کابوس زنان عراقی

سال ها حكومت صدام بر عراق، مصادف بود با درگیری فراگیر مسلحانه این كشور كه اولین آن جنگ تحمیلی علیه ایران بود و سپس اشغال كویت كه پیامد آن حمله آمریكا به عراق بود و در نهایت سرنگونی رژیم صدام.پس از آن نیز اشغال این كشور توسط آمریكا و نیروهای متحدش، چشم های جهانیان را خیره كرد.هركدام از این حوادث چنان تأثیر شگرفی بر منطقه و گاه كل جهان داشت كه برای مدت ها صفحات نشریات و تصویر رسانه ها را به خود اختصاص داد؟ تغییرات ژئوپلتیك منطقه، از بین رفتن توازن میان كشورهای منطقه، شكل گیری نهضت ها یا جریان های مقاومت، رویارویی آمریكا با سازمان ملل، عدم همكاری متحدان پیشین آمریكا در اشغال این كشور، احتمال تغییر ساختار قومی در عراق و ... از یك سو و بحث های اقتصادی و منافع مالی از سوی دیگر به همراه موج جدید ترور و خشونت همگی باعث شد تا به آنچه در كالبد واقعی زندگی در عراق می گذرد كمتر توجه شود. از میان این موضوعات اساسی آنچه كمتر مورد توجه قرار گرفته می توان به مسئله زنان عراق اشاره كرد. موضوعی كه تقریباً هیچ رسانه ای به آن نپرداخته و تنها هنگامی كه میِ خواهند در نفرت از خشونت و جنگ چه از سوی اشغالگران و چه از طرف مخالفان آنها، شعاری سر داده شود تصویر گریان زنی معصوم در كنار پیكر بی جان همسر یا زخم های فرزندش نشان داده می شود. اما واقعیت زندگی زنان عراق طی سال های گذشته و به ویژه از زمان روی كارآمدن رژیم صدام حسین، به گونه ای تراژیك، اسف بارتر از همه این تصاویر است.
وقتی صحبت از زن عراقی می شود تصویر خاصی در ذهن ناظر بیرونی نقش نمی بندد. اما با كمی دقت می توان تصویر مادری آرمیده در كنار فرزندش بر اثر بمباران حلبچه را به یاد آورد یا كمی دورتر تصویر زنان سوگوار و هراسیده. البته رسانه های گروهی عراق با نمایش تصویر دكتر هدا صالح عماش در دوران رژیم بعث سعی در مدرن بودن این حكومت و حضور زنان در عرصه های مهم كشوری داشتند اما همین زن پس از جنگ با چهره بانوی سیاه زخم، تصویری دیگر از زن عراقی به تماشا گذاشت.اینكه چرا تاكنون نتوانسته اند از زنان عراقی سخن به میان آورند دلایل متعددی دارد، اما شاید یكی از مهمترین آنها فقدان آمار جمعیتی در عراق باشد.واقعیت این است كه منابع و نهادهای معتبر نمی توانند تصویری دقیق از جمعیت عراق و تفكیك جنسی و هرم جمعیتی آن ارائه دهند. در دوران حكومت صدام حسین، حیات این كشور بدان گونه رقم خورد كه جمعیت این كشور به طور دقیق و مشخص، اعلام نشود.عراق دارای تنوع قومی و مذهبی است. آشكار شدن جمعیت و اطلاعات مربوط به آن می توانست وزن جمعیتی هر یك از این اقوام و باورهای مذهبی را علنی سازد و این مسئله ای نبود كه رژیم بعثی مایل به افشای آن باشد. ساختار این رژیم به گونه ای بود كه افراد می باید خارج از حوزه هویتی خویش تنها متعلق به حزب و نظام حاكم بر كشور باشند.از سوی دیگر طی جنگ های مختلفی كه كشور عراق در طی دوران حكومت صدام با آن مواجه بود و به ویژه به واسطه خوی ددمنشانه این رژیم و كشتار وسیع مردم، افشای تعداد جمعیت كشور در سرشماری های مختلف می توانست، دردسرساز باشد. به این ترتیب لازم بود تا كسی رقمی درست از جمعیت نداشته باشد و بدین گونه به راحتی بتوان كشتارها را پنهان كرد.به هر روی براساس آمار موجود جمعیت داخل عراق حدود ۲۶ میلیون نفر برآورد شده است كه حدود نیمی از آنها یعنی ۱۳ میلیون نفر را زنان تشكیل می دهند.در نظام های مدون، زنان نقش مستقل در زندگی اجتماعی داشته، می توانند وارد عرصه اقتصادی و فعالیت های اجتماعی و فرهنگی شوند.اگر چه این حضور برای آنها عوارضی دارد اما هویت فردی آنها حفظ می گردد. حال آنكه در عراق به واسطه ساختار سنتی آن، به استثناء شهرهایی مانند بغداد، به زنان اجازه تحرك اجتماعی و اقتصادی داده نمی شد. به گونه ای كه براساس آمار حدود ۷۷ درصد از زنان عراقی باسواد هستند. به عبارت دیگر بیش از نیمی از جمعیت عراق عملاً به صورت مصرف كنندگان صرف درآمده بودند.اما اگر نظام و ساختار سنتی عراق بدون بحران های روزمره بود، این جامعه به زیست لاك پشتی خود ادامه می داد ولی باید به یاد داشت كه جنگ های پی در پی و اعدام های مكرر، نهاد خانواده در عراق را به گونه ای حیرت انگیز از هم پاشید به گونه ای كه در حال حاضر حدود ۵۰ درصد از زنان عراقی نان آور خانواده هستند به عبارت دیگر آنها مجبور هستند نقش اقتصادی ایفا كنند. در میان این درصد قابل توجهی از زنان بیوه هستند و باید هزینه زندگی فرزندان خود را تأمین كنند. در این تقاطع زنان عراقی با چند فشار مضاعف روبرو هستند. كه عبارتند از: آنها مجبورند هزینه زندگی خود را تأمین كنند اما برای حضور در عرصه فعالیت های اقتصادی و تجاری تجربه ای ندارند بلكه ناگزیر زندگی آنها را از خانه به جامعه بزرگ تر وارد كرده است. این موضوع باعث شده تا با فشارهای كشنده روانی و روحی روبرو شوند.از سوی دیگر فقدان سواد و تخصص در زنان عراقی باعث شده تا به سراغ كارهای دون پایه و غیرتخصصی روی آورند. این موضوع به اضافه آماری كه حكایت از بیكاری حدود ۷۰ درصدی زنان عراقی دارد، باعث شده است تا آنها ابتدا با فروش وسایل منزل، اندوخته طلا و ... خود آغاز كرده و سپس سر از تكدی گری و... در آوردند. متأسفانه شواهد و آمار نشانگر رواج روسپیگری در میان اقشاری از این زنان دارد و این عارضه به ویژه برای جامعه ای كه دارای چارچوب های هنجاری و اخلاقی متضاد با این نوع امرار معاش است بربار روانی روحی این زنان به شدت افزوده است. از همین روی میزان قتل زنان خانواده در عراق امروز به شدت رو به فزونی است.اما معضلاتی كه زنان عراقی با آن دست و پنجه نرم می كنند تنها معطوف به این مشكلات نیست.زنان در عراق به مانند هم جنسان خود در اكثر كشورهای عربی همچون عربستان و كویت، نه فقط جنس دوم بلكه به لحاظ منزلت های اجتماعی و بهداشتی نیز در رده دوم قرار داشته و دارند. سنت مردسالارانه در این كشور به ویژه در مناطق دور از مركز باعث شده تا در طی سال های گذشته هر نوع فشار اقتصادی و اجتماعی بیش از همه بر شانه های زنان بود.سال ها جنگ و تنگناهای اقتصادی و نیز تحریم های سخت عراق باعث شده تا هم اكنون زنان این كشور به صورت نسبتاً گسترده با عوارض و بیماری های جسمی و روحی از قبیل سوءتغذیه، كم خونی و نیز سرطان های مختلف مواجه باشند. این معضلات به ویژه برای زنان ساكن استان ها و مناطق كردنشین كه عوارض حملات شیمیایی حلبچه را تجربه كرده اند بیشتر است.این زنان در طی حدود ۲۶ سال هر روز در انتظار خبر مرگ یا قتل و حتی اعدام اعضای خانواده خود بوده اند. این فشار روانی و ترس از بی پناهی به گونه ای مؤثر بر روی آنان و فرزندانشان تأثیر گذاشته و احساس بی پناهی، ترس از آینده مبهم جان مایه روح و روان آنها را در هم پیچیده است.از سوی دیگر در طی دو هجوم ارتش آمریكا بر عراق و استفاده گسترده از بمب های حاوی اورانیوم ضعیف شده، نقش غیرقابل انكاری برجسم و جان زنان رنجور و نحیف عراقی گذاشته است به گونه ای كه طبق خبری كه روی خروجی تلكس ایرنا رفت. تعداد سقط جنین ها، تولد فرزندان ناقص و حتی تولد فرزندان مرده توسط مادران عراقی طی این مدت روند غیرطبیعی داشته است.بنابر این آمار از هر یك هزار نوزاد عراقی حدود ۱۰۸ تن از آنان در هنگام تولد جان می بازند. این آمار همچنین حكایت گر آن است كه از هر هزار كودك عراقی حدود ۱۳۰ نفر آنان تا قبل از ۵ سالگی جان می بازند.وضعیت بهداشت مادران نیز طی این دوران در عراق روند اسف انگیزی را طی كرده است به گونه ای كه بنابر آمار ارائه شده توسط ایرنا حدود ۶۵ درصد زنان عراقی در خانه وضع حمل می كنند و به این ترتیب انواع خطرها و عوارض ناشی از این زایمان غیربهداشتی را به جان می خرند سازمان بهداشت جهانی چندی پیش اعلام كرد كه افسردگی، اضطراب، نگرانی، پنیك و اسكیزوفرنی از جمله بیماری های شایع در بین زنان عراقی است. به گزارش ایرنا شبكه خبری یورو نیوز نیز در تابستان گذشته گزارشی پخش كرد كه براساس آن فقط بیمارستان روانی بغداد روزی ۲۰۰ مراجعه كننده دارد. این بیماران كه غالب آنها زن هستند به دلیل تجربه ترس، شاهد دست و پاهای قطع شده، هرج و مرج و تجربه تجاوز و انواع سوء قصدها با عوارض مختلف روحی و روانی به این مركز مراجعه می كردند.واقعیت این است كه زنان عراقی به غیر از معدودی از آنها كه در شهرهای بزرگ غیر مذهبی مانند بغداد پرورش یافته اند و به هیچ وجه آماده مواجهه با زندگی پیچیده خارج از چارچوب خانه نبوده اند اكنون و به ویژه پس از سرنگونی رژیم صدام و هرج و مرج ناشی از آن هر لحظه در مواجهه با انبوهی از معضلات از جمله ناامنی، جیب بری، جوانان یاغی و غیره هستند. یك زن عراقی در این خصوص می گوید: ما هر روز خود را با ترس آغاز می كنیم و هر شب با دلهره به خواب می رویم. برای ما حضور در خارج از خانه به مانند رفتن به میدان مین است اما چاره ای جز این هم نداریم.طبق آمار ارائه شده فقط در سه ماهه اول سقوط صدام و در آن هیاهوی جنگ و گریز و وحشت ۳۵ مورد قطعی تجاوز به عنف و ربودن زنان گزارش شده است.سازمان دیده بان حقوق بشر نیز اعلام كرد كه در سال ۲۰۰۳ گزارش های رسمی حاكی از ربوده شدن ۴۰۰ زن توسط افراد مختلف بوده است. این زنان به دلیل موقعیت فرهنگی و اجتماعی خود نه روی بازگشت به خانه دارند و نه می توانند از كسانی برای مواجهه با این رفتارهای غیرانسانی كمك بگیرند. مسلماً آمار رسمی بسیار كمتر از آمار واقعی است باید در این كشور بحران زده سرگردان باشند.برای پی بردن ابعاد این فاجعه كافی است بدانیم كه تنها در بخش زنان بیمارستان روانی الرشید بغداد ۱۴۰۰ نفر بستری بودند كه پس از جنگ از سرنوشت آنان خبری نیست و اسف بارتر آن كه تعدادی از این زنان كه پس از مدتی به بیمارستان بازگشتند؛ مورد تجاوز قرار گرفته بودند و یا باردار بودند.در هر جامعه ای آحاد مردم به نوعی و از طریقی به دنبال پناهگاه یا مأمنی برای احساس امنیت می گردند. اما در عراق برای مردم و به خصوص زنان این مأوا وجود ندارد.آنان از سویی در بیم و هراس خشونت های هر روزه و تعدی جوانان و مردان گستاخ در خارج از خانه قرار دارند و از دیگر سوی نگران هجوم هر لحظه ای اشغالگران به خانه های خود هستند به ویژه آن كه اشغالگران با آداب فرهنگی و دینی مردم این كشور آشنا نیستند و خواسته و گاه نادانسته در یورش های خود رعایت حرمت و حریم زندگی خصوصی افراد خانواده به ویژه زنان را نمی كنند.آنها حتی بیم آن دارند كه در صورت دستگیری به هر دلیل و سوءتفاهمی در زندان نیز مورد تعرض قرار گیرند.ایرنا به نقل از پایگاه خبری ورلدنیوز از قول یك زن زندانی عراق می نویسد كه او شاهد ۱۷ بار تجاوز به یك زندانی زن تنها طی یك روز و توسط پلیس عراق بوده است و یا بنابر همین گزارش اتحادیه بازداشت شدگان و زندانیان عراق چندی پیش خبر از خودكشی مادر چهار فرزند داد. چرا كه به وی در مقابل چشمان شوهرش در زندان تجاوز شده بود.زنان عراقی كه تاب توان این همه فشار را ندارند. ناگزیر شده اند كه به دفاع از خود بپردازند به گونه ای كه هم اكنون حدود ۸ درصد از آنان مسلح هستند اما این درصد در مقایسه با جمعیت زنان تنها و مسئول زندگی خانوادگی در عراق رقم كمی را تشكیل می دهد.پس از فروپاشی نظام بعثی دولت موقت سعی كرد نقش جدیدی به زنان عراقی ایفا كند. نخستین این زنان عقیله هاشمی، رجاالخزایی و سونگل شاپرك بودند كه در شورای حكومت انتقالی عراق حضور داشتند عقیله هاشمی در ۳۰ شهریور ماه گذشته طی یك عملیات مسلحانه توسط شبه نظامیان عراقی كشته شد.در حال حاضر دولت موقت تعداد قابل توجهی از زنان را در امور انتظامی و نظامی مانند پلیس و نیروهای مرزبان یا دفاع غیر نظامی و مراكز امنیتی به كار گمارده است حتی یه گزارش ایرنا تعدادی از این زنان برای گذراندن دوران آموزشی به خارج از كشور از جمله آمریكا اعزام شدند.اما باید دید شتاب در این امر و حضور بدون پشتوانه قوی فرهنگی و اجتماعی زنان عراقی در عرصه نظامی تا چه حد می تواند به نفع آنان بوده و چه عوارضی به همراه خواهد داشت.در دولت كنونی عراقی نیز از میان ۳۰ وزیر ۶ تن از آنان را زنان تشكیل می دهند كه مسئول وزارتخانه های كشاورزی، كار و امور اجتماعی خدمات عمومی، امور مهاجران، مشاور در امور زنان و محیط زیست هستند.همچنین قرار است مجلس ملی عراق از میان ۱۰۰ نماینده خود ۲۵ درصد كرسی ها را به زنان اختصاص دهد.همچنین در حال حاضر سفیر عراق در آمریكا خانم رندا رحیم فرانكی است. اینها نشان دهنده علاقه یا توجه دولت انتقالی به نقش زنان در امور كشور است. اما واقعیت این است كه زن عراقی امروز در خانه و محیط خارج از خانه به ده ها مورد مشكل و فشار روحی و جسمانی مواجه است. او سرپرست خانواده است او هر روز در خطر تعدی و هتك حرمت است. او نگران حمله اشغالگران است، او هنوز خاطره ترورها و اعدام های فرزندانش را بر دوش می كشد، او هنوز بی سواد است، او عوارض بهداشتی و جسمانی سال ها تحریم و جنگ و بمب های شیمیایی و اورانیومی را به خود به یادگار دارد او از جمله دردمندترین مردمان سرزمین عراق است.

منبع : خبرگزاری جمهوری اسلامی ـ ایرنا