ساعت شنی، یک تجربه جدید

سریال ساعت شنی فارغ از کیفیت اثر و ساختار آن از دو منظر یک تجربه‌ی جدید در تلویزیون ایران محسوب می‌شود. برای اولین بار مسایلی را مطرح نموده و شخصیت‌هایی به این واسطه به تلویزیون راه یافته‌اند که تا پیش از این سابقه نداشته است. در واقع این سریال قدم به موضوعات ملتهب اجتماعی گذاشته که حتی در فیلم‌های سینمایی که فضایی بازتر از تلویزیون دارند نیز کمتر مجال بروز یافته‌اند. به واسطه داستان نسبتا روان و بازیگران تراز اول، این مجموعه پس از گذشت چند قسمت اولیه مورد توجه مخاطبان و در ردیف پربیننده‌ترین برنامه‌های سیما قرار گرفت. نکته‌ی قابل توجه دیگر این بود که در این سریال برای اولین بار بحث درجه‌بندی مخاطبین برای تماشای برنامه‌های تلویزیونی مدنظر قرار گرفت که در نوع خود قابل تقدیر است.
زاویه‌ی دیگری که موجب شهرت ساعت شنی شده است، واکنش‌های بی‌سابقه از سوی مسوولین نسبت به این سریال است. ادبیات به کار رفته برای تقبیح این سریال یادآور برخوردهایی است که با فیلم‌های سینمایی در دوره اصلاحات می‌شد، اما این بار قضیه فرق کرده و این برخوردها با یکی از آثار تولید شده در صدا و سیمای جمهوری اسلامی ایران انجام می‌شود.
غلامحسین الهام، وزیر دادگستری و سخنگوی دولت با اشاره به این سریال گفته است: "برخی سریال‌های تلویزیونی از جمله سریال ساعت شنی به قدری قبیح است که به راحتی نمی‌توان در خصوص جنبه‌های زشت آن سخن گفت. مباحثی که این سریال به تصویر می‌کشد، در جامعه‌ی ما جایی ندارد. در کجای جامعه‌ی ما، زنان این گونه مادری می‌کنند و عده‌ای نیز از این طریق به تجارت مشغول می‌شوند."
الهام می‌افزاید: "به تصویر کشیدن این موارد بدون تردید اثر مثبت و بازدارنده‌ای نخواهد داشت بلکه اثری ترویجی ایجاد می‌کند و قبح بسیاری از مسایل را از بین می‌برد. این سریال قبح‌شکنی کرده و با توهین به شخصیت زنان، شخصیت آنان را تا حد زیادی پایین آورده است و باعث الگوسازی منفی در جامعه و هویت دادن به بی‌هویتی‌ها و بی‌فرهنگی‌ها و جرایم موجود شده است که جز آثار منفی نتیجه دیگری نخواهد داشت. "
از سوی دیگر عشرت شایق، نماینده مجلس در این زمینه می‌گوید: "ساعت شنی ابزار تهاجم فرهنگی است، این سریال سیاه‌نمایی بسیار زیادی علیه خانواده دارد و جای تأسف است که فیلمی که در آن زن‌های جامعه اسلامی مساله‌دار و مردان را مشکل‌دار معرفی می‌کند از طریق سیما پخش می‌شود.
وی با تاکید بر این که هیچ اولویتی‌ برای ساخت و پخش این فیلم در جامعه وجود ندارد، می‌گوید: اگر مسوولین قصد داشتند که یک مساله قانونی و شرعی را برای مردم روشن سازند، می‌توانستند با ساختن فیلمی بهتر از این اقدام کنند."
میرباقری، معاون سیما در انتقاد به این مجموعه و با اشاره به این که سریال مزبور نسبتی با ارزش‌های جامعه‌ی ایرانی ندارد، نسبت به سیاه‌نمایی‌های مطلق به تصویر کشیده در این سریال اعتراض کرده است.
همچنین حسین مظفر، رییس شورای نظارت بر صدا و سیما گفته است: سریال "ساعت شنی" که با موضوع آسیب‌های اجتماعی، تولید و پخش می‌شود، دارای بد آموزی و تاثیر نامطلوب در خانواده‌ها و به ویژه افراد کم سن و سال است. به گفته‌ی مظفر، در این مجموعه‌ی تلویزیونی عفت عمومی رعایت نشده و نوعی پرده دری صورت گرفته است.
ضرغامی، رییس سازمان صدا و سیما پاسخ جالبی به این انتقادات داده است: "امروزه برنامه‌سازان و هنرمندان بیش از هر کسی می‌دانند که رسانه‌ ملی با توجه به ماموریت ذاتی که دارد و آن هدایت جامعه است، نهایت پشتیبانی را از تولید برنامه‌های تاثیرگذار انجام می‌دهد. مردم از رسانه ملی می‌خواهند که وظیفه و ماموریت اصلی خودش را که روشنگری و آگاه‌سازی است انجام دهد. راهی که رسانه‌ ملی در دو سه سال اخیر انتخاب کرده و پخش مجموعه‌های نمایشی و مستندات برای مردم این باور را ایجاد کرده است که می‌شود بدون توجه به بعضی از تبعات منفی و حواشی که برای برخی برنامه‌ها تصور می‌شود، به پیام اصلی یک برنامه توجه کرد. وی تصریح کرد: متاسفانه برخی که نگاه‌های محدودتری دارند به جای توجه به پیام اصلی و تاثیرگذاری آن، به حواشی می‌پردازند و راه را اشتباه می‌روند.
عزت‌الله ضرغامی در عین حال می‌گوید: ما اعتقاد نداریم که مصون از خطا هستیم، ممکن است بعضی از حواشی به حدی اشتباه داشته باشد که لازم باشد مرتب مورد توجه و تجدید نظر قرار گیرد. سریال‌های ما هم همین طور هستند و ممکن است به هنگام پخش احساس شود یک نکته خاص حاشیه‌ای می‌تواند مشکل‌ساز شود، که خود برنامه‌سازان سعی می‌کنند تعدیل لازم را انجام دهند.
اینها فقط چند نمونه از حواشی مرتبط با پخش این سریال است. با گسترش دامنه انتقادات از سوی صاحب منصبان، سازمان با تغییر شیوه پخش سریال از سه روز در هفته به یک روز و اعمال تعدیلاتی در آن عقب‌نشینی خود را اعلام نمود.
وجه مشترک همه این انتقادات، جنبه تخریبی این سریال و تاثیری است که بر جامعه بر جای می‌گذارد. چند سوال در این جا به ذهن خطور می‌کند، آیا اتفاقاتی از این دست در جامعه ایران به وقوع نمی‌پیوندد؟ آدم‌هایی با چنین مشکلاتی وجود ندارند؟ آشنایی با این معضلات و راهکارهایی که قهرمانان داستان برای آنها می‌یابند برای بیننده بدآموزی دارد؟ از همه مهمتر وقتی این سریال درصد بالایی از رضایت مخاطبین را جلب کرده است، ما چگونه می‌توانیم برای آنها نسخه صادر کنیم که مشاهده‌ی چنین برنامه‌ای گمراهشان می‌کند؟
شاید وقت آن رسیده باشد با استقبال از تغییر رویکرد اتفاق افتاده در تلویزیون فرصت نزدیک شدن هنرمندان به مسایل موجود در جامعه را بدهیم. انکار مشکلات هیچ گاه ما را به راه حل نمی‌رساند و تنها پاک کردن صورت مساله است. آیا زنانی از جنس مینا، مهشید، مهتاب و… در این جامعه وجود ندارند؟ بایستی تنها در دادگاه‌ها و صفحات حوادث روزنامه‌ها به دنبال مسایل آنها بود.
وقت آن رسیده است به مخاطب اعتماد کنیم، مخاطبی که احتمالا به آن درجه از درک رسیده است که شخصیت‌های یک سریال را به کل جامعه تعمیم ندهد و بداند اینها تنها سمبل گروه کوچکی از افراد جامعه هستند، و نه همه‌ی آنها اما هستند و با مشکلاتی این چنینی دست و پنجه نرم می‌کنند. از این رهگذر بهتر می‌توانیم جامعه‌ی خود را بشناسیم و برای برون رفت از معضلات موجود در آن تلاش کنیم.

نویسنده : رعنا محمدی

منبع : گزارش