آفت دهان، میهمان ناخوانده

معمولا سرطان‌های دهان در ابتدا به صورت زخم ظاهر می‌شوند. در شهری به بزرگی بدن ما، دهان یکی از خیابان‌های بسیار پررفت و آمد محسوب می‌شود. در بدن ما خیابان‌های دیگری مثل رگ‌ها، روده‌ها و.. وجود دارند که آنها هم بسیار پرتردد و ترافیک هستند. اما فرق دهان با این‌گونه خیابان‌‌های بدن این است که معمولا آنچه در رگ‌ها، روده‌ها و... تردد می‌کنند، پدیده‌های ثابتی مثل خون یا غذا با قوام و دوام مشخص و ثابتی هستند، اما دهان کانالی است که روزانه پذیرای انواع و اقسام خوراکی‌ها با دماها و مزه‌های متفاوت و نیز مواد غیر خوراکی مثل مسواک، نخ دندان و نیز وسایلی مثل آلات موسیقی، قاشق و چنگال و نی و نیز چیزهای عجیب و غریبی مثل میخ و سیخ و ... است.
طبیعی است که مانند تمام خیابان‌های پر رفت‌وآمد که اگر به آنها رسیدگی نشود، آسفالت درست و حسابی برای آنها باقی نمی‌ماند، دهان هم که انواع و اقسام محرک‌های فیزیکی و شیمیایی به آن وارد می‌شود، اگر خوب رسیدگی نشود، دائما زخم‌های گوناگونی پیدا می‌کند که باید با توجه و دقت خاص به آنها، از وقوع زخم‌ها در دهان پیشگیری شود. اگر زخمی در دهان اتفاق افتاد، باید به سرعت برای درمان، ترمیم و بررسی علت آن اقدام شود. زخم به از بین رفتن یا خراشیده شدن قسمتی از مخاط دهان گفته می‌شود.
این پرسش و پاسخ‌ها راهنمایی برای تشخیص و بررسی علت و درمان زخم‌های دهانی است:
▪ علت‌های شایع ایجاد زخم‌ها در دهان چیست؟
شایع‌ترین علت زخم‌های دهانی، صدمه‌های فیزیکی است. گاز گرفتن گونه یا زبان و لب در هنگام غذا خوردن، تیزی یک دندان، ضربه ناشی از مسواک زدن محکم و یا دندان‌های مصنوعی که در دهان لق می‌خورند، می‌توانند بافت دهان را زخم کنند. این "زخم‌ها به زخم‌های ناشی از ضربه" معروف‌اند. عوامل دیگری نیز ممکن است در دهان زخم ایجاد کنند مثلا سوختگی ناشی از غذای داغ، زخم‌های ناشی از برفک‌های دهانی، تبخال‌های دهانی (داخل دهان)، عکس‌العمل به بعضی داروها مثل داروهای شیمی درمانی، سیفیلیس، ایدز ، دیابت و سرطان. اما اگر در دهان خود زخم‌های زیادی دارید که مرتبا خوب می‌شوند و دوباره عود می‌کنند، به "آفت" فکر کنید.
▪ علامت آفت چیست؟
آفت بیماری شایعی است که به صورت عود کننده در دهان ایجاد می‌شوند. در واقع آفت بسیار شایع تراز آن چیزی است که بتوانید حدس بزنید. یک پنجم افراد بالغ به آفت دچار می‌شوند. زبان، کف دهان و لثه‌ها ممکن است دچار آفت شود. زخم‌های آفتی معمولا دایره‌ای شکل هستند که کف آنها سفید رنگ و لبه زخم نامنظم است. ممکن است چند آفت در کنار هم قرار بگیرند و به صورت خوشه‌ای دیده شوند. آفت‌های کوچک معمولا در سه تا شش روز برطرف می‌شوند، اما آفت‌های بزرگ ممکن است حتی تا ۱۰ هفته در دهان باقی بمانند. اگر آفتی در کنار لوزه‌ها و حلق قرار بگیرد، خوردن و بلعیدن را بسیار مشکل و دردناک می‌کند. دلیل خاصی برای ایجاد آفت، یافته نشده است، اما تغییرات هورمونی و استرس ممکن است زمینه را برای ایجاد آفت فراهم کنند.
▪ زخم‌های دهانی چگونه درمان می‌شوند؟
برای درمان یک زخم دهانی باید علت آن را بدانیم. بعضی وقت‌ها درمان بسیار ساده و در حد رفع تیزی یک دندان یا پرکردگی و یا ترمیم دندان مصنوعی است، اما اگر علت زخم‌ها شناخته شده نباشد، درمان آن نیز مشکل‌تر خواهد شد. مثلا آفت درمان‌پذیر نیست، اما برای کم کردن سوزش آن می‌توان از دهان شویه‌ها و پمادهای بی‌حس کننده استفاده کرد.
▪ مدتی است که در دهانم زخم وجود دارد. چه باید بکنم؟
اگر زخمی بیش از دو هفته در دهان بماند و بهبود پیدا نکند حتما باید درباره آن با دندانپزشک یا پزشک خود مشورت کنید. دندانپزشک ممکن است راه‌هایی را برای درمان آن پیشنهاد کند و در صورتی که زخم خوب نشد به اقدامات احتیاطی بیشتری مثل انجام بیوپسی، قسمت‌های خونی و ارجاع به متخصص نیاز است. زخم‌هایی را که بیش از دو تا سه هفته در دهان شما وجود دارند و خوب نشد‌ه‌اند، سرسری نگیرید. ممکن است عوامل مختلفی در ایجاد آن موثر باشد که یکی از آنها سرطان‌ دهان است. بنابراین حتما جریان را پیگیری کنید. بسیاری از زخم‌های عود کننده دهان نیز ممکن است نشانگر مشکلات عمومی بدن مثل بیماری‌های خاص و یا کمبود ویتامین‌ها باشند. کم‌خونی‌ها و مشکلات گوارشی هم ممکن است علت ایجاد زخم‌های دهانی باشند.
▪ آیا سرطان می‌تواند در دهان زخم ایجاد کند؟
معمولا سرطان‌های دهان در ابتدا به صورت زخم ظاهر می‌شوند. البته ضایعه‌های دیگری مثل لکه‌های پایدار قرمز، سفید و یا مخلوطی از این ها و یا برجستگی‌ها و .... هم ممکن است به عنوان ضایعه‌های پیش سرطانی مطرح شوند. اما زخم‌های دهانی از شایع‌ترین علایم اولیه سرطان دهان هستند. البته نگران نشوید و هر زخمی را در دهانتان به عنوان عامل ابتلا به سرطان ندانید.
دقت کنید اگر زخمی بدون وجود علتی آشکار (مثل یک دندان یا پرکردگی تیز یا...) مدت طولانی در دهان باقی بماند، ممکن است شروعی برای سرطان دهان باشد. این زخم‌ها هر چه زودتر درمان شوند، احتمال تبدیل آنها به سرطان کمتر می‌شود. پس لطفا در مورد آنها با دندانپزشک خودتان مشورت کنید.
زخم‌های پیش سرطانی معمولا روی سطوح مختلف زبان مثل سطح پشتی، کناری یا زیرین اتفاق می‌افتند، اما به ندرت ممکن است که زخم‌های پیش سرطانی در مناطق دیگر دهان هم یافت ‌شوند. سیگار کشیدن و مصرف الکل زمینه‌ را برای ابتلا به سرطان دهان فراهم می‌کند. کسانی که هم سیگار و هم الکل را به مقدار زیاد مصرف می‌کنند، استعداد بسیار زیادی برای ابتلا به سرطان دهان دارند.
▪ چگونه می‌توانیم یک زخم‌ ناشی از ضربه را بشناسیم؟
زخم‌های ناشی از ضربه معمولا در کنار یا نزدیکی عامل ایجاد کننده ضربه دیده می‌شوند و تا وقتی که عامل ایجاد کننده زخم از بین نرود، زخم در سر جای خود باقی می‌ماند.
▪ جلوگیری از ایجاد زخم در دهانمان :
۱) لااقل روزی دو بار دندان‌هایتان را مسواک بزنید.
۲) مرتب نخ دندان بکشید.
۳) مرتب به دندانپزشکی بروید.
۴) به آرامی مسواک بزنید و مراقب باشید مسواک دهان شما را زخم نکند.
۵) رژیم غذایی خود را در حالت تعادل نگه دارید. از غذاهای پر از ویتامین، میوه‌ها و سبزی‌های تازه و نان‌های سبوس‌دار و گوشت و شیر به مقدار کافی استفاده کنید.
۶) از خوردن غذاهای بسیار تند، ادویه‌دار و بسیار ترش پرهیز کنید.
۷) وضعیت سلامت عمومی بدن خود را بررسی کنید و مطمئن شوید که به بیماری‌هایی مثل دیابت یا التهاب رود‌ه‌ها دچار نیستید، چون این بیماری‌ها زمینه را برای ایجاد زخم‌های دهانی فراهم می‌کنند.
۸) اگر پُرکردگی نامناسب یا دندان مصنوعی نامناسبی در دهان دارید که مرتب دهان شما را زخم می‌کند، برای ترمیم هر چه سریع‌تر آن اقدام کنید. مزمن شدن زخم‌های دهانی خطرناک است.
۹) مرتب دهان خود را معاینه کنید و تمام بافت دهان خصوصا سطوح مختلف زبان اعم از پشت و کنار زبان و کف دهان را به خوبی معاینه کنید. بعضی از اوقات ممکن است زخم‌های طولانی مدتی در دهان شما وجود داشته باشند، بدون آنکه علامتی ایجاد کنند.

دکتر فرین میزانیان

منبع : تبیان