اون شب که بارون اومد

«شهاب سنگ ها» ذرات و تکه های جداشده از اجرام آسمانی هستند که در فضا پراکنده اند. اندازه شهاب ها از یک ریگ کوچک شروع می شود و در بزرگ ترین حالت به چندصدمتر می رسد. یک شهاب سنگ می تواند تکه یی از یک ستاره دنباله دار، سیارک یا سیاره های منظومه خورشیدی باشد. بیشتر شهاب هایی که با جو زمین برخورد می کند، قطعه های کوچکی از سر یک ستاره دنباله دار است. ستاره دنباله دار جرمی است که مدار بزرگی به دور خورشید دارد. دنباله دار کوه بزرگی از یخ، گاز و غبار است که ممکن است مدارش از خارج منظومه خورشیدی آغاز شده باشد. وقتی که یک دنباله دار در مدار خود به سمت خورشید در حرکت است، تحت گرانش شدید خورشید قرار می گیرد و به خاطر گرمای بسیار خورشید، منابع عظیمی از یخ و گاز خود را از دست می دهد. تکه هایی از ستاره دنباله دار که از آن جدا شده است، به صورت رشته هایی در فضا باقی می ماند و با اجرامی که در مسیر آن قرار دارد، برخورد می کند. هنگامی که زمین در مسیر یکی از این رشته ها باشد، شهاب های آن رشته با جو زمین برخورد کرده و می سوزد. در این هنگام ما می توانیم برخورد شهاب ها با جو زمین را به صورت اجرامی نورانی ببینیم که به اصطلاح در حال بارش است.
هر ماهی از سال اوج دوران بارش یک یا چند بارش شهابی است. به طور مثال در ماه آذر زمان بارش شهابی جوزایی در صورت فلکی جوزا است یا ماه مرداد زمان بارش شهابی برساووشی در صورت فلکی برساووش است. این بدین معنا است که در آن ماه عمده شهاب هایی که در آسمان می بینیم، در محدوده آن صورت فلکی قابل مشاهده است. زمان بارش شهاب های اسدی که در محدوده صورت فلکی شیر(اسد) دیده می شود،آبان ماه است. هر بارش شهابی در یک یا چندین شب به اوج بارش خود می رسد، یعنی بیشترین مقدار بارش اتفاق می افتد. رصدگران زمان اوج هر بارش را به صورت روز و ساعت محاسبه می کنند و میزان بارش شهابی را در یک ساعت به دست می آورند. ZHR میانگین بارش شهاب در طول یک ساعت است که با این حروف اختصاری نشان داده می شود. به طور مثال گفته می شود اوج بارش شهابی جوزایی در شب ۲۲ آذر و ساعت اوج بارش (بیشترین میزان مشاهده شهاب) ساعت یک بامداد است و ZHR آن ۱۰۰ شهاب است.
در هر کجای کشورمان که باشید، هنگامی که رو به جنوب بایستید، صورت فلکی شیر یا اسد را می توانید شب هنگام مشاهده کنید. البته لازم به ذکر است که با توجه به گردش زمین به دور خود و به دور خورشید، این صورت فلکی در طول ماه های مختلف در بخش ها و ساعت های مختلفی از شب، در جنوب شرق، جنوب و جنوب غرب آسمان اندکی رو به بالا قابل رصد است.
بارش شهابی اسدی از جمله مهم ترین بارش های شهابی در طول سال و مختص ماه آبان است. این بارش در اطراف صورت فلکی شیر (اسد) قابل مشاهده است. شهاب های اسدی جزء سریع ترین شهاب ها است و به همین دلیل به نور سفیدرنگی دیده می شود. سرعت این شهاب ها بین ۷۰ تا ۷۵ کیلومتر در ثانیه است. اوج این بارش در دهه سوم آبان است. اوج بارش شهابی اسدی امسال در ایران در بامداد دوشنبه ۲۷ آبان رخ داد. در ساعت ۳ بامداد این روز در ضلع جنوب شرقی آسمان، کمی رو به بالا صورت فلکی شیر طلوع کرد. بین ساعت ۳ تا ۴ بامداد دوشنبه ۲۷ آبان اوج این بارش با رصد شهاب هایی درخشان و پرنور با سرعت بالا گزارش شده است. ZHR بارش شهابی اسدی امسال در زمان اوج خود، حدود ۷۰ شهاب بود. هر چند بارش امسال به لحاظ تعداد شهاب پربار نیست و حتی به گرد میزان شهاب های اسدی سال های ۱۳۷۹ ، ۱۳۸۰ و ۱۳۸۱ نمی رسد، اما پیشنهاد می کنم این فرصت را برای رصد شهاب های زیبای اسدی از دست ندهید. البته در زمان اوج بارش در بامداد ۲۷ آبان، ماه که در حالت تشکیل تربیع دوم است، هنوز طلوع نکرده و این عدم حضور نور ماه بخت بیشتری را برای رصد تعداد بیشتر شهاب های اسدی به ما داد. کانون بارش شهاب های اسدی به طور تقریبی در محدوده ۲۵ درجه یی صورت فلکی شیر (اسد) قرار دارد. دقت داشته باشید شهاب هایی که در فواصل دورتری نسبت به کانون بارش دیده می شوند، مربوط به بارش اسدی نیستند و هر کدام مربوط به بارش های شهابی دیگری هستند که منشاء جداگانه یی از هم دارند.
این روزها همچنین دوران بارش شهابی ثوری نیز هست. در میانه ماه آبان زمین از میان توده یی از غباری که به جامانده از دنباله دار «۲P/Encke» است، عبور می کند. عبور زمین از میان این ذرات ریز باعث می شود این ذرات (شهاب) با سرعتی نزدیک به ۱۷۰۰ کیلومتر با جو زمین برخورد کرده و بسوزند. کانون این بارش صورت فلکی گاو (ثور) است. بیشترین تعداد این شهاب ها در محدوده ۳۰ تا ۴۰ درجه یی از کانون این بارش شهابی در صورت فلکی ثور قابل رصد است.
ذکر تاریخچه یی کوتاه از منشاء پیدایش بارش شهابی اسدی ما را با این بارش شهابی زیبای شب های پاییزی آشناتر و لذت رصد آن را برای ما دو چندان خواهد کرد. باید دانست منجمان مصری برای نخستین بار در سال ۹۰۲ میلادی، این بارش شهابی را رصد کردند. آنها بارش شهاب ها را به سقوط باران گونه ستاره ها تشبیه کردند. در بارش های بعدی، منجمان چینی، ژاپنی، پرتغالی، فرانسوی و منجمان مسلمان (۱۲۰۲ میلادی) بارش اسدی را ثبت کردند.
در سال ۱۷۹۹ میلادی بسیاری از دریانوردان و ساکنان امریکا بارش پربار اسدی آن سال را رصد کردند. چهار سال بعد میزان بارش شهاب های اسدی در ساعت اوج خود به هزاران شهاب رسید. مردمی که در آن زمان شاهد این بارش بودند، فکر می کردند دنیا به پایان رسیده و همه چیز در حال نابودی است اما منجمان که می دانستند این واقعه بارش شهابی است، با مشاهده دقیق شهاب ها، کانون بارش را مشخص کرده و میزان شهاب ها و زمان اوج شها ب باران را به دست آوردند.
در روزهای پایانی سال۱۸۶۵ ارنست تمپل دنباله داری را از قدر ظاهری شش در صورت فلکی خرس بزرگ (دب اکبر) کشف کرد. در ابتدای سال بعد منجمی در رصدخانه هاروارد با نام «تاتل» نیز به طور مستقل موفق به کشف این دنباله دار شد. بدین ترتیب این دنباله دار به اسم هر دو منجمی که آن را در یک محدوده زمانی کشف کرده بودند، نام گذاری شد. دنباله دار «تمپل- تاتل» در دوازدهم ژانویه ۱۸۶۶ به حضیض خود رسید.
دنباله دار «تمپل- تاتل» در آخرین گذر خود در ۹ اسفند ۱۳۷۷ به حضیض مدارش (نزدیک ترین فاصله با زمین) رسید. در این سال اوج بارش در سپیده دم ۲۶ آبان یعنی ۲۰ ساعت زودتر از زمان پیش بینی شده، رخ داد و برنامه ریزی بسیاری از رصدگران شهاب را به هم ریخت و افرادی زیادی نتوانستند اوج این بارش را مشاهده کنند. علت این اتفاق، برخورد رشته یی از ذرات به جا مانده از گذر دنباله دار «تمپل- تاتل» در سال ۱۳۳۳ میلادی با زمین بود. این توده دارای ذرات بزرگ تر و در نتیجه تعداد آذرگوی های آن بیش از حد معمول بود. در سال ۱۳۷۸ میزان بارش شهاب های اسدی در ساعت اوج خود به ۳۷۰۰ شهاب رسید. بسیاری از ساکنان غرب آسیا از جمله مردم ایران توانستند این شهاب باران بی نظیر را در آسمان مشاهده کنند. در سال ۱۳۷۹ تعداد میزان بارش شهاب ها در زمان اوج بارش ۵۰۰ و در سال های ۱۳۸۰ و۱۳۸۱ بارش اسدی به حدود سه هزار رسید. طبق پیش بینی ها، دوره رگبارهای شهاب های اسدی به پایان رسیده است.
پس از مشاهده و رصد بارش زیبای اسدی در این ماه نوبت به دوران فعالیت بارش شهابی جوزایی می رسد. در هفته پایانی آذر در روزهای ۲۲ تا ۲۷ آذر، میزان بارش شهاب های جوزایی به اوج خود می رسد.

شراگیم امینی

منبع : روزنامه اعتماد