نیاسر، میراث جهانی

نیاسر یکی از کهن‌ترین مراکز سکونت بشری است. قدمت چارتاقی نیاسر به اواخر دوره‌ی اشکانی و اوایل دوره‌ی ساسانی می‌رسد.
● موقعیت اداری
شهر نیاسر مرکز بخش نیاسر از توابع شهرستان کاشان و استان اصفهان است. این شهر در فاصله ۲۴کیلومتری شمال غربی شهر کاشان (مرکز شهرستان) قرار دارد. شهر نیاسر از طریق اتوبان در فاصله ۲۴۰کیلومتری شهر تهران پایتخت ایران، ۱۰۰کیلومتری شهر قم مرکز استان قم و ۲۶۰کیلومتری شهر تاریخی اصفهان مرکز استان اصفهان قرار دارد. فاصله‌ی این شهر از سه محور ارتباطی مهم کشور یعنی از راه‌آهن و محور زمینی بندرعباس- تهران ۲۴کیلومتر و از محور شیراز- اصفهان- تهران ۶۰کیلومتر است.
● موقعیت طبیعی
شهر نیاسر یکی از ۳مرکز مهم تولید گل محمدی، گلاب و عرقیات گیاهی شهرستان کاشان و کشور است. چنین ویژگی کم نظیری به سبب قرارگیری در دامنه‌ی شرقی کوههای کرکس و وجود چشمه‌ی پرآب اسکندریه و قنات‌های زیاد است که محدوده‌ای به وسعت ۸۰۰هکتار را به زیر کشت برده و با گسترش روش‌های مدرن آبیاری و کشاورزی به میزان زیادی قابل گسترش است. متوسط ارتفاع شهر نیاسر از سطح دریا ۱۶۵۰متر است. ارتفاع چارطاقی که بلندترین نقطه‌ی شهر است ۱۷۵۰متر و ارتفاع پایین‌ترین نقطه نیز ۱۵۵۰متر است. وجود اختلاف ارتفاعی به میزان ۲۰۰متر باعث ایجاد چشم‌اندازهای بی‌نظیر و بسیار زیبایی از نقاط مختلف شهر به شکل رویاگونه‌ای به پایین می‌ریزد و قطرات ریز آب با عطر گل و سبزه درمی‌آمیزد و بر گونه‌ها می‌نشیند و نوازشگر روح و جان می‌شود. و بدینسان آبشار زیبای نیاسر رخ می‌نمایاند و همه‌ی کویر را به سوی خویش می‌خواند.
● ویژگی‌های تاریخی
نیاسر یکی از کهن‌ترین مراکز سکونت بشری است. قدمت چارتاقی نیاسر به اواخر دوره‌ی اشکانی و اوایل دوره‌ی ساسانی می‌رسد. در پای چارطاقی و در زیر تالار فعلی و غار زیرین (غار رییس) لایه‌ای است که قدمت آن بسیار زیاد است. به احتمال زیاد پیدایش غار نیاسر پیش از شکل‌گیری تمدن سیلک کاشان می‌باشد، که خود با زیگورات عظیمش یکی از مهدهای تمدن ایران و جهان است. در محیطی این چنین عناصر چهارگانه آب، باد، خاک و نور دست به دست هم داده‌اند و محیطی دلپذیر برای سکونت امروز و نیایش دیروز فراهم آورده‌اند.
وجود فضاها، بناها و عناصر مهم و با ارزش چون چارتاقی (با ملحقات آن که از بین رفته‌اند)، چشمه‌ی اسکندریه، غار رییس و آبشار زیبای آن در دوره‌ی قبل از ورود اسلام به ایران نشانگر اهمیت این نقطه و نقش بارزی بوده که در مراسم آیینی و پرستش داشته است و پس از ورود اسلام به ایران نیز از جهات مختلف این توجه استمرار داشته است. از جمله احداث مسجدی در پای چشمه- که شاید بر روی بنایی باستانی استمرار یافته باشد و یا توجهی که در دوره‌ی صفوی به آن شده، مانند احداث و یا بازسازی شهرک تالار و آسیاب و حمام پای آبشار و مقبره‌هایی که در کنار آنها قرار دارد. سنگهای مزارهایی چون مزار پای آتشکده بیانگر سنگ‌نویسی قابل توجه، و هنر نقاشی و حکاکی روی سنگ است و نشانه‌های متنوع دیگری که قابل مشاهده یا قابل کشف است.
● ویژگی‌های گردشگری
محلات مسکونی شهر نیاسر در میان مساحتی بالغ بر ۸۰۰هکتار از باغها و گلستان‌های اراضی زراعی پرکنده شده است. غار تاریخی رییس و لایه کهن زیرین آن، چارتاقی، بافت تاریخی با عناصر، فضاها، راسته‌ها و بناهای عمومی و مسکونی متعدد و گوناگون، باغ‌های گسترده، گلستان‌های زیبا و قرارگیری در دامنه‌ی کوه به همراه چشمه اسکندریه و آبشار معروف آن و باغ و کوشک تالار، این شهر را تبدیل به یکی از شهرهای تاریخی و گردشگری کشور نموده است. وجود گلستان‌های گسترده باعث شده تا این شهر تبدیل به یکی از سه مراکز عمده‌ی تولید گل‌محمدی و گلاب و عرقیات گیاهی در شهرستان کاشان و کشور شود. حجم عظیم بازدیدکننده از این شهر و شهرهای دیگر شهرستان کاشان به ویژه در فصل بهار و در ایام گل و گلاب به برگزاری جشنواره گل و گلاب منجر شد، که چند سالی است به طور متناوب اجرا شده و باعث جذب گردشگری زیادی در روز و شب در ماه‌های اردیبهشت و خرداد شده است. میزان جذب گردشگری این شهر روزانه بین ۳تا ۱۰۰هزار نفر در شش ماهه‌ی اول سال برآورد شده است که در مجموع میزان گردشگری برابر ۰۰۰/۰۰۰/۱ نفر را شامل می‌شود. وجود جاذبه‌های متنوع میراث فرهنگی و طبیعی و اقلیمی در این شهر و پیرامون آن باعث تداوم تدریجی جذب گردشگر در فصول پاییز و زمستان شده و روی‌آوری گردشگران به شهر جهت اسکان و اقامت در آن را به دنبال داشته است.
فاصله‌ی کم شهر نیاسر با شهرهای اصفهان، کاشان، قم و تهران، جاذب جمعیت بسیاری از این شهرها شده است، هر چند که گردشگران خارجی بسیاری به همراه سایر ایرانی‌ها نیز از این شهر و جاذبه‌های آن بازدید می‌کنند.
● جاذبه‌های آیینی
شهر نیاسر یکی از مراکز سکونتی کهن سرزمین ایران است. آثار و بقایای بسیاری همچون چارتاقی و غارنشینی و لایه‌ی زیرین آن نشانگر وجود تمدن و انجام مراسم و آیین‌های کهن است. با ورود اسلام به ایران و مسلمان شدن ساکنین منطقه، برخی از آیین‌های کهن تداوم یافته و یا در قالب مراسم اسلامی و مذهبی نمود یافته‌اند.
▪ از مهمترین مراسم آیینی منطقه و شهر نیاسر می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:
۱) اجرای مراسم آیینی قالی‌شویان در مشهد اردهال در جمعه دوم مهرماه هر سال.
۲) سوگواری امام سوم شیعیان در دهه‌ی محرم.
۳) مراسم آیینی روز ۲۱ماه مبارک رمضان.
۴) مراسم آیینی ذبح گاو در عید قربان
● طرح توسعه کالبدی- گردشگری شهر نیاسر:
این طرح با دو رویکرد حفظ میراث فرهنگی، طبیعی و آیینی و توجه به امکانات و قابلیت‌های گردشگری در افق ۱۵ساله برای شهر نیاسر توسط مهندسان مشاور ایوان نقش جهان تهیه شده است. در این طرح ویژه، در طی یک فرآیند منظم برنامه‌ریزی نسبت به بررسی ویژگی‌ها، تحلیل، تدوین راهبردها، سیاست‌های اجرایی و تعریف پروژه‌ها و همچنین اولویت‌بندی اقدامات پرداخته شده است.
● ضرورت سرمایه‌گذاری در نیاسر
نیاسر به دلایل گوناگون می‌تواند و باید نقش تامین کننده‌ی امکانات و فضاهای اقامتی و تفریحی منطقه‌ی کاشان را برعهده بگیرد. علاوه بر آن این نقش می‌تواند در مقیاس استانی و ملی و فراملی نیز گسترش یابد.
موارد زیر از جمله این دلایل است:
۱) تاریخ کهن و قدمت سکونت در نیاسر.
۲) وجود جاذبه‌های آیینی و فرهنگی در شهر و پیرامون.
۳) وجود جاذبه‌های طبیعی متنوع، پوشش گیاهی و آبشار.
۴) دسترسی راحت، آسان و نزدیک به محورهای ارتباطی اصلی استانی و ملی.
۵) نزدیکی به مراکز جمعیتی، اقتصادی و سیاسی (تهران، اصفهان، قم و کاشان).
۶) اقلیم مساعد نیاسر به ویژه در مقایسه با گرمای کویر.
۷) وجود فصول چهارگانه و زیبا در شهر.
سند توسعه‌ی پایدار شهر نیاسر براساس این مزیت‌ها به تعریف پروژه‌های مهم پرداخته است.

مهندس ناصر مشهدیزاده دهاقانی

منبع : روزنامه تفاهم