نمایشگاه بین المللی یا فروشگاه بزرگ کتاب؟!

كتاب به عنوان هویت مانایی بشری، در طول دورانهای متمادی دستخوش تحولات گوناگون شده و در نتیجه این فراز و فرودها، فرهنگ جوامع رنگ و طراوت دیگری را به خود دیده است و در این رهگذر هر ملت و دولتی كه به كتاب بیشتر خدمت كند، فرهنگی غنی تر و هویتی ماناتر از خود به جای خواهد گذاشت و در تغییر مسیرها و تحولات عصر ارتباطات فرافكری موفق تر خواهد بود و در این میان برگزاری نمایشگاههای كتاب، بهانه ای بیش نیست تا سر تعظیم بهتر و با شكوهتری در مقابل كتاب فرود آوریم و در راه متحول كردن احوال كشور گامهای تأثیرگذارتری برداریم.
نمایشگاه بین المللی كتاب تهران، با تمام فراز و فرودهایش به پایان رسید و نتایج تمام دغدغه های فعالان فرهنگی، اجتماعی كشور، از ۱۲ تا ۲۲ اردیبهشت ماه جاری به نمایش گذاشته شد. قبل از برپایی این حركت ارزشمند فرهنگی، تلاش شد تا در گزارشی تحت عنوان نمایشگاه كتاب، چاپ بیستم به بررسی اجمالی مجموعه اقدامهای صورت گرفته بپردازیم و امروز با پایان یافتن نمایشگاه، بر آن شدیم منظرهای كمی و كیفی بزرگترین رخداد فرهنگی كشور را دستمایه نقد و بررسی قرار دهیم تا شاید بتوانیم در كنار دیگر فعالان عرصه فرهنگ كشور، گامی درخور شأن و منزلت فرهنگی كشور برداشته و با بازتعریفی از مشكلات و چالشهای پیش رو در تبیین و تدوین راهبردهای لازم برای توسعه كمی و كیفی گامهای بعدی عرصه نمایشگاه بین المللی كتاب تهران برداریم.
● جایگاه
اگر مروری كوتاه و گذرا بر عملكرد ۲۰ نمایشگاه بین المللی كتاب داشته باشیم، درخواهیم یافت كه نمایشگاه بیستم، یكی از پرالتهاب ترین و پرجنب و جوش ترین رخدادها در تاریخ فرهنگی كشور بوده است، از آن زمانی كه بحث دو پاره شدن نمایشگاه مطرح شد تا بارش باران و آبگرفتگی كف شبستان.
باز جلوتر برویم تا وعده های وزیر ارشاد به مردم مبنی بر بازدید روزانه چند میلیون نفر از نمایشگاه و تا امروز كه زنگ آخرین روز این رخداد بزرگ فرهنگی در سال۸۶ به صدا درآمد، حرف و حدیثهای این داروی شفابخش فرهنگی نقل و نبات تمام محافل اهل دغدغه فرهنگ و اندیشه كشور بوده و هست و با تمام پستی و بلندی اش اگر نمایشگاه بین المللی كتاب تهران را جزء بزرگترین و غنی ترین نمایشگاههای كتاب جهان به شمار بیاوریم سخن به گزاف نگفته ایم .
بیستمین نمایشگاه بین المللی كتاب تهران با مشاركت ۶۶ كشور جهان و با به نمایش درآوردن حاصل تلاش وزحمت بیش از ۲۵۰۰ ناشر داخلی و خارجی برگزار شد و این در حالی است كه نمایشگاههای بین المللی كتاب فرانكفورت، شیكاگو، لندن، توكیو، شارجه و... كه هر كدامشان جزء بزرگترین نمایشگاههای جهان محسوب می شوند با حضور ناشران ۵۰ تا ۶۰ كشور تشكیل می شوند و این نشان دهنده آن است كه مشاركت این میزان كشور در برپایی نمایشگاههای بین المللی كتاب تهران نه تنها، كم نیست بلكه آن را در ردیف غنی ترین رخدادهای عرصه كتاب جهان قرار می دهد و با نگاهی به وضعیت محتوایی، تعداد ناشران، بازدید كنندگان و... نمایشگاههای معتبر كتاب جهان، به راحتی درخواهیم یافت كه غنای موجود در این گنجینه فرهنگی، امكان گزینش و خطا و یا پوزش و عذرخواهی را از هر مسؤول و متصدی فرهنگی كه در انجام هر چه باشكوهتر آن كوتاهی كند سلب می نماید و گذار و گذر از هر بی مسؤولیتی در این زمینه قابل قبول نیست.
با نگاهی به سیاستگذاری صرفاً مصرف كننده ای نمایشگاه كتاب تهران درخواهیم یافت كه با تمام ارزش و مقام معنوی كه در آن نهفته می باشد تا چه حد با برگزاری حرفه ای نمایشگاههای بین المللی كتاب در جهان فاصله دارد، زیرا به طور مثال نمایشگاه كتاب آمریكا (BEA) محلی برای گردهمایی تصمیم گیران جهانی صنعت چاپ و نشر و كتاب در راستای تبادل تجربیات و ایده های نو، یادگیری از یكدیگر و گسترش ارتباطات بین المللی است و از هویتی صرفاً مصرف كننده ای كه بیشتر معنای فروشگاه بزرگ كتاب دارد خارج و در چارچوب سیاستهای كلان بین المللی این حوزه حركت می كند و با تبیین سیاست عمده فروشی، فروش حق تكثیر (رایت) كتاب، واگذاری جهانی نمایندگیهای فروش كتاب و جذب نمایندگان صدها كتابخانه عمومی و دانشگاهی، شركتها و مراكز علمی و تحقیقی جهان پیش می رود و این در حالی است كه نمایشگاه بین المللی كتاب تهران به این می اندیشد كه كتابهایی را از دیگر كشورها جمع و در سالنهایی كه از پایین ترین استانداردهای جهانی برخوردار هستند نمایش دهد و با وجود اینكه در منطقه و حتی آسیا شایستگی رقابت انحصاری با نمایشگاه كتاب توكیو را دارد هویت مصرف كننده ای به خود گرفته است.
متأسفانه این نگاه كه نمایشگاههای بین المللی نوعی مشاركت جمعی و جهانی مبتنی بر تفاهم صنفی است، در حوزه نمایشگاهی ما به گونه ای كمرنگ مشاهده می شود و حتی برای برپایی این رخداد بزرگ فرهنگی به طور مستقیم از ناشران داخلی نیز همكاری و همفكری به عمل نمی آید، چه رسد به اینكه در یك فضای صرفاً فرهنگی، دغدغه های این حوزه با حضور اندیشمندان و نمایندگان كشورهای جهان در دستور كار قرار گیرد و با همفكری همگان راهبردها و راهكارهای تأثیرگذار طراحی و اجرا شود.
● فرهنگ نمایشگاهی
همان طور كه گفته شد با مقایسه ای گذرا بین نمایشگاه بین المللی كتاب تهران با نمایشگاه بین المللی شیكاگو، فرانكفورت و یا لندن، درخواهیم یافت كه هرچند در ایران ۶۶ كشور جهان مشاركت و حضور چشمگیری در عرصه كتاب دارند، اما در عمل این رخداد فرهنگی بیشتر در لوای یك فروشگاه بزرگ كتاب صورت می گیرد و با راندمانها و تعاریف تطبیقی نمایشگاههای بین المللی فاصله دارد در صورتی كه با حفظ این گنجینه محتوایی و رعایت موازین فرهنگی نمایشگاههای بین المللی می توانیم در تكامل چرخه هویتی آن گام بر داریم و نمایشگاههای كتاب تهران را با ظرفیتهای تحسین برانگیزی كه در آن دیده می شود در ردیف بزرگترین و تأثیرگذارترین نمایشگاههای بین المللی جهان قرار دهیم كه این مسأله مستلزم رعایت فرهنگ نمایشگاهی است و در این رابطه می بایست دو حوزه ناشران و مدیریت نمایشگاهی سطح فرهنگی خود را در این حوزه به گونه ای چشمگیر افزایش دهند.
ناشران ایرانی اگر بخواهند حضور موفقیت آمیز و تأثیرگذاری داشته باشند باید در ابتدا ضمن آنكه به سرعت فناوری و فرهنگ نمایشگاهی را می آموزند، تولیدات خود را با استانداردهای بین المللی هماهنگ كنند.
بی شك این مؤلفه در موقعیت محتوایی و ظاهری تبلور پیدا می كند. بررسیها نشان داده است كه بخش اعظمی از تولیدات مكتوب ناشران ایرانی نه تنها در قیاس با ترویج درجامعه جهانی فاصله دارند بلكه در تمام محدوده جغرافیایی ایران نیز مفید واقع نمی شوند، نبود توجه دقیق و تأثیرگذار به دغدغه های تئوریك و مشغله های فكری جهان در تولید آثار، همراه با بهره مندی اندیشه های محدودی از آثار تولیدی در زیر سایه ضعف بسترهای صحیح اطلاع رسانی حوزه نشر، سه عامل گریبانگیر این حوزه در رسیدن به استانداردهای جهانی تولید كتابهای ایرانی شده اند و این در حالی است كه حوزه های ملموس در عرصه تولید كتاب نیز همچون تایپ، تنظیم، جلد، شناسنامه، طراحی، صحافی، صفحه بندی، چاپ و... نیز می بایست براساس استانداردهای علمی و بین المللی حوزه چاپ و نشر صورت گیرد.
تمام این مسایل در شرایطی اتفاق می افتد كه ناشران و فعالان این حوزه می بایست متوجه این نكته شوند كه خریداران و ناشران جهانی كتاب در كشورهای توسعه یافته برنامه سالانه را بر اساس حداكثر زمان و بودجه برای شركت در نمایشگاههای بین المللی و خلق شكوه و عظمت جشن كتاب صرف می كنند و تمام این برنامه ها طبق یك سازماندهی و ساماندهی منظم و منسجم با برنامه ریزی دقیق صورت می گیرد و در طول زمان برگزاری نمایشگاه از حداكثر توان و انرژی برای برقراری ارتباطات بین المللی در این حوزه استفاده می كنند تا به بهترین شكل ممكن به نتیجه ای در خور شأن و منزلت خود دست پیدا كنند.
● حق چاپ ونشر
در نمایشگاههای بین المللی كتاب جهان، خرید و فروش حقوق چاپ و نشر ( CopyRight) به عنوان اصلی ترین سیاست و هدف كارگزاران نمایشگاه مدنظر قرار می گیرد و سالنهای گسترده ای با عنوان «مركز رایت» عملیات جذب و ساماندهی فروشندگان و خریداران بین المللی را در دستور كار قرار می دهند بدین صورت كه اعضای این مركز از یك سال قبل تا یك ماه مانده به شروع كار نمایشگاه، ثبت نام می كنند.
در پی آن «مراكز رایت» در زمان برگزاری نمایشگاه، قرارهای ملاقات تجاری با خریداران و فروشندگان را برنامه ریزی و زمانبندی می كند و بدون دخالت در چگونگی اخذ قرارداد و به صورت رایگان فضایی را به وجود می آورد تا ناشران در مورد كتابهای مورد توافق و موضوعهای مرتبط با چاپ و نشر به مذاكره بپردازند. همین مركز براساس تقاضانامه اعضا، طرفین را به یكدیگر معرفی و بهترین شرایط را برای اخذ قرار داد فی ما بین آنها به وجود می آورد.
بررسیها نشان داده است كه حجم وسیعی از عملیات واردات و صادرات كتاب به كشورهای برگزاركننده نمایشگاه كتاب از طریق «مراكز رایت» مستقر در نمایشگاه انجام می پذیرد. از آنجا كه نقش كتاب در گسترش جایگاه جهانی كشورها بسیار تأثیرگذار می باشد و انقلاب اسلامی ایران نیز تبلور فرهنگ ناب اسلامی است، به نظر می رسد كه میتوان با تكیه بر این مسأله دروازه های تمدن اسلامی باشكوهی را به نام نمایشگاه كتاب بر روی جهانیان گشود و هر كتاب را سفیری برای اشاعه اندیشه های ناب اسلامی برگزید و تنها نمی توان به چند خارجی كه چند جلد كتاب را برای بهره برداری شخصی بر می گزینند تكیه كرد.
در این رهگذر آنچه كه از نمایشگاه بین المللی كتاب تهران برمی آید این است كه نبود چنین مركزی به عنوان خلا بسیار تأثیرگذاری در روند تاثیرگذاری جهانی كتاب به چشم می خورد و همین نكته هم موجب شده تا دستآورد نمایشگاه در حالتی فصلی باقی بماند و تعدادی مترجم داخلی به واسطه اینكه در كشور ما قوانین «CopyRight» رعایت نمی شود آثار را بدون توجه به اجازه یا عدم اجازه نویسنده در اختیار بگیرند، این در حالی اتفاق می افتد كه در دیگر كشور ها به واسطه اینكه به قانون « Copy Right» توجه می شود وچاپ ترجمه كتابها منوط به اجازه از خالق اثر یا ناشر می باشد از گسترش آثار ایرانی به جامعه جهانی جلوگیری شود و در زمینه تبادل كتاب بین این كشورها خلا به وجود آید.
در این زمینه می توان با برنامه ریزی دقیقی در سالهای آینده این مركز را در خلال برگزاری نمایشگاه تأسیس نمود تا نمایشگاه بین المللی كتاب تهران دروازه ای بر روی جامعه جهانی باشد. گفتنی است كه تشكیل چنین مركزی مستلزم زمان و برنامه ریزی می باشد كه در بیشتر نمایشگاههای بین المللی جهان بعد از پایان نمایشگاه تا یك ماه قبل از برگزاری نمایشگاه در سال آینده این عملیات انجام می پذیرد.
● انتقال اندیشه ها
اصولاً انتقال فكر و اندیشه به عنوان یكی از بزرگترین دغدغه های فعالان عرصه فرهنگ در جوامع مختلف مدنظر قرار گرفته است و در این رهگذر اماكن و محلهایی كه جایگاه تجمیع افكار و اندیشه هاست را می توان به عنوان بهترین راهكار در انتقال اندیشه ها و بهره مندی از توانمندیهای یكدیگر انتخاب و در شكوفایی آن تلاش كرد.
از این رو نمایشگاه بین المللی كتاب تهران یكی از فضاهایی است كه می توان از آن به نحو شایسته برای تبادل اندیشه ها در تعالی فرهنگ ایران و دیگر كشورها بهره گرفت. محل برگزاری نمایشگاه مكانی است كه در آن فعالان حوزه چاپ و نشر در كنار طالبان علم و اندیشه جمع می شود و می توان با سازماندهی و برنامه ریزی دقیق و تشكیل كارگروههای منسجم با ایجاد خط فكری و جریانسازی علمی و تحقیقی از اندیشه های همگان بهره جست، این در حالی است كه هرچند زحمات بسیار زیادی در بخش های جنبی نمایشگاه بیستم كشیده و در پی آن نشستهای متعددی برگزار شد، اما به گونه ای كه مستحق نمایشگاه بین المللی باشد از تفكرات بیش از ۲۶۰۰ ناشر داخلی و خارجی كه در این رخداد به صورت مستقیم حضور داشتند، بهره برداری نشد و گاهی جلسات و نشستهای برگزار شده نیز با استقبال بخش بسیار محدودی از حاضرین در نمایشگاه برگزار گردید.
این در حالی است كه در خلال برگزاری نمایشگاه می توان با تقسیم ناشران به كارگروههای تعریف شده، اسباب تأمل و تحقیق و همفكری را در رابطه با موضوعهای متعدد فراهم نمود و در كنار آن یك یا چند نفر از كاركنان انتشاراتی ها بعنوان فروشنده كتابها در غرفه ها حضور پیدا كنند، راهكارها و برنامه های منسجمی را برای بهره برداری علمی صاحب نظران چاپ و نشر فراهم كرد.
در اكثر نمایشگاههای بین المللی جهان بولتن ها و نشریاتی تحت عنوان خبرنامه نمایشگاه در تعداد صفحات زیاد با كیفیت عالی منتشر و در آن جدیدترین اطلاعات روز در رابطه با كتاب، كتابخوانی و حوزه چاپ و نشر منتشر می شود تا دست اندركاران این حوزه به جدید ترین علوم روز آشنا اصول كاری خود را اصلاح كنند، در این زمینه نیز نمایشگاه بین المللی كتاب تهران آن گونه كه در خور شأن هویت بین المللی اش باشد ظاهر نشد.● محیط تخصصی!!!
یكی از مهمترین و هدفمندترین بخشهای برنامه ریزی شده نمایشگاههای بین المللی در نقاط مختلف جهان، تأمین جا و مكان درخور شأن نمایشگاههاست و البته فضاهای تعریف شده نمایشگاهی به صورت ثابت و منسجم نیستند به طور مثال نمایشگاه كتاب آمریكا (BEA) در سال۲۰۰۱ در شیكاگو و در سال۲۰۰۲ با یك ماه زودتر در نیویورك و سال بعد در... برگزار شد. اما در چگونگی برگزاری نمایشگاه آنچنان دقت و نظمی حكمفرماست كه میزبان دوره ای نمایشگاه یك سال فرصت دارد تا محل برگزاری نمایشگاه بین المللی كتاب را تأمین و به گونه ای ارزشمند آراسته و هدفمند كند و در طول سال نیز بازرسانی از مركز، كار نظارت بر چگونگی برپایی نمایشگاه را در دستور كار قرار می دهند، این در حالی اتفاق می افتد كه با پایان یافتن زمان برگزاری نمایشگاه، بخش اصلی برنامه های زمان بندی شده سال آینده در جدولهای تعریف شده به ناشرین ابلاغ و از آنها برای همفكری در برپایی هرچه باشكوهتر نمایشگاه سال آینده دعوت به عمل می آید.
این در حالی است كه با وجود شایستگی های فراوانی كه نمایشگاه بیستم داشت تا روز پنجم از برگزاری نمایشگاه كتاب تهران بیش از سه بار نام وشماره برخی از سالنها عوض شد و...
● تهدیدی برای نمایشگاه تهران
در جامعه جهانی مسؤولان نمایشگاههای متعدد كتاب هر ساله در تلاشند تا با غنی شدن از اعتبار یكدیگر سبقت بگیرند و با افزایش فعالیتهای تجاری و آماری و محتوایی خود هویت خود را غنی تر و با ثبات تر كنند و اگر در این میان نمایشگاه بین المللی كتاب تهران را با تمام اما و اگرهایش در ردیف بهترینهای خاورمیانه بنامیم و اعتبارش را در منطقه اول بشماریم، سخن به بی راه نگفته ایم، این در حالی اتفاق می افتد كه براساس تفاهمنامه ای كه اخیراً بین نمایشگاه بین المللی فرانكفورت و شارجه منعقد شده مقرر گردید تا با حمایت آلمانی ها یكی از بزرگترین جشنهای كتاب در سال آینده با هدف جذب ظرفیتهای سرگردان منطقه در كشور دوبی برگزار شود.
این در حالی است كه انتظار می رفت نمایشگاه امسال كتاب تهران با عزم و تلاشی جدیتر آنچنان تحولی را به وجود آورد كه همچنان هیچ نمایشگاهی در منطقه به عنوان تهدیدی برای كاهش اعتبار بین المللی آن به حساب نیاید. در پهنه پهناور چاپ و نشر، تلاش برای حفظ غنا و گنجینه محتوایی و هدفمند كردن برنامه ها برای رسیدن به هدف تأثیرگذار بر جوامع یك اولویت مهم و انكارناپذیر است و در این ورطه لازم است مسؤولان نمایشگاه بین المللی كتاب تهران شرایطی را به وجود آورند كه ظرفیتهای ارزشمندی را كه در اختیار دارند به راحتی از دست ندهند و اعتبار به دست آمده را با سهل انگاری به دیگری واگذار نكنند.
● تعداد زیاد، فضا كم
در بخش ناشران خارجی ۷۴۰ مؤسسه بین المللی و در بخش داخلی كه به چهار گروه عمومی، كودك و نوجوان، آموزشی و كمك درسی و دانشگاه تقسیم شده بود، بیش از ۱۲۷۲ ناشر به شكل مستقل، ۴۵۵ ناشر با اعطای نمایندگی به سایر ناشران و ۱۰۲ ناشر به صورت همراه حضور داشتند.
همچنین به طور خاص در بخش ناشران كودك و نوجوان ۱۳۷ ناشر شركت كردند كه از این میان ۱۱۱ ناشر تهرانی و ۲۶ ناشر به شهرستانها اختصاص داشت و در بخش ناشران عمومی نیز ۷۳۹ ناشر حضور داشتند. فضای درخواستی ناشران شركت كننده در نمایشگاه ۳۲هزار و ۲۱مترمربع بود كه از این میزان فقط ۱۷ هزار و ۲۰۰متر به آنها اختصاص یافت، این مسأله در عمل باعث شد تا ناشران از كمبود فضای مورد نیاز با توجه به میزان كتابهای ارایه داده شده رنج ببرند و برخی از آنها مجبور شدند تا در فضای كوچكتر از میزان قابل قبول و تعریف شده برای نمایشگاه بین المللی بهره مند شوند.
طلاكوب ارایه دهنده كتابهای لاتین در این رابطه می گوید: بعد از بارش باران و آبگرفتگی شبستان مصلا مجبور شدیم كه غرفه ۵۰ متری خودمان را با غرفه ۱۰ متری اطلاع رسانی عوض كنیم و در آنجا فقط نمونه كتابهایمان را نمایش گذاشتیم و از مراجعان خواهش كردیم تا همزمان برای تهیه كتابهای مورد استقبال به فروشگاهمان مراجعه كنند.
● روز اول
احسان مظلومی از انتشارات «كلید آموزش» در رابطه با روزهای اول برگزاری نمایشگاه می گوید: در طول این سالها كه در نمایشگاه كتاب شركت كرده ایم هیچ روزی چنین شرایطی نداشته بودیم. به طوری كه با پا گذاشتن به در ورودی نمایشگاه، مشكلات خود را نشان می دادند.
همه نشانه ها خبر از بی نظمی داشت و نمایشگاه خلوت بود، غرفه داران به خاطر نبود صندلی روی زمین نشسته بودند و هنوز برق غرفه ها وصل نشده بود و بعضاً غرفه هایی كه سیستم كاری شان با رایانه بود به علت نبود برق، بیكار روی زمین نشسته بودند و چشمها به دنبال رستوران و اغذیه فروشی بود، اما هیچ اغذیه فروشی فعالی در محیط نمایشگاه وجود نداشت و... با گذشت چند روز از آغاز به كار نمایشگاه اوضاع و احوال بهتر و بهتر شد و صد البته در روزهای پایانی، وقتی كه روال معتدلی برای ادامه كار نمایشگاه حاكم شد، زمان آن به پایان رسید.
● افت فشار!
منصور سجاد، مدیر انتشارات «كلید آموزش» نیز با اشاره به اینكه مشكلات به این شدتی كه همكارش می گوید، نیست.در یك بررسی كلی معتقد است كه مشكلات به این شوری كه امواج خبری و گفتمانی راه انداخته اند، نیست و می تواند با شرایط فعلی كه سال اول برگزاری در شبستان است مورد قبول واقع شود.
وی در رابطه با این سؤال كه صحبتهای همكارانتان را رد می كنید، می گوید: نه حرفهایی كه می گوید در عمل مشاهده شده اما واقعیت این است كه در مكانیك سیالات، قانونی وجود دارد كه معتقد است، هر تغییر مسیری در حركت سیال باعث افت فشار می شود. به نظر من افت فشاری در تغییر مسیر نمایشگاه نیز دیده شد كه البته نكات و جذابیتهای ارزشمندی را نیز به دنبال داشت و در این رهگذر لازم است از هم اكنون سازماندهی و برنامه ریزی دقیقتری برای برگزاری باشكوه تر نمایشگاه كتاب در سال آینده برداشته شود.
● شروع نمایشگاه
حجهٔ الاسلام و المسلمین جعفریان ضمن اشاره به زحمات خستگی ناپذیر فعالان فرهنگی نمایشگاه كتاب می گوید: روز شروع نمایشگاه مشكلات بسیار فراوان بود. نه نقشه ای برای محل سالنها تعبیه شده بود و نه تابلوهای راهنما كافی بود.
حتی بسیاری از ناشران عمومی داخلی از سر شب سه شنبه پس از افتتاحیه تا صبح مشغول چیدن كتابها بودند، همچنان در طول روز گرفتاری داشتند و مشغول كار بودند. اوضاع در بخش عربی و انگلیسی ریالی از این هم بدتر بود. زیرا كارتهای خرید به مردم فروخته شده بود و بسیاری از كسانی كه كارت خرید برای كتابهای عربی ارزی گرفته بودند، صبح روز اول خبردار شدند كه خبری از كتاب ارزی نیست و در بخش عربی همه ریالی است.
سالن عربی هم كه در همان رواق شرقی بود - به علاوه كتابهای لاتین ریالی - با هزار زحمت به این صورت آماده شده بود. اما سقفها كه روزهای متوالی آب خورده بود، همچنان چكه می كرد. ناشران مجبور شدند روی غرفه ها را پلاستیك بكشند. با این حال در این سوی و آن سوی، قطرات باران یك سره فرود می آمد.
● قابلیت نمایشگاهی
علی حقی مدیر انتشارات «جهان آبگون» با انتقاد شدید از ضعف در تهویه هوای نمایشگاه ، به كمبود اطلاع رسانی در محیط نمایشگاه اشاره كرد و گفت: اطلاع رسانی لازم به عمل نیامده است. به طور مثال در نمایشگاه فرانكفورت زمانی كه از در خروجی نمایشگاه خارج می شوید، تاریخ برگزاری و اطلاعات نمایشگاه سال آینده ثبت شده است و نشان از یك برنامه ریزی دقیق دارد، اما در نمایشگاه تهران در چند هفته قبل از برگزاری تصمیم به تغییر جا و مكان آن گرفته می شود.
یك هفته قبل از افتتاح هنوز معلوم نیست كه بخش داخلی و خارجی با هم برگزار می شوند یا نه، و آن هم به جایی انتقال داده می شود كه در حال ساخت است و از استانداردهای نمایشگاهی برخوردار نیست.
وی در رابطه با مكان نمایشگاه می گوید: مصلا حتی از حداقل استانداردهای محل دایمی نمایشگاهها برخوردار نیست. مسؤولان فقط معماری آن را به رخ همگان می كشانند و این در حالی است كه در بعضی جاها، با قدم برداشتن، گرد و غبار ناشی از نخاله های ساختمانی به هوا بر می خیزد.
ضعف در اطلاع رسانی درون نمایشگاهی، در وضعیتی كه موقعیت نمایشگاه برای مردم صد درصد ناشناخته بود بر میزان مشكلات افزوده بود.
وی در ادامه گفت: مهمترین عوامل به وجود آورنده مشكلات، از نقل و انتقال كتاب گرفته تا كم بودن جا و نامناسب بودن مكان غرفه ها، به تغییر بدون برنامه و بعضاً سلیقه ای مسؤولان نمایشگاه بر می گردد و می توان گفت كه اگر سیستم جدید بخواهد با همین وضعیت كار نمایشگاه را پیش ببرد لازم است ۵ تا ۶ سال طول بكشد تا روی ریل مناسب حركت و تأثیرگذار پیش برود و از آنجایی كه امسال نیز یارانه و ارز مناسب كمتر در اختیار مراكز علمی، فرهنگی و دانشگاهی قرار داده بودند فروش ما نیز كاهش یافت و با شرایط به وجود آمده تنزیل در فروش نیز بیشتر از سال گذشته به چشم می خورد.
مدیر انتشارات آبگون در ادامه می افزاید: افزایش هزینه غرفه ها از ۲۰۰ دلار به ۳۵۰ دلار در شرایطی كه محل برگزاری كیفیت و ارزش مناسبی نداشت از دیگر فشارهای به وجود آمده بر ناشران بود و این اقدامها در موقعیتی صورت می پذیرد كه نمایشگاه سنبل فرهنگ برای ایران می باشد و به جرأت می توان گفت كه اعتبار نمایشگاه كتاب تهران بالاتر از نمایشگاه ورشو یا شارجه و... می باشد و در مقایسه آماری و كیفیتی در بسیاری شرایط می توان گفت كه آن نمایشگاهها غنای كمتری نسبت به نمایشگاه كتاب تهران دارد و از این رو، این رخداد بزرگ فرهنگی یك اعتبار فرهنگی و اجتماعی بین المللی برای كشورمان می باشد و توجه به تمام اركان از اوجب واجبات است. به نظر می رسد كه اگر همچون امسال در برگزاری نمایشگاه ضعف داشته باشیم سال آینده با برگزاری نمایشگاه شارجه در دوبی، بسیاری از مزایا و موقعیتهای ما كاهش خواهد یافت.
● یك فروشگاه بزرگ كتاب!
جعفر همایی، مدیر مسؤول نشر نی نیز در این رابطه معتقد است : حضور چشمگیر و فعال ناشران داخلی و نیز استقبال پرشمار مخاطبان و متقاضیان كتاب از همه اقشار اجتماعی از نمایشگاه بین المللی كتاب تهران، با وجود افت و خیزهای مختلف در نحوه برگزاری آن، هر سال پررونق تر از سال قبل به نظر می رسد و این پدیده ای ارزشمند است كه در كمتر نمایشگاه بین المللی كتابی، حتی نمایشگاه بین المللی كتاب فرانكفورت كه معتبرترین نمایشگاه بین المللی كتاب دنیاست چنین جمعیتی از مراجعان پیدا نمی شود.
وی می افزاید: این پدیده نباید ما را دچار غرور كند و نباید از آن بی توجه بگذریم. به نظر بنده نمایشگاه بین المللی كتاب تهران پاسخی به نقصانهایی جدی در زمینه عرضه و تقاضای كتاب است. در حقیقت این نمایشگاه در طول ۱۰ روز برگزاری به صورت فشرده نیازهای متراكم ناشران و خریداران كتاب را در یك فروشگاه بزرگ كتاب تا حدودی برآورده می كند.
چنانكه مسؤولان و مدیران بخش فرهنگی در دولت با همكاری و رایزنی با تشكلهای صنفی حوزه نشر كشور، به بررسی دقیق این پدیده بپردازند، می توان با نتایج به دست آمده، از سویی بسیاری از مشكلات صنعت نشر را حل و رفع كرد و نیز با واگذاری تدریجی مدیریت برگزاری نمایشگاه به تشكلهای صنفی، به تدریج ساز و كارهای نمایشگاهی آن - به معنی نمایشگاه بین المللی - را اصلاح نمود و آن را به بزرگترین نمایشگاه بین المللی كتاب خاورمیانه تبدیل كرد؛ اگر چه هم اكنون به دلیل استقبال و حضور گسترده مخاطبان، این بزرگی از یك جهت فراهم است، اما كمال بخشیدن به آن نیازمند كوششهای فراوانی است كه امیدواریم آغاز گردد.
و اما این مشكلات می بایست تحمل می شد، تا اعتبار بزرگترین رخداد فرهنگی كشور حفظ شود و در این رهگذر، كمبودهای متعددی سد راه نمایشگاه مشاهده شد تا تجربه ای برای سالیان بعد به دست آید، ولی به چه قیمت؟!

حامد احمدی

منبع : روزنامه قدس