چاره‌جویی برای خشکی دهان

كمبود، عدم ترشح و یا كیفیت بد بزاق، تعادل زیستی دهان را بر هم می‌زند.محیط دهان انسان، علاوه بر آنكه دروازه ورودی بدن برای خوردن و آشامیدن است اكوسیستم پیچیده‌ای داشته و وظایف حیاتی بسیاری را برعهده دارد. دهان از اعضای حیاتی متعددی تشكیل شده كه عبارتند از: دندان‌ها، مخاط، لثه، غدد بزاقی و كام كه با حفره حلق و از آن طریق با دستگاه تنفس و گوارش مرتبط است. از جمله وظایف دهان می‌توان به جویدن و بلعیدن غذا، تكلم و تنفس اشاره كرد و همان‌طور كه می‌دانید مهم‌ترین اعمال حیاتی انسان در این مجموعه می‌گنجد.
برای انجام امور مذكور لازم است محیط زنده دهان، در تعادل و سلامت باشد. سلامت این مجموعه مرهون ترشح مناسب و با كیفیت بزاق از سه دسته غدد بزاقی موجود در حفره دهان است. غدد بزاقی متشكل از غدد بناگوشی، تحت فكی و زیرزبانی هستند. در صورتی كه این غدد به درستی عمل نموده و بزاق با كیفیت مناسب ترشح نمایند، قسمت بزرگی از سلامت دهان تضمین می‌شود.
● آیا مهم است؟
كمبود، عدم ترشح و یا كیفیت بد بزاق، تعادل زیستی دهان را بر هم می‌زند و نتیجه این عدم تعادل بروز عفونت‌های دهانی با باكتری‌های هوازی و در مرحله بعدی بی‌هوازی خواهد بود. التهاب ناشی از عفونت، لثه‌ها را متورم، قرمز و دردناك كرده و به دنبال آن لقی و پوسیدگی دندان‌ها بروز می‌كند. بوی بد دهان، اختلال در تنفس، تكلم مشكل، ناتوانی در تشخیص مزه غذا،‌ اشكال در هضم، عفونت‌های دستگاه تنفسی، سوءهاضمه، سوزش و زخم‌های دهانی و در نهایت از دست دادن دندان‌ها و كیفیت بد زندگی، از عوارض خشكی دهان (ناشی از اختلال در ترشح بزاق) هستند.
خشكی دهان می‌تواند دائمی یا موقتی باشد. در موارد دائمی هیچ‌گونه روش درمانی وجود ندارد و تنها راه پیشگیری از بروز عوارض، استفاده از جایگزین‌های بزاق یا بزاق مصنوعی است. بیماری‌های مختلفی می‌توانند باعث خشكی دهان (از نوع شدید و دائمی) گردند كه برخی از آنها عبارتند از: بیماری‌های روماتیسمی و سیستم ایمنی (مانند شوگرن، لوپوس، روماتیسم مفصلی) و از بین رفتن غدد بزاقی بر اثر رادیوتراپی (پرتو درمانی) سر و گردن در بیماران مبتلا به بدخیمی‌های این نواحی. در این موارد در صورت عدم استفاده از جایگزین‌های بزاق، بیمار به سرعت دچار عوارض دهانی و از دست دادن دندان‌ها و عفونت‌های دهانی و اختلال در تغذیه و تكلم و در نهایت افسردگی و گوشه‌گیری می‌شود.
طیف وسیعی از موارد خشكی دهان موقتی است و تنها در دوره‌ای از زندگی انسان اتفاق می‌افتد و بدیهی است كه در صورت استفاده از جایگزین‌های بزاق در آن دوره خاص، از بروز عوارض شوم آن پیشگیری خواهد شد. خشكی دهان موقت ناشی از برخی از بیماری‌ها مانند دیابت، پرفشاری خون، اختلالات هورمونی در خانم‌ها مثل یائسگی و برخی از بیماری‌های دهان هستند. گروه وسیعی از داروها در مدت زمان مصرف باعث درجاتی از خشكی دهان می‌شوند. این داروها حدود ۴۰۰ قلم را شامل می‌شوند كه برخی از پرمصرف‌ترین آنها عبارتند از: داروهای آنتی‌هیستامین،‌ فشارخون، اعصاب و روان، باروری، مدر، ضد‌دردها، ضد‌التهاب‌ها، ضد صرع، ضد اضطراب‌ها، آسم و...
علل دیگر خشكی دهان موقتی تنفس دهانی به علت گرفتگی بینی یا عمل جراحی بینی، استرس، افسردگی،‌ كمبود برخی ویتامین‌ها، اضطراب و سیگار است. در تمام موارد خشكی موقت دهان در دوره‌ای كه بیمار مبتلا می‌باشد، برای پیشگیری از عوارض بهتر است از جایگزین‌های بزاق استفاده نمایید.
● اما عوارض
از جمله مشكلات شایع كه در افرادی كه از دندان مصنوعی استفاده می‌كنند مشاهده می‌شود خشكی دهان است. اصولا سالمندان از خشكی دهان خفیف تا متوسط رنج می‌برند و در صورتی كه از دندان مصنوعی نیز استفاده كنند، به علت كمبود بزاق ممكن است دچار زخم‌های دهانی به خصوص در لثه‌ها شوند.
این زخم‌ها موجب دردناك شدن دهانه و لثه و اختلال استفاده از دندان و در نهایت مشكل تغذیه و تكلم و همین‌طور زیبایی می‌شوند. این سالمندان برای خوابیدن در شب نیز گرفتاری‌های فراوانی دارند، از جمله اینكه به دلیل خشكی دهان مخاط دهان در شب به هم می‌چسبد و تنفس دهانی دچار مشكل شده و به همین دلیل فرد بارها از خواب بیدار شده و ناچار است جرعه‌ای آب بنوشد و دهان را مرطوب كرده و دوباره بخوابد.
این خوابیدن و بیدار شدن‌های مكرر موجب می‌شود تا فرد صبح بسیار خسته و افسرده از خواب برخیزد. استفاده از ژل‌های جایگزین بزاق در این سالمندان نه تنها از بروز زخم‌های دهانی پیشگیری می‌كند بلكه با مرطوب نگه داشتن طولانی مدت دهان یا تسهیل تنفس، مشكل خواب وی را نیز حل می‌نماید.
به هر حال براساس آمار جهانی، ۲۰ درصد از افراد در دوره‌ای از زندگی خود خشكی دهان را تجربه می‌كنند و در صورتی كه به اهمیت این مشكل واقف باشند و به موقع و مناسب از جانشین‌های بزاق استفاده كنند می‌توانند از ایجاد عوارض شوم آن پیشگیری نمایند.

دكتر علی فرجی

منبع : روزنامه سلامت