و معادن درخواست وام کردیم ولی کمکی نکردند، مجبور شدیم از خود وزیر درخواست کمک کنیم، بعد از تایید بازرس­ها بالاخره قرار شد که وام بدهند ولی مبلغ وام از ۶۰ میلیون به ۲۵ میلیون کاهش داده شد و ۲۵ میلیون تأیید شده به بانک ابلاغ گردید. زمانی که من برای گرفتن وام به بانک مراجعه کردم، بانک گفت که این پول را به تو نمی­دهیم و دلیل آن را این طور عنوان کردند که بانک می­تواند شرایط را بسنجد و خود اقدام کند. در نهایت ما موفق به گرفتن وام نشدیم. در حالی که خیال می­کردیم که اگر نیاز ما به گوش وزیر برسد، این وام را بلاعوض به ما می­دهند.
با این شرایط ما کار خودمان را ادامه می­­دهیم اما در حد یک کارگاه کوچک و نه بیشتر، چون این کارگاه نمی­تواند توسعه پیدا کند و در بازارهای جهانی رقابت کند. ما حتی توان پاسخگویی به تقاضاهای کشورهای منطقه که از ما صورت می­گیرد را نداریم. در صورتی که اگر وزارت صنایع حمایت می­کرد، خیلی راحت می­توانستیم کار خود را توسعه دهیم.
د) عدم ارتباط مناسب بین افراد تجربی و افراد دانشگاهی
بین من که بصورت تجربی کار کرده­ام و کسی که تحصیلات دانشگاهی دارد، دیوار کشیده شده است. در صورتیکه ما باید با هم کار کنیم. ایران­خودرو مملو از نیروهای متخصص است، ولی طی چند دهه چیز جدیدی به محصول خود اضافه نکرده است. در حالی که ما خودمان همه قطعات را تولید می­کنیم. با همکاری و ارتباط بیشتر بین یک فرد با تجربه و افراد دانشگاهی، می­توان با سرعت خیلی بیشتری کار را توسعه داد.
ما جک­های قدرتی را خودمان می­سازیم که قیمت هر کدام در بازار بالغ بر۱ میلیون تومان است، در صورتیکه با ۲۰۰ هزار تومان نمونه آن را درست می­کنیم. موتور گیربکس می­خریم که قبلاً خودمان می­ساختیم. فقط الکتروموتور است که در تخصص ما نیست. پیچ­های بزرگ را خودمان می­زنیم. ولی یکسری پیچ­های ریز را به کارگاه­های دیگر سفارش می­دهیم. در نهایت این قطعات جمع می­شوند و دستگاه مونتاژ می­شود.
ه) بیمه یکی از مشکلات مهم ماشین­سازان
در مورد دستگاهی که برای اولین بار ساخته می­شود، باید امکانات و بودجه داده شود و اگر طرح به نتیجه نرسید، از ماشین­ساز طلب ضرر نکنند. زیرا کاری که برای اولین بار انجام می­شود احتمال خطا در آن بالاست. به عنوان مثال قطعه­ای برای بغل اتوبوس ولوو درخواست داده شد و مهلتی که دادند ۳۰ روز بود، من ۶۰ روز وقت خواستم. در قرارداد تاکید کردند که بعد از ۶۰ روز به ازای هر روز تاخیر ۱۳۰ هزار تومان جریمه داده شود. این در حالی بود که دستگاه برای اولین بار در ایران تولید می­شد. ۶۰ روز هم برای ماشینی که برای اولین بار ساخته می­شود، زمان کمی است. اگر بخواهند همین دستگاه را از خارج بخرند، هزینه حمل و نقل دارد، مشکل ارزی دارد، از طرف دیگر خدمات پس از فروش هم با مشکل مواجه خواهد بود در حالی که ما همین جا کنار دستگاه هستیم و خودمان خدمات نصب و راه­اندازی را انجام می­دهیم و در هنگام وقوع اشکال فنی، پس از گذشت ۴۸ ساعت از زمان اعلام نیاز در دورترین نقطه کشور، خدمات مورد نیاز را ارائه­­ می­دهیم.
مشکلات موجود، باعث گردیده است که خیلی از صنعت­گران این عرصه را ترک نمایند. صنعت­گرانی بودند که از لحاظ فکری خیلی خوب کار می­کردند و دستگاه­هایی می­ساختند که به کشورهای آفریقایی صادر می­شد. ولی به خاطر مشکلات و عدم حمایت­ها نتوانستند ادامه دهند و دست از کار کشیدند. (پایان نقل قول از آقای گل محمدی)
● تحلیل
حمایت از شرکت­های کوچک و متوسط(SME) به عنوان یک بحث مهم در استراتژی توسعه صنعتی در کشورها دیده شده است و برنامه­های زیادی برای ارتقای سطح توان این شرکت­ها صورت می­گیرد. به عنوان مثال درکشور فیلیپین"کمک‌های دولت به شرکت‌های کوچک و متوسط یا به‌صورت مستقیم به بنگاه‌ها اعطا می‌شود (به‌عنوان مثال، از طریق برگزاری دوره‌های کارآموزی، ارایه خدمات مشاوره‌ای و یا تامین مالی مستقیم) و یا از طریق سازمان‌های خصوصی که به شرکت‌های کوچک و متوسط کمک می‌کنند، مانند تعاونی‌ها, انستیتوهای تامین وام‌های کوچک، بنیادها و اتحادیه‌های صنعتی‌.‏ کمک‌های دولت به این گروه‌ها به شکل ارتقای سطح توان آنها صورت می‌گیرد".‏
اما بررسی وضعیت شرکت­های کوچک و متوسط در کشور نشان از کم توجهی به مشکلات SMEها دارد. همانطوری که در متن گفتگو هم ذکر شد، کمبود امکانات، تولید سنتی، مشکل بازاریابی و پایین بودن نیروهای متخصص از عمده­ترین مشکلات شرکت­های کوچک ماشین­سازی است. اگر این مشکلات به قوت خود باقی بمانند، در چند سال آینده، بخصوص بعد از عضویت ایران در سازمان تجارت جهانی، شاهد حذف شرکت­های کوچک از عرصه رقابتی خواهیم بود. از این رو باید تلاش شود تا با مکانیزم­های مناسب آموزشی، تجهیز شرکت­ها، تربیت نیروهای متخصص و اعمال سیاست­های مناسب حمایتی از جمله ایجاد خوشه­های صنعتی، توان رقابتی آنها افزایش یابد. کمک در زمینهٔ بازاریابی هم می­تواند ارزنده باشد. این کار می­تواند هم در بعد معرفی شرکت­های کوچک و متوسط و هم در قالب ایجاد ارتباط با خریداران کشورهای منطقه انجام گیرد. زیرا همانطوری که گفته شد، خود شرکت­های کوچک توان بازاریابی و ایجاد ارتباط با کشورهای منطقه­ای و خارجی را ندارند. این کار نیازمند حداقل یک مدیر بازرگانی است که از توان مالی شرکت­های کوچک خارج است.
یکی دیگر از مشکلات شرکت­های کوچک ریشه در نابسامانی بازارها دارد. به عبارت دیگر وجود نداشتن سازوکارهای مناسب در بازار، باعث گردیده است که شرکت­ها به طور مستقل، به تولید نیازمندی­های خود بپردازند. به عنوان مثال از پیچ­های ساخت خود در ماشین­آلات استفاده نمایند، درحالی­که از مشخصات یک سیستم صنعتی پویا و زنده این است که با تقسیم کار مناسب، امکان رسیدن به مقیاس اقتصادی فراهم گردد و از این رهگذر ضمن تخصصی­تر شدن فعالیت­ها، هزینه تمام­شده محصول نهایی هم کاهش ­یابد.
در پایان باید بر اهمیت رشتهٔ "ماشین­سازی" نیز تاکید کرد که به علت ارائهٔ کالای سرمایه­ای به سایر صنایع و تاثیرگذاری عمیق بر توسعهٔ تکنولوژی در سایه صنایع، معمولاً دولتها توجه بیشتری به این رشته می­کنند. در این زمینه به نظر می­رسد، وزارت صنایع و معادن بایستی تشکیل خوشه­های صنعتی و ساختارهای حمایتی از شاخه­های منتخبی از ماشین­سازی را در کشور در اولویت قرار دهد.

منبع : شبکه تحلیلگران تکنولوژی ایران