چکیده چیست و چکیده نامه های مهم پزشکی کدامند؟

● مقدمه:
از زمان اختراع چاپ تا کنون هیچ رسانه ای جایگزین کتاب بعنوان برترین رسانه اشاعه اطلاعات نگردیده است .ظهور اینترنت و رسانه های الکترونیکی و سرعت زایدالوصف آنها در انتقال اطلاعات و حذف فاصله زمانی و مکانی ایجاد شده نتوانسته است جذابیت کتاب و محبوبیت آن را کاهش دهد.با این اوصاف در اواخر قرن نوزدهم حجم اطلاعات و مطالعات تحقیقاتی افزایش چشمگیری پیدا نمود بطوری که هر روز شاهد ظهور نشریه جدیدی هستیم.سادگی و سهولت انتشار تازه های علم و دانش از طریق نشریات ادواری برگ جدیدی در عرصه علم و دانش گشود و آن رشد قارچ گونه نشریات توسط ناشرین مختلف و موسسات علمی و همچنین انجمنهای علمی بود.با افزایش روزافزون حجم انتشارات مزبور، برای هیچکس امکان نداشت که از همه نتایج پژوهشهایی که انجام گرفته آگاه شود و سرانجام نسل متفکر و تازه جوی قرن بیستم هدیه ای به جهان علم و دانش تقدیم کرد که با استفاده از آن دست یابی به گنجینه های علم و دانش قرنهای پیش و زمان حاضر برای محققان، کتابداران و متخصصین علم اطلاع رسانی ساده و امکان پذیر گردید. این هدیه گرانبها چکیده و چکیده نامه است.
● چکیده چیست؟
در کتاب ALA Glossary of Library Terms چکیده (Abstract) اینگونه تعریف شده است: "چکیده خلاصه کوتاهی از یک کتاب، جزوه یا مقاله است که نکات اصلی آنرا ذکر می نماید". بطور کلی چکیده یک نوشته باید نکات عمده، مشاهدات و نتایج حاصله از یک تحقیق را طوری ارائه کند که خواننده بتواند تصمیم بگیرد که آیا به اصل مقاله رجوع کند یا نه.همانطور که ذکر شد رشد مدارک علمی- ُتحقیقاتی ُ-فنی و آموزشی و شناسائی دقیق محتوای اصلی هر مدرک توسط خوانندگان در زمانی بسیار کوتاه بدون صدمه به نتایج و درک کلی از مدرک فلسفه اصلی چکیده نویسی است. در تعریفی دیگر چکیده عبارت است از:بیان کوتاه و دقیق محتوای مدرک بدون تفسیر اضافی و یا نقد آن و بدون توجه به نویسنده مطلب.چکیده نباید با گزارمان-برهیخته و خلاصه اشتباه شود.
● انواع چکیده:
۱) چکیده آگاهگر: برای متون بیانگر کار تجربی و مدارکی که صرفا به یک موضوع پرداخته اند مناسب است.
۲) چکیده راهنما: برای متون طولانی یا پراکنده از جمله گزارشهای مفصل-بررسی هاـو تک نگاشتها مناسب است.
۳) چکیده آگاهگر-راهنما: زمانی مناسب است که با توجه به نوع مدرک لازم است بخشی بصورت آگاهگر و بخشی بصورت راهنما بیان شود.
● هدف و کاربرد چکیده ها: تعیین ارتباط با موضوع مورد نظر، پرهیز از خواندن متن کامل مدارک غیر مربوط، استفاده در مدارک دست اول(مجلات-گزارشها و پایان نامه ها-تک نگاشتها-صورت جلسات-پروانه ثبت اختراع)، استفاده در مدارک دست دوم.
▪ چکیده نامه چیست؟
در کتاب ALA Glossary of Library Terms چکیده نامه (Abstract Bulletin) این چنین بیان شده است: "چکیده نامه مجموعه ای است که شامل خلاصه مطالب جاری کتابها، جزوه ها و مقاله های مجله ها می باشد".ارزش چکیده نامه ها در اشاعه اطلاعات بسیار با اهمیت است بطوریکه در نیمه دوم قرن بیستم توجه مردم و بخصوص دانشمندان از نشریه های عمومی به نشریه های اختصاصی معطوف گردید. و در نتیجه در رشته های مختلف علم و صنعت نشریات زیادی انتشار یافت.استقبال زیاد پژوهشگرا ن و محققین از این مجلات باعث شد که چکیده نامه های اختصاصی نیز بسرعت در رشته های مختلف انتشار یابد. با توجه به ارزش حیاتی چکیده و چکیده نامه در امر اطلاع رسانی یادآور می شود که چکیده و چکیده‌نامه جزء "منابع دست دوم تحقیق" هستند. لذا چکیده یک نوشته نمی تواند تمام اطلاعات مورد لزوم را در اختیار استفاده کننده آن قرار دهد.چکیده یک مدرک باید در صورتی بعنوان "منبع مورد استفاده" نوشته ای ذکر شود که دسترسی به اصل آن مدرک امکان پذیر نباشد و در اینگونه موارد باید حتماً ذکر شود که منبع مورد استفاده، چکیده آن مدرک بوده است.بطور کلی هدف از چکیده نامه ها صرفه جوئی در وقت است. برای درک ارزش چکیده نامه در اشاعه اطلاعات، توجه به رشد کمی و کیفی چکیده نامه هایی مانند Chemical Abstracts و Biological Abstracts کافی است. چه عواملی باید پشتیبانه انجمن شیمی دانان امریکا و یا سرویس اطلاعاتی علوم امریکا باشد که اولی از سال ۱۹۰۷ و دومی از سال ۱۹۲۶ تا کنون مرتباً چکیده نامه های خود را منتشر نموده و هر سال مشترکین بیشتری از سال پیش داشته اند.
▪ چکیده نامه های علوم پزشکی:
ـ اکسرپتا مدیکا(EXCERPTA MEDICA):
این نشریه چکیده مقاله های پزشکی و سایر رشته های وابسته به پزشکی را در بردارد و موسسه Excerpta Medica Foundation که در سال ۱۹۴۶ توسط عده‌ای پزشک هلندی در این کشور تاسیس گردید.آن را عرضه می کنند.هدف این موسسه فهرست و چکیده کردن مقاله های پزشکی و رشته های وابسته از سراسر جهان است.هم اکنون نشریه اکسرپتا مدیکا توسط موسسه ای هلندی بنام Elsevier Science منتشر می شود.از سال ۱۹۸۵ تعداد عناوین چکیده نامه های اکسرپتا مدیکا به ۴۴ عنوان رسید.(مانند :چکیده نامه آناتومی،بیوشیمی،و..).امروزه اکسرپتا مدیکا را به روش کامپیوتری ودر قالب بانک اطلاعاتی EMBASE می توان مورد جستجو قرار داد, ناشر آن OVID technologies است و پوشش زمانی از سال ۱۹۸۰تاکنون است که نوع اطلاعات آن کتابشناختی همراه با چکیده است که به طور ماهانه روز آمد می شود . تعداد رکوردهای آن بیش از ۶۰۹۴۰۰۰ رکورد است و سالیانه بیش از۳۷۵۰۰۰ رکورد جدید به آن اضافه می شود این بانک توسط Elsevier science طراحی شده و شامل جامعترین اطلاعات داروشناسی و پزشکی زیستی همراه با فهرست گسترده و وسیع از اطلاعات دارویی از ۳۶۰۰ ژورنال منتشر شده است از ۷۰ کشور دنیا می باشد و بعنوان یکی از بانکهای معتبر و قابل دسترسی در زمینه پزشکی مطرح است که بیش از ۶۵% اطلاعات بصورت چکیده مقاله می باشد.
اکسرپتا مدیکا حاوی اطلاعات کتابشناختی و چکیده مقاله های منتخب مجله ها،کتابها ،مونوگرافها ،سالنامه ها رساله ها است و بیش از ۳۵۰۰ عنوان مجله را از ۱۱۰ کشور پوشش می دهد.این چکیده نامه بیشتر موضوعات بالینی را پوشش می دهدو از هریک از بخشهای سالانه آن ۸ یا ۱۰ و یا ۱۲ شماره منتشر می شود.شماره آخر معمولا حاوی درهمکرد نمایه نویسنده و موضوع است.هر مجلد آن شامل بخشهای زیر است:
۱) فهرست مندرجات
۲) چکیده
۳) ایندکس موضوعی
۴) ایندکس اسامی
ـ کارنت کانتنتس(CURRENT CONTENTS):
این نشریه با اهمیت توسط موسسه انتشارات علمی (ISI) تهیه و منتشر می شود.دوره انتشار آن هفتگی است و محتوی هزاران عنوان از مهمترین مجلات علمی جهان است.با توجه به اینکه این نشریه هر هفته منتشر می شود استفاده از آن برای پژوهشگرانی که بطور مرتب و در فواصل کم در جریان پیشرفت یک موضوع علمی خاص هستند بسیار مفید و کار آمد است.هم اکنون کارنت کانتنتس در ۵۲ زمینه علمی مختلف منتشر می شود.کارنت کانتنتس علوم پزشکی حاوی چکیده مقالات بیش از ۹۰۰مجله معروف پزشکی از سراسر جهان می باشد.معمولا عنوان رشته های علمی که چکیده مقالات مجله های مربوط به آن در کارنت آمده بر روی جلد نشریه آمده است.قسمت آخر کارنت ایندکس آن است که شامل "ایندکس واژه عنوان"،"ایندکس نویسنگان و آدرس آنها" است.
ـ بیولوجیکال ابسترکتس(Biological Abstracts):
این چکیده نامه مورد استفاده طیف وسیعی از محققین قرار می گیرد.دامنه موضوعی آن شامل گیاه شناسی ، میکروب شناسی، داروشناسی و ... م باشد.مقالات بیش از ۳۷۰۰ مجله علمی را نمایه می کند و ۹۰ درص آنها شامل چکیده مقالات است.دسترسی به این چکیده نامه هم اکنون از طریق سایت اینترنتی موسسه انتشارات علمی که اکنون موسسه علمی تامسون نامیده می شود امکان پذیر است البته استفاده از آن مستلزم خرید اشتراک است.دسترسی به آرشیو آن از سال ۱۹۲۶ فراهم شده است.
ـ مدلاین (MEDLINE):
مدلاین توسط کتابخانه پرشکی آمریکا NLMتولید می شود و یکی ار مهمترین و معتبرترین منابع در حوزه پزشکی است مو ضوعات چون ناتوانیهای ارتباطی جمعیت و باز یافت های ریستی در نمایه های اطلاعاتی ار سال ۱۹۶۶ به بعد مو جود است رکورد های اطلاعاتی قبل ار سال ۱۹۷۵ فاقد چکیده است اما از سال ۱۹۷۵ تا۱۹۸۴ بیش ار ۴۷ در صد رکورد های اطلاعاتی به این بانک افروده می شود و تقریبآ۷۵ در صد منابع به زبان انگلیسی هستند اطلاعات کتاب شناختی و چکیده مقالات بیش از ۴۶۰۰ موجه پرشکی و علوم وابسته به آن که در امریکا و بیش از ۷۰ کشور جهان چاچ و منتشر می شود .پوشش موضوعی آن متون پیرا پزشکی ؛پزشکی حرفه ای ,پزشکی بالینی ,کالبد شناسی و تشریح ,فار ما کو لرژی ,دارو شناسی ,دندان پزشکی ,پرستاری ,روانشناسی ,بیماری های رفتاری اختلال های روانی , بهداشت عمومی ,دامپزشکی ,تغذیه ,آسیب شناسی ,آناتومی ,فیزیولوژی, میکروب شناسی , انگل شناسی ,سم شناسی قلب شناسی ،عصب شناسی غدد درون ریز جراحی,بیهوشی,مراقبت های بهداشتی ,علوم زیستی ,جمعیت و تولید مثل ,کتابداری و اطلاع رسانی در زمینه پزشکی است که بیش از ۱۲ میلیون رکورد را در بر می گیرد. محققان می توانند گستره ی وسیعی از اطلاعات پزشکی را در این نمایه نامه و چکیده نامه باز یابی کنند. جستجو گر می تواند جستجوی خود را از طریق نام مولف , تاریخ نشر ,نوع انتشار, کلید واژه عنوان ,کلید واژه در تمام فیلد ها, وابستگی سازمانی .محدود کند و از سایر قابلیتهای جستجو نظیر عملگر های منطقی بولی استفاده کند.این منبع منابع بسیار مهم در حوزه پزشکی است که کلیه مقالات منتشر شده حوزه پزشکی و بهداشت را نمایه سازی می کند. و منبع بسیار مهم در جایابی اطلاعات مربوط به مقالات در این حوزه است. این پایگاه به صورت مجانی از طریق اینترنت بصورت سایت پاب مد (PubMed) در دسترس است که علاوه بر چکیده مقالات دسترسی به متن کامل بعضی از مقالات را نیز فراهم نموده است.
ـ چکیده نامه علوم شیمی (Chemical Abstracts):
چکیده نامه علوم شیمی با توجه به محتویات آن در علوم پزشکی و علوم وابسته کاربرد دارد.این منبع در سال ۱۹۰۷ توسط انجمن شیمی امریکا منتشر می شود.پایگاه اطلاعاتی آن که CABنامیده می شود هم بصورت آنلاین و هم بصورت لوح فشرده در دسترس می باشد.موضوعات آن شامل:بیوشیمی،شیمی آلی،شیمی ماکرو ملوکولهل،شیمی کاربردی و مهندسی شیمی و شیمی تجزیه و شیمی فیزیک است.در این چکیده نامه مدخل های بیش از ۱۴ هزار مجلهد علمی تحت پوشش قرار می گیرد که بوسیله آن می توان به محل قرار گیری و جایابی اسناد و مقالات پی برد و حتی از آنه کپی تهیه نمود.

مسعود رسول آبادی
منابع:
۱. اعتمادی،پریچهر.چکیده و چکیده نامه.فصلنامه اطلاع رسانی،دور دوم شماره ۴،۱۳۵۲.
۲. طباطبائی ،امیر.سبحانی،احسان.فنآوری اطلاعات در علوم پزشکی.تهران.جامعه نگر،۱۳۸۵.