جهانگردی و مسافرت‌از نظر اسلام

قد خلت من قبلکم سنن فسیروا فی الارض فانظرو کیف کان عاقبه المکذبین هذا بیان للناس وهدی و موعظه للمتقین( سوره آل عمران آیه ۱۳۷، ۱۳۸ )
پیش از شما مللی بودند و رفتند در اطراف زمین گردش کنید تا ببینید چگونه عاقبت هلاک شدند آنان که وعده خدا را تکذیب کردند این حجت وبیان برای عموم مردم وراهنماو پندی برای پرهیزگاران است.
فلسفه سیر در زمین در قرآن کریم مسئله گردش در روی زمین (سیر در ارض) شش مرتبه و در سوره‌های آل عمران آیه ۱۳۷، سوره انعام آیه ۶، سوره نحل آیه ۳۶، سوره نمل آیه ۶۹، سوره عنکبوت آیه ۲۰، سوره روم آیه ۴۲ و سوره سبا آیه ۱۸ آمده است که از شش یاهفت مرتبه مذکور در سوره عنکبوت به منظور اطلاع یافتن از اسرار آفرینش و پنج مرتبه دیگر به منظور عبرت گرفتن از عواقب دردناک و شوم اقوام ظالم وجبار ، ستمگر و آلوده می‌باشد. قرآن برای مسائل عینی و حسی که آثار آن کاملا قابل لمس است و همچنین برای امور تربیتی اهمیت خاصی قائل است ومخصوصا به مسلمانان دستور می‌دهد که از محیط محدود زندگی خود بیرون آیند و به سیروسیاحت جهان پهناور بپردازند در اعمال ورفتار اقوام دیگر و پایان کار آنها بیندیشند و از این رهگذر اندوخته پر ارزشی ازآگاهی وعبرت فراهم سازند.
در دنیای امروز قدرت‌های شیطانی برای گسترش دامنه استثمار خود در سراسر جهان تمام کشورها واقوام مختلف را بررسی کرده وفرهنگ وآداب و رسوم وهنر ، صنایع وهمچنین نقاط قوت وضعف آنها را به خوبی مورد مطالعه قرار می‌دهند اما خداوند حکیم در قرآن کریم خطاب به مومنین می‌فرماید: شما به جای جباران وستمگران در زمین سیر کنید و به جای تصمیم‌های شیطانی آنها درس‌های رحمانی بیاموزید!
آری عبرت گرفتن از زندگی دیگران به مراتب از کسب تجربه‌های شخصی مهمتر و پرارزش‌تر است زیرا انسان باید در این تجربه‌ها زیان‌هایی را متحمل شود تا مسائلی را بیاموزد ولی به وسیله عبرت‌گرفتن از زندگی و تجارب دیگران بی‌آنکه متحمل ضرر وزیانی شود توشه گرانبهایی می‌اندوزد.
البته دستور قرآن درباره سیر در زمین بر کامل‌ترین شیوه‌هایی منطبق است که امروزه برای بشر دستمایه مطلوبی است و آ‌ن چیزی نیست جز اینکه پس از فرا گرفتن مسائل و درج آ‌موخته‌ها در کتاب‌ها ،‌دست شاگردان و طالبان علم ودانش را می‌گیرند و آنان را به سیر در زمین و مطالعه شواهد عینی ‌آنچه خوانده‌اند می‌برد.
امروزه نوع دیگری از سیر دراین کره خاکی تحت عنوان جهانگردی یا صنعت توریسم از طرف تمدن‌های شیطانی برای جلب مال وثروت حرام رایج شده است که غالبا اهداف وانگیزه‌های انحرافی دارد مانند:انتقال فرهنگ‌های ناسالم عیاشی ،هوسرانی ، بی‌بندوباری وسرگرمی‌های ناسالم دیگر. این همان جهانگردی ویرانگر است اما اسلام طرفدار نوعی از جهانگردی است که وسیله انتقال فرهنگ‌های سالم ، تراکم تجربه‌ها واندوخته‌های تاریخی ،آگاهی از اسرار آفرینش در جهان انسانیت و جهان طبیعت وگرفتن درس‌های طبیعت عبرت‌آموز از سرنوشت دردناک اقوام فاسد وستمگر می‌باشد . ذکراین نکته بی‌مناسبت نیست که در اسلام نوع دیگری از جهانگردی تحت عنوان سیاحت مورد نهی واقع شده است چنانچه که در حدیثی می‌خوانیم؛ لاسیاحه فی الاسلام »(سیاحت دراسلام نیست.()تفسیر نمونه ، جلد۱۶، ص ۴۵۹) منظور از سیاحت به شیوه زندگی کسانی اطلاق می‌شود که برای تمام عمر یا مدتی کوتاه به کلی از زندگی اجتماعی جدا می‌شوند وبی‌آنکه فعالیتی داشته باشند در روی زمین به حرکت می‌پردازند و همچون رهبان‌ها زندگی می‌کنند وسربار اجتماع می‌باشند. به تعبیر دیگر کار آنها رهبانیت ( عابد نصاری وگوشه نشین) سیار است ودر مقابل رهبان‌های ثابتی که در دیرها منزوی بودند قرار دارند و از جامعه برکنار و دور می‌باشند از آنجا که اسلام با رهبانیت وانزوای اجتماعی مخالف است لذا این نوع سیر(سیاحت) را نیز محکوم می‌کند.
● درس عبرت از تاریخ گذشتگان :
قرآن مجید نه تنها دوران‌های گذشته را با حال حاضر و زمان حاضر را با تاریخ گذشته پیوند می‌دهد بلکه پیوند فکری وفرهنگی نسل حاضر با گذشتگان را برای درک حقایق لازم وضروری می‌داند زیرا از ارتباط وگره خوردن این دو زمان (گذشته وحال) وظیفه ومسئولیت آیندگان روشن می‌شوند ،‌« قد خلقت من قبلکم سنن فسیروا فی الارض »(آیه ۱۳۶ سوره آل عمران ) خداوند سنت‌هایی را در اقوام گذشته قرار داده که ازآن سنن هرگز جنبه اختصاصی ندارد بلکه به صورت یک سلسله قوانین جهانی درباره همگان وهر سه زمان آینده،‌حال و گذشته اجرا می‌شود. در این سنن پیشرفت وتعالی افراد با ایمان ،‌مجاهد ، متحد و بیدار پیش‌بینی شده و شکست ونابودی ملت‌های پراکنده ،بی‌ایمان و آلوده به گناه در تاریخ بشریت ثبت گردیده است آری شناخت وعلم به تاریخ برای هر ملتی اهمیت حیاتی دارد در تاریخ خصوصیات اخلاقی ، کارهای نیک وبد ،‌آرا و سنت‌های فکری گذشتگان برای ما بازگو می‌شود و علل سقوط وسعادت وکامیابی وناکامی جوامع انسانی را در اعصار وقرون مختلف نشان می‌دهد در حقیقت تاریخ گذشتگان آئینه زندگی روحی ومعنوی برای آیندگان است و لذا به همین خاطر است که قرآن مجیدبه مسلمانان دستور می‌دهد تا در روی زمین بگردند وسیر نمایند و در آثار پیشینیان وملت‌های گذشته و زمامداران وفراعنه گردنکش وجبار دقت کنند و بنگرند که پایان کارکسانی که کفر ورزیدند و پیامبران خدا را تکذیب کردند و بنیان ظلم وفساد را در زمین بنا نهاده ومستحکم کرده‌اند چگونه است و بدانند که سرانجام کار آنها به کجا منتهی شده است.تاریخ گذشتگان مملو از درس‌ها وپندهای ذی ارزش برای آیندگان است وانسان‌ها می‌توانند با بهره‌برداری درست از تاریخ مسیر حیات و زندگی صحیح خویش را بشناسند .
● جهانگردی و مسافرت
آثاری که در نقاط مختلف زمین از دوران‌های قدیم باقی‌مانده است اسناد زنده وگویای تاریخ هستند و ما قبل از تاریخ مدون از آنها بهره‌مند می‌شویم آثار به جا مانده از گذشتگان و پیشینیان از قبیل اشکال و صور ونقوش ،‌تفکرات وقدرت و عظمت ویا حقارت آن اقوام را به ما نشان می‌دهد در صورتی که تاریخ فقط حوادث و قوع یافته وتصاویرخشک وبی‌روح آنها را مجسم می‌سازد.
آری ویرانه کاخ ستمگران وبناهای شگفت‌انگیز اهرام مصر وبرج بابل وکاخ‌های کسری و آثار تمدن قوم سبا وصدها نظایر آن بناها که در گوشه‌ وکنار جهان پراکنده‌اند هر یک در عین خاموشی هزار زبان دارند وسخن‌ها می‌گویند اینجاست که شاعران نکته سنج هنگامی‌ که در برابر خرابه‌های این کاخ ها قرار می‌گرفتند تکان شدید در روح خود احساس کرده واشعار شور انگیزی می‌سرودند. مطالعه یک سطر از این تاریخ‌های زنده معادل مطالعه یک کتاب قطور تاریخی است و اثری که این چنین مطالعه‌ای در بیداری روح و جان بشر دارد با هیچ چیز دیگری برابری نمی‌کند زیرا وقتی که در برابر آ‌ثار گذشتگان قرار می‌گیریم گویا ویرانه‌ها جان می‌گیرند واستخوان‌های پوسیده زیر خاک قوی ومحکم می‌شوند و جنب و جوش پیشین خود را آغاز می‌کنند اما وقتی بار دیگر نگاه می‌کنیم همه را خاموش و فراموش شده می‌بینیم. مقایسه این دو حالت نشان می‌دهد که افراد خودکامه چه کوتاه فکرندکه برای رسیدن به هوس‌های زودگذر به هزاران جنایت آلوده می‌شوند.
این گونه است که خداوند در قرآن مجید دستور می‌دهد تا مسلمانان در روی زمین به سیروگردش بپردازند و آثار گذشتگان را در دل زمین یا روی خاک با چشم خویش ببینند وعبرت بگیرند.
آری در اسلام نیز جهانگردی وجود دارد و به آ‌ن اهمیت زیادی داده می‌شود اما نه مثل توریست‌های هوسران وهوس باز امروزی بلکه برای تحقیق و بررسی آثار و سرنوشت پیشینیان ومشاهده عظمت خداوند . این همان چیزی است که قرآن مجید نام آن را «سیر فی الارض» گذارده و درآیات متعددی به آ‌ن کار دستور داده است. « قل سیروا فی الارض فانظرو کیف کان عاقبه المجرمین»( سوره نمل آیه ۷۱( )بگو در روی زمین گردش کنید وسپس بنگرید که عاقبت وسرانجام گنهکاران چگونه بوده است.)
و در آیه دیگری می‌فرماید:« قل سیروا فی الارض‌فانظروا کیف بدا الخلق (سوره عنکبوت آیه ۲۰)
(بگو در زمین سیر کنید و بنگرید که خداوند چگونه آفرینش را به وجود آورده است.)
وجود جاذبه‌های گردشگری یکی از مهمترین دلایل مسافرت مردم به یک مقصدخاص است وبه عنوان کشش pull factor با توجه به ویژگی‌های خاص و جاذبیت‌هایی که دارند می‌توانند گردشگران را از نقاط وسرزمین‌های دور به سمت خود جذب کنند. هر قدر جاذبه‌های گردشگری متنوع‌تر ومنحصر به فردتر وجذاب‌تر باشند از قدرت کشش بالاتری برخوردار خواهند بود و در نتیجه حوزه نفوذ بسیار وسیع‌تری خواهند داشت.
اهمیت جاذبه‌ها به حدی است که وجود امکانات اقامتی وپذیرایی فروشگاه‌های سوغات وصنایع دستی حداقل به وجود چند جاذبه اولیه بسته است. این جاذبه‌های اولیه ممکن است به صورت منفرد بوده یا اینکه با جاذبه‌های کوچکتر وبزرگتر از خود ترکیب شده باشندکه شناخت رابطه بین انواع جاذبه‌های مختلف یکی از مهمترین مراحل توسعه جاذبه گردشگری است.
شناخت ومعرفی ویژگی‌ها، جذابیت‌ها وتوانایی‌های بالقوه وبالفعل جاذبه‌ها از ارکان اساسی صنعت گردشگری بوده ومعیاری است برای تعیین ظرفیت پذیرش گردشگران ،برنامه‌ریزی توسعه بازار ومدیریت بازاریابی . جاذبه‌های گردشگری با توجه به تنوع منحصر به فرد بودن ، درجه اعتبار و سندیت ، ارتباط ومجاورت با سایر جاذبه‌ها ودر دسترس بودن، زنده بودن و موقعیت استقرار و دارای اهمیت ودرجه کشش پذیری متفاوتی هستند که می‌توانند انگیزه سفر را برای گردشگران تقویت کند. به‌طور کلی منابع گردشگری از نظر پراکنش‌ مکانی - فضایی و ویژگی‌های خاص به دلیل قدمت و سابقه تاریخی ،وجود عناصر با ارزش ومنحصر به فرد جذابیت‌های بصری، جنبه‌‌های قداست و تبرک ،‌طبیعی یا فرهنگی بودن و.. . پاسخگوی بخش خاصی از بازار است . لذا شناخت ویژگی‌ها وجذابیت‌ها وتنوع این منابع برنامه‌ریزان را در انتخاب بازارهای هدف،پاسخگویی به تقاضای موجود و برنامه‌ریزی توسعه آتی یاری خواهد نمود .
متاسفانه باید اذعان کرد که در ایران بسیاری از آثار ارزشمند تاریخی به دلایلی از جمله حفاری‌های غیرمجاز و برخوردهای ناآگاهانه برخی از عناصر بی‌توجه ویاعدم اقدام به موقع توسط سازمانهای مربوطه برای مقاوم سازی و مرمت دستخوش انهدام و ویرانی شده‌اند.

امیر حمزه صابری

منبع : روزنامه رسالت