به تئاتری بیرون از سالن ها فکر می کنم

نمایش «یك شب در كتابخانه» تجربه تازه ای از تئاتر است، نمایشی كه هر شب در سالن مطالعه كتابخانه ملی به اتفاق بازیگران ایرانی برای علاقه مندان در میان انبوهی از كتاب ها و پشت نیمكت های مطالعه اجرا شد.
یك شب در كتابخانه نوشته ژان كریستف بابی، نویسنده، شاعر و فیلسوف فرانسوی است و ژیلبرت تسای كارگردانی آن را به عهده داشت. تسای از سال ۲۰۰۰ مدیر مركز هنرهای نمایشی مونتروی است و سال هاست كه با بابی همكاری می كند.
در معرفی تسای گفته شده كه او شكل متفاوتی از آفرینش را در تئاتر تجربه می كند. این نمایش را قبلاً در شهر پارما و رم و شهرداری از روسیه و فرانسه اجرا كردند و ایران به عنوان پنجمین كشور، میزبان اجرای این نمایش، طی شش شب در كتابخانه ملی بود. در این نمایش، سعید پورصمیمی، پانته آ بهرام، رحیم نوروزی و سهند عبیدی بازی می كردند.
●چطور شد كه ایران را به عنوان پنجمین كشور دنیا برای اجرای نمایش تان انتخاب كردید؟
▪در واقع، من كشور ایران را انتخاب نكردم. قبلاً در هند با رایزن فرهنگی سفارت فرانسه در ایران آشنا شدم كه ایشان دعوت كردند تا به ایران بیایم و اگر احساس كردم كه امكان كار در ایران برایم مهیاست به آن ها اعلام نمایم. من برای دو پروژه به ایران آمدم؛ یكی پروژه تئاتر در آپارتمان بود و دیگری همین نمایش «یك شب در كتابخانه.» در سفر اولم كه در اردیبهشت ماه پارسال اتفاق افتاد یك روز به همراه مترجمم خیلی از كتابخانه های تهران را بازدید كردم و بعد با دیدن كتابخانه ملی مطمئن شدم كه می توانم در این فضا كار كنم و فضایش برایم مطلوب است.
من همیشه یك جور رویای كشف ایران را داشتم. من دو رگه فرانسوی- چینی هستم و همیشه حس این بود كه ایران در مسیر جاده ابریشم است و دوست داشتم كه ایران را ببینم و با تئاتری های ایرانی هم كار كنم.
●شنیدم قبلاً بازیگرهای دیگری را برای این اجرا در نظر داشتید، كمی از روند انتخاب بازیگرانتان بگویید.
▪من در سفر اولی كه به ایران آمده بودم با تعدادی از بازیگران ایرانی آشنا شده بودم و هر دو طرف علاقه مند همكاری با یكدیگر بودیم، اما وقتی انجام این پروژه حتمی شد و قرار شد كه به ایران برای كار بیایم متوجه شدم كه متأسفانه همگی آن بازیگرها درگیر كارهای دیگری شدند. بنابراین در مرحله اول با پانته آ بهرام صحبت كردیم كه او هم تعدادی از بازیگرانی كه قبلاً با آن ها بازی كرده بود را معرفی كرد و سرانجام ما با این بازیگران به توافق رسیدیم و تمرین را شروع كردیم كه به نظر من بهترین انتخاب ها بودند و واقعاً بازی های خوبی را ارایه دادند.
● وقتی نمایش را در هر كشور كه با زبانش بیگانه هستید، به اجرا می بردید (البته شاید فقط به زبان فارسی آگاه نباشید) برای برقراری ارتباط با بازیگران غیر هم زبان تان مجبور به استفاده از مترجم هستید و طبیعاً نمی توانید رابطه ای بدون واسطه داشته باشید، برای شكستن فضا و ارتباط نزدیك با بازیگر غیر هم زبان چه می كنید؟
▪همین الان گفتم كه من دو رگه ام و پدرم چینی است. وقتی پدرم با دوستانش چینی حرف می زد، زمان هایی بود كه حرف هایشان را كه نمی فهمیدم و در عین حال می فهمیدم. من از شنیدن و روبه رو شدن با یك زبان خارجی ترس ندارم. برعكس این اتفاق را دوست دارم. من بیشتر به موسیقی زبان ها توجه می كنم. حتی با هم وطن های خودم در فرانسه كه كار می كنم، گاهی چشم هایم را می بندم و فقط به موسیقی و آوای حرف هایشان گوش می كنم. من روی موسیقی، نفس كشیدن و نفس گرفتن با بازیگرانم خیلی كار می كنم. در ضمن وقتی نوبت به كار در كشورهای دیگر می رسد، چون متن و ایده های اجرای من مشخص است و چون ما بیشتر با زبان تئاتری درگیریم، به راحتی و سریع با بازیگرها ارتباط می گیرم و به نتیجه می رسم.
در كشورهای دیگر كه زبانشان را هم اتفاقاً بلد نیستم خیلی زیاد به تماشای تئاتر می روم. چون به نظرم اگر بازیگر راهش را درست رفته باشد، با حركات و حضورش متوجه منظورش می شوم. همچنین به نظرم نه تنها بلد نبودن زبان برای برقراری ارتباط مانع نیست، بلكه باعث غنا بخشیدن ارتباط می شود.
● چه ضرورتی برای اجرای این نمایش در كتابخانه به جای سالن های تئاتری داشتید؟ با شیوه اجرای شما این نمایش در سالن های تئاتری هم می توانست به اجرا برود. قبل از تماشای نمایش فكر می كردم اجرا از امكانات بالقوه و نهفته در فضای كتابخانه استفاده می كند، امكاناتی كه سالن های تئاتر فاقد آن هستند، اما چنین نشد...
▪ اول باید به تاریخچه این نمایش اشاره كرد. در ۱۹۹۹ رییس فستیوال پارما (در ایتالیا) از من و نویسنده دعوت كرد كه برای مكانی غیر از سالن نمایشی متن را بنویسیم و به اجرا ببریم. اولین تجربه اجرایی در موزه شهر پارما بود و دومی برای كتابخانه ملی شهر پارما بود، بنابراین از ابتدا این نمایشنامه برای كتابخانه نوشته شده است. یعنی قبل از هر كاری مكان نمایش انتخاب شده بود و قرار بود نمایش در كتابخانه به اجرا برود.
● این ها را متوجه شدم، اما سوال من این است كه آیا صرفاً به خاطر شباهت مكانی با موضوع نمایشنامه، كتابخانه را برای اجرا انتخاب كردید؟ به نظرم رسید كه با این شیوه این نمایش را در هر سالن می توان به اجرا برد؟
▪ این نظر شماست، نظر من نیست. من نمی دانم چطور باید توضیح بدهم. میزانسنی كه در این اجرا شما دیدید، با توجه به فضای همین كتابخانه بوده و كاملاً با میزانسن كتابخانه پارما، روسیه و فرانسه متفاوت بوده. من در كتابخانه های بسیاری قدیمی ایتالیا هم این نمایش را اجرا كردم كه میزانسن اش با توجه به محیط همان كتابخانه كاملاً متفاوت بوده. قبلاً هم گفتم كه من كتابخانه های زیادی را در تهران دیدم و با دیدن این كتابخانه احساس كردم كه در این فضا می توانم اجرای دلخواهم را داشته باشم. فقط مهم برایم كتابخانه نبود. هر چند كه فضای كتابخانه هم برایم اهمیت داشت.
● آیا اجرا در ایران نسبت به اجراهای قبلی تغییر كرد؟
▪ تغییرات خیلی كم بود. در حد نكاتی بود كه یك كتابخانه نوساز و تازه مثل كتابخانه ملی شما احتیاج داشت.
● گفتید كه همیشه دوست داشتید ایران را كشف كنید، حالا كشف تان از ایران چیست؟
▪ متأسفانه نتوانستم كشف كنم چون در تمام طول این مدت درگیر تمرین و بعد اجرا بودم.
● آیا در این چند سفری كه به ایران داشتید تئاترهای ایرانی را دیدید؟ نظرتان درباره تئاتر ایران چگونه است؟
▪ من در سفر قبلی ام یكی، دو تئاتر دیدم و در این دوره هم همین طور، اما به نظرم آنقدر كم بوده كه خودم را محق اظهارنظر نمی دانم، اما به نظرم جامعه تئاتری خیلی علاقه مند به كاركردن است، اگر چه به نظرم رسید كه اتفاق چندانی نمی افتد. البته من فقط حس خودم را می گویم شاید حسم اشتباه باشد. جوان های ایرانی خیلی پر انرژی هستند و گویا دوست دارند شدید كار كنند، اما اتفاق خاصی هم ندیدم.
● در ابتدای صحبت تان به پروژه «تئاتر در آپارتمان» اشاره كردید. آیا حالا قرار است این نوع را در ایران هم اجرا كنید؟
▪ من در كشور خودم نمایش های آپارتمان را اجرا می كنم. این تئاتر برای كسانی است كه به تئاتر نمی آیند و عادت به دیدن تئاتر ندارند پس تئاتر به آپارتمان و محل سكونت آن ها می آید. این گونه نمایش ما معمولاً كوتاه هم هست.
برای بار اول هم كه به ایران آمد به مدت سه روز ورك شاپ (work shop) در خانه هنرمندان داشته كه در این ورك شاپ هم بازیگران حرفه ای و بازیگران آماتور ایرانی شركت كرده بودند. من با آن ها درباره تم (پیك نیك در خارج از شهر) اتودهایی زدم. همین طور در این چند روز عده ای از جوان های ایرانی كه مشغول تحصیل زبان فرانسه در سفارت فرانسه در ایران هستند علاقه مند به تئاتر هستند نمایشی را به گونه آپارتمانی آماده كردند. به هر حال می خواهم پس از این كار با تعدادی از ایرانی ها نمایشی در آپارتمان هم داشته باشم.
●شما بیشتر به تئاتر تجربه گرا و اجرای تئاتر در فضاهای غیرمعمول علاقه مند هستید؟
▪ این نوع كار در واقع یك تجربه گرایی را در خود دارد و تكمیل كننده كاری است كه من در سالن های تئاتری انجام می دهم، ولی بیشتر در این نوع كار هدفم این است كه با مخاطبان غیرتئاتری ارتباط برقرار كنم و آن ها را به تئاتر علاقه مند كنم. البته در این مدت چون سالنی كه مدیرش هستم در حال گذران روزهای تعطیلی است، فعالیتم در این حوزه ها بیشتر شده و به همراه گروهم برای این كه از فضای كار عقب نمانیم، در آپارتمان ها تئاتر اجرا می كنیم.

نیلوفر رستمی

منبع : روزنامه ایران