رودکی پدر شعر فارسی

ابوعبدا... جعفر فرزند محمد فرزند حکیم فرزند عبدالرحمن فرزند آدم، در نیمه سوم قرن سوم هجری در روستای بنج از قرای رودک نزدیک سمرقند به دنیا آمد و بیشتر مورخان معتقدند که او کور مادرزاد بوده است. از کودکی و چگونگی تحصیل او آگاهی چندانی در دست نیست. در ۸ سالگی قرآن را آموخت و آن را از بر کرد و از همان هنگام به شاعری پرداخت. برخی می گویند: در مدرسه های سمرقند درس خوانده است. آن چه آشکار است وی دانش آموخته بود و تسلط زیادی بر واژگان فارسی داشت به گونه ای که هر فرهنگ نامه ای از شعر او گواه می آورد.رودکی از روزگار جوانی آوازی خوش داشت، در موسیقی و نوازندگی چیره دست و پرآوازه بود. وی نزد ابوالعبک بختیاری موسیقی آموخت و همواره مورد ستایش او بود؛ آن چنان که استاد در روزگار کهنسالی چنگ خود را به رودکی بخشید. رودکی در همان دوره شعر نیز می سرود.شعر و موسیقی در سده های سوم، چهارم و پنجم هم چون روزگار پیش از اسلام به هم پیوسته بود و شعر به همراه موسیقی خوانده می شد.از هم عصران رودکی می توان به منجیک ترمزی (نیمه دوم سده چهارم) و پس از او فرخی (۴۲۹هجری قمری) اشاره کرد که استاد موسیقی زمانه خویش بودند. شاعران معمولا قصیده های خود را با ساز و در یکی از پرده های موسیقی می خواندند. هر کس که صدایی خوش نداشت یا موسیقی نمی دانست، از راوی می خواست تا شعرش را در حضور ممدوح بخواند، رودکی، شعرش را با ساز می خواند.رفته رفته آوازه رودکی به دربار سامانیان رسید و نصربن احمدسامانی او را به دربار فراخواند و در آن جا بزرگ ترین شاعر دربار سامانی شد. بزرگ ترین کتابخانه در آن دوران در بخارا بود که تاثیر این تحول، نه تنها در آن دوره که در دوران پس از آن نیز پیداست.رودکی در دربار سامانی نفوذی فراوان یافت و به ثروتی افزون دست یافت. نفوذ شعر و موسیقی او در دربار نصربن احمد در داستان بازگشت پادشاه از هرات به بخارا به خوبی آشکار است.هنگامی که نصربن احمد سامانی به هرات رفت، دیرگاهی در آن دیار ماند و هیچ کس را یارای آن نبود تا از پادشاه بخواهد که به بخارا بازگردد.درباریان از رودکی خواستند تا او این وظیفه دشوار را بپذیرد.
رودکی شعر پرآوازه »بوی جوی مولیان آید همی یاد یار مهربان آید همی« را سرود و نزد پادشاه با موسیقی اجرا کرد و همین امر سبب بازگشت پادشاه از هرات شد. درباریان و شاعران، همه او را گرامی می داشتند و بزرگانی چون ابوالفضل بلعمی و ابوطیب مصعبی صاحب دیوان رسالت، شاعر و فیلسوف شهید بلخی و ابوالحسن مرادی شاعر با او دوستی نزدیکی داشتند ، می گویند که وی از آغاز نابینا بود اما با بررسی پروفسور گراسیموف روی جمجمه و استخوان های وی آشکار شد که در دوران پیری با فلز گداخته ای چشم او را کور کرده بودند و برخی استخوان هایش شکسته بود. رودکی گذشته از نصربن احمد سامانی کسان دیگری مانند جعفربابونه از امیران سیستان، ابوطیب مصعبی، خاندان بلعمی، عدنانی، مرادی، ابوالحسن کسایی، عمار مروزی و ماکان کاکایی را نیز مدح کرده است.از آثار او برمی آید که به مذهب اسماعیلی گرایش داشته است؛ شاید یکی از علت های کور شدن او در روزگار پیری همین باشد. باتوجه به مقاله کریمسکی، هیچ بعید به نظر نمی رسد که پس از خلع امیرقرمطی، رودکی را نیز به سبب هواداری از قرمطیان و بی اعتنایی به مذهب رایج زمان کور کرده باشند.آن چه مسلم است زندگی ابوعبدا... جعفربن محمدرودکی سمرقندی در هاله ای از رمز و راز پوشیده شده است و با این که بیش از هزار و صد سال از مرگ او می گذرد، هنوز معماهای زندگی او حل نشده و پرده ای از ابهام روی زندگی پدر شعر فارسی سایه گسترده است.رودکی در پیری با بی اعتنایی دربار روبه رو شد و به زادگاهش بازگشت. شعرهای دوران پیری او، سرشار از شکوه روزگار، حسرت از گذشته است. رودکی از شاعران بزرگ سبک خراسانی است. شعرهای اندکی از او به یادگار مانده، که بیشتر به صورت بیت هایی پراکنده از قطعه های گوناگون است.
● سیری در آثار:
کامل ترین مجموعه عروض فارسی، نخستین بار در شعرهای رودکی پیدا شد و در همین شعرهای باقی مانده، ۳۵ وزن گوناگون دیده می شود.
این شعرها دارای گشادگی زبان وتوانایی بیان است. زبان او گاه از سادگی و روانی به زبان گفتار می ماند.جمله های کوتاه، فعل های ساده، تکرار فعل ها و برخی از اجزای جمله مانند زبان محاوره در شعر او پیداست.وی نماینده کامل شعر دوره سامانی و اسلوب شاعری سده چهارم است. تصویرهایش زنده و طبیعت در شعر او جاندار است.پیدایش و مطرح کردن رباعی را به او نسبت می دهند. رودکی به اقتضای آوازخوانی به این نوع شعر بیشتر گرایش داشته و شاید نخستین شاعری باشد که بیش از دیگر گویندگان روزگارش، در ساختن آهنگ ها از آن سود برده باشد.از بیت ها، قطعه ها، قصیده ها و غزل های اندکی که از رودکی به یادگار مانده می توان به نیکی دریافت که او در همه فنون شعر استاد بوده است.
● معرفی آثار
تعداد شعرهای رودکی را از صدهزار تا یک میلیون بیت دانسته اند، آنچه اکنون مانده بیش از هزار بیت بیشتر نیست که مجموعه ای از قصیده، مثنوی، قطعه و رباعی را دربرمی گیرد. از دیگر آثارش منظومه کلیله و دمنه است که محمد بلعمی آن را از عربی به فارسی برگرداند و رودکی به خواسته امیر نصر و ابوالفضل بلعمی آن را به شعر درآورده است.این منظومه مجموعه ای از افسانه ها و حکایت های هندی از زبان حیوانات است که تنها ۱۲۹ بیت آن باقی مانده است و در بحر رمل مسدس مقصور سروده شده است.مثنوی های دیگری در بحرهای متقارب، خفیف، هزج مسدس و سریع به رودکی نسبت داده شده است که بیت های پراکنده ای از آن باقی مانده است. گذشته از آن شعرهایی دیگر از وی در موضوع های گوناگون مدحی، غنایی، هجو، وعظ، هزل، رثاء در دست است.رودکی در سرودن انواع شعر به خصوص قصیده، مثنوی، غزل و قطعه مهارت داشته است و از نظر کلام در تاریخ ادبیات ایران پیش از او شاعری وجود ندارد که بتواند با او برابری کند.در سال ۳۲۰ هجری در زادگاهش قریه بنج درگذشت و در همان جا به خاک سپرده شد.

منبع سایت نگاه نو

منبع : روزنامه خراسان