دوشنبه, ۱۷ اردیبهشت, ۱۴۰۳ / 6 May, 2024
مجله ویستا
بررسی زیرساخت خدمات کتابخانهای آموزش از راه دور دانشگاه پیام نور در پیوند با ساختار آموزشی آن
پژوهش حاضر با هدف بررسی زیرساخت خدمات کتابخانه ای آموزش از راه دور در کتابخانههای دانشگاه پیام نور و در پیوند با ساختار آموزشی، به روش مشاهده اسنادی(مربوط به دوره پنج ساله ۱۳۸۴-۱۳۸۰)و نیز روش پیمایشی انجام شده است. جامعه آماری شامل۱۰ مرکز بزرگ که بصورت انتخابی و ۱۰ مرکز کوچک که به صورت تصادفی مشخص شده بود، میباشد. این مراکز در ۱۰ منطقه، بر اساس تقسیمبندی دانشگاه پیام نور در سطح کشور، قرار داشت. اعضای هیئت علمی در مراکز بیست گانه مورد بررسی در سال۱۳۸۵، ۲۲۰ نفر بودند که ۱۷۶ نفر (۸۰%) به پرسشنامه پاسخ دادند. جامعه آماری مسئولان کتابخانه (کتابداران) در مراکز مورد بررسی ۲۰ نفر بودند که همگی (۱۰۰%) به پرسشنامه پاسخ دادند. جامعه آماری دانشجویان نیز در ۲۰ مرکز مورد پژوهش شامل ۹۶۲/۱۰۰ دانشجو بود. حجم نمونه دانشجویان بر اساس فرمولهای آماری، حداقل ۱۰۶۴ نفر تعیین شد تا با شیوه نمونهگیری تصادفی ساده انجام پذیرد. در کل۱۴۰۰ پرسشنامه میان دانشجویان مراکز بیست گانه (با تخصیص متناسب در هر مرکز) توزیع گردید که ۱۱۱۲ نفر به آن پاسخ دادند. یافتههای پژوهش نشان داد:
۱) بین هر یک از عوامل زیرساختی (امکانات، مدیریت، کارکنان، مستندسازی، امور مالی، منابع و خدمات) کتابخانههای «مراکز» دانشگاه پیام نور مستقر در شهرهای بزرگ و کتابخانههای «مراکز» مستقر در شهرهای کوچک از دیدگاه کتابداران، تفاوتی معنادار وجود ندارد.
۲) در بیشتر موارد بین میزان رشد کمّی ساختار آموزشی دانشگاه پیام نور ( دانشجو، عضو هیئت علمی، رشته تحصیلی، کارمند، بودجه و هزینههای آموزشی) و میزان رشد کمّی امکانات کتابخانهها (کتابدار، منابع چاپی و دیجیتالی، منابع دیداری – شنیداری، مساحت و سایر امکانات)، رابطهای معنادار وجود ندارد.
۳) بین میزان استفاده دانشجویان دانشگاه پیام نور از کتابخانه و شیوههای رسمی آموزشی(تک کتاب و بدون منبع، خودخوان و بدون منبع، عملی و بدون منبع) تفاوت معنادار وجود دارد.
۴) بین نگرش اعضای هیئت علمی و دانشجویان دانشگاه پیام نور درباره تناسب امکانات، منابع و خدمات موجود در کتابخانههای این دانشگاه، تفاوتی معنادار وجود ندارد.
۵) بین میزان دسترسپذیری منابع اطلاعاتی دیجیتالی و منابع اطلاعاتی چاپی کتابخانههای دانشگاه پیام نور از دیدگاه اعضای هیئت علمی، تفاوتی معنادار وجود دارد.
۶) بین میزان دسترسپذیری منابع اطلاعاتی دیجیتالی و منابع اطلاعاتی چاپی کتابخانههای دانشگاه پیام نور از دیدگاه دانشجویان، تفاوتی معنادار وجود دارد.
۷) بین نگرش اعضای هیئت علمی، کتابداران و دانشجویان درباره جایگزینی منابع دیجیتالی بجای منابع چاپی، تفاوتی معنادار وجود دارد.
● مقدمه
یکی از روشهای توسعه آموزش عالی در سطح کشور، کاربرد نظام آموزش از راه دور و یا آموزش نیمه حضوری است. آموزش نیمه حضوری نظامی، با بهرهگیری از فنّاوری آموزشی، استفاده از کتابهای درسی خودآموز و دانشجومحوری در یادگیری، ضرورت حضور دانشجو در کلاسهای درسی را کاهش می دهد. در این نوع آموزش، عملاً میتوان کلاسهای تدریس را به کلاسهای مرور درس و رفع اشکال گروهی تبدیل کرد. این نوع آموزش در مقایسه با آموزش سنّتی سایر دانشگاهها، انعطافپذیرتر است. دانشگاه پیام نور با ۷۴۵/۴۶۴ دانشجو، تنها دانشگاه موجود در کشور است که صرفاً به منظور آموزش از راه دور تأسیس شده است و در سراسر کشور با ۱۳۰مرکز[۳] و ۱۴۳ واحد[۴] آموزشی در مقاطع مختلف تحصیلی (۳ رشته تحصیلی کاردانی، ۳۷ رشته کارشناسی، ۲۵ رشته کارشناسی ارشد و ۶ رشته در مقطع دکتری)، دانشجو می پذیرد. یکی از هدفهای دانشگاه پیام نور، تربیت نیروی متخصص به منظور پاسخگویی به نیازهای بازار کار است. علاوه بر این، هدف دانشگاه گسترش آموزش عالی نزد تمام کسانی است که استعداد لازم را دارند و به هر دلیلی نتوانستهاند در دانشگاههای سنّتی حضور یابند.
برخی از مزایای نظام آموزش از راه دور عبارت است از: دانشجو محوری، امکان مطالعه مستقل، پوشش فراگیر، ارائه درسها در وقت کمتر به لحاظ عدم حضور الزامی دانشجو در کلاس. این نظام آموزشی به دلیل ویژگیهای منحصربه فرد برای همِگان، توان توسعه سریع کمّی و کیفی را در زمانها و مکانهای مختلف و همچنین در سطوح مختلف آموزشی، داراست. آموزش از راه دور با استفاده از رسانههای مختلف، قالب ساختاری آموزش سنّتی را درهم ریخته و نسبت دانشجو به عضو هیئت علمی را که در نظام سنّتی مانع فراگیر شدن آن بوده تغییر داده و این نسبت را در جهت افزایش تعداد دانشجو در برابر عضو هیئت علمی دگرگون ساخته است. از سویی، توسعه و استفاده از فنّاوریهای نوین ارتباطی در کتابخانهها و در نظامهای آموزشی، سازهای برای تغییر در آموزش است که موجب تسهیل ارائه و دریافت برنامههای آموزشی در فواصل مکانی شده است. امکانات و فنّاوریهای جدید همراه با سایر خدمات کتابخانهای در کتابخانههای آموزش از راه دور میتواند امکان دسترسی سریع کاربران به منابع مورد نیازشان را فراهم آورده و تأثیرهای مهمّی بر روند آموزش داشته باشد.
هدف اصلی پژوهش حاضر بررسی فعالیتها و زیرساختهای خدمات کتابخانههای دانشگاه پیام نور در پیوند با ساختار آموزشی است تا مشخص شود چه تفاوتی بین رشد کمّی امکانات کتابخانهها و رشد کمّی دانشجویان، اعضای هیئت علمی،کارمندان، رشتههای تحصیلی، بودجه و هزینههای آموزشی دانشگاه پیام نور وجود دارد؟ و نظر دانشجویان و اعضای هیئت علمی دربارة وضعیت کنونی خدمات کتابخانهها و نیز مسائل و مشکلات کتابخانهها از دید مسئولان آن چیست؟
● زیرساختهای کتابخانهای آموزش از راه دور
خدمات کتابخانهای آموزش از راه دور، به خدمات کتابخانهای اطلاق میشود که از برنامهها و دورههای دانشگاهی، در خارج از محدوده اصلی دانشگاه ـ بدون توجه به مکانی که واحد درسی ارائه میشود- پشتیبانی کند. دورهها وبرنامههای آموزش از راه دور ممکن است در قالب رسانههای سنّتی یا غیرسنّتی تدریس شود. ممکن است به امکانات فیزیکی نیاز داشته یا نداشته باشد، و ممکن است دربرگیرنده تعامل اعضای هیئت علمی و دانشجویان باشد یا نباشد.
برای اینکه خدمات کتابخانه بتواند در راستای پشتیبانی از برنامههای آموزش از راه دور تأثیرگذار باشد، مجموعهای از زیرساختها مورد نیاز است که به آنها زیرساختهای خدمات کتابخانهای آموزش از راه دور اطلاق می شود. این زیرساختها در حالت کلی هفت مقوله اصلی (امکانات، مدیریت، کارکنان، مستندسازی، امور مالی، منابع و خدمات) را شامل میشود. چنانچه مسئولان کتابخانه این اجزا و عناصر را فراهم آورند، می توانند نقش تعیین کننده ای در پیشبرد اهداف آموزشی دانشگاهها و مراکز آموزش از راه دور داشته باشند. خدمات یکی از مهمترین اجزای زیرساختی به شمار میآید. در واقع، زیرساختها فراهم میشوند تا خدمات بهینهای ارائه گردد. خدمات کتابخانهای که به مرکز آموزش از راه دور، ارائه میشود، باید به منظور برطرف کردن دامنهای وسیع از نیازهای اطلاعاتی، کتابشناختی و کاربری طراحی شده باشد. خدمات کتابخانهای آموزش از راه دور، شامل خطمشیهای مستند و روزآمد، مقررات و رویّههایی برای توسعة نظاممند و مدیریت منابع اطلاعاتی است.
بهطور کلی، آنچه به عنوان عوامل زیرساختی کتابخانهها برای پشتیبانی از آموزش از راه دور در این پژوهش مورد توجه قرار گرفته، عواملی به هم پیوسته و مرتبط به هم میباشد که به صورت یک کل برای پشتیبانی از آموزش از راه دور، مؤثر است. بنابراین، امروزه با وجود فناوریهای ارتباطی، ایجاد فاصله نباید مشکلی برای فراهم آوردن زیرساختها در آموزش از راه دور تلقی شود.
● بررسی پیشینه
▪ پیشینة علمی و مرور متون مربوط در خارج
در حوزة تغییر در سازمانها و کتابخانههای آموزش از راه دور، تحقیقات متعددی صورت گرفته و در دو دهه اخیر راهکارهای مناسبی برای پاسخ به تغییرات آموزشی و نیز برآوردن نیازهای اطلاعاتی جامعه ارائه شده است تا در ساختار و محتوای برنامههای درسی، تغییرات مناسبی ایجاد شود ( ویلسون[۵] ،۱۹۷۸ ؛ رادفورد[۶]، ۱۹۹۷).
«موریسن»[۷] (۱۳۷۲) در تحقیق خود با عنوان « آموزش، تغییر و مشارکت توان بالقوه دانشگاههای باز» بیان میدارد که وجود تغییر سبب تقویت فرایند آموزش می شود. «آموزش»، پاسخی به تغییر و عامل ایجاد کننده آن است و «تغییر» نیز پاسخی نسبت به فرایند آموزش و عامل ایجاد کننده آن. وی نتیجه میگیرد که دانشگاههای از راه دور باید همّ خود را مصروف طراحی نظام انعطاف پذیری نمایند که نه تنها با پویایی آموزش و تغییر مطابقت نماید، بلکه این فرایندها را به عنوان نیروی محرکة عمده نظام وارد عمل کند و با ایجاد چنین پویایی در درون نظام سنّتی و انعطافپذیر، این امکان را برای دانشجویان و جامعه فراهم سازد که از تأثیر متقابل آموزش وتغییر بهرهمند شوند.
«چانگ»[۸] (۱۳۷۳) در مطالعه خود با عنوان «راهبرد توسعه آموزش از راه دور» در زیمباوه، دریافت مهمترین عواملی که برنامههای آموزش از راه دور را با موفقیت توأم میسازد، وجود ابزارهای مناسب آموزشی و نیز نظامهای پشتیبانی است که مجموعه ای از یادگیرندگان، سهولت دسترسی به اعضای هیئت علمی از طریق تلفن، نظام خدمات پستی و نظام کتابخانهای کارآمد را شامل میشود. وی معتقد است بدون چنین نظام پشتیبانی، یادگیرندگان منزوی خواهند شد و امکان ادامه برنامههای تحصیلی دراز مدت از بین میرود.
«مکنزی»[۹] و دیگران (۱۳۷۳) در مرکز فنّاوری آموزشی دانشگاه «ساسکس» انگلستان و با مساعدت یونسکو و بنیاد فورد، طرحی پژوهشی را به نظامهای آموزشی بازِ دانشگاهی و بهرهمند از رسانههای نوین، اختصاص دادند. این طرح با هدف فراهم آوردن اطلاعات لازم برای برنامه ریزان دانشگاههای آموزش از راه دور، کتابخانهها و مراکز اطلاعرسانی، رسانهها، متخصصان آموزشی و پژوهشی و ... به انجام رسیده است. در بخشی از طرح که به مسائل آموزشی و نیازهای دانشجویان مربوط است، امکانات لازم در کلیه سطوح آموزشی برای مرتفع ساختن این نیازها و نیز سایر تسهیلات آموزشی در دانشگاههای باز، بررسی شده است. بخش دیگر طرح، به نظامهای ارتباطی و فنّاوری ارتباطات و نیز تحولات اساسیهمگام با نظامهای آموزشی از راه دور پرداخته است. نتیجه به دست آمده از تحقیق نشان میدهد برای تغییر و تحول باید امکانات لازم فنّاوریهای پویای ارتباطات فراهم آورده شود و مراکز اطلاعرسانی، آموزشی و پژوهشی به طور مستمر، گسترده و روزافزون به هم مرتبط گردد. همچنین، مشخص شد تا وقتی دانشگاه باز امکانات قوی و نظامهای اطلاعرسانی قدرتمند نداشته باشد، روند تکامل آموزش و پژوهش شتاب نخواهد گرفت. بنابراین، نظامهای آموزش باز، بیش ازهر چیز دیگر، به اطلاعات، تحقیقات، آموزش و مبادله تجارب و مراکز اطلاعرسانی غنی نیاز دارند.
«آبراهام»[۱۰] (۱۹۹۲) در مقاله ای با عنوان «کتابخانهها و آموزش از راه دور» وضعیت آموزش از راه دور و سیاستهای ملی در آموزش را در کشور هندوستان بررسی نموده است. وی رسانههای مربوط به این نوع آموزش را برشمرده و سپس به تشریح نقش کتابخانه در آموزش و خدمات گوناگونی که توسط آن ارائه میشود، پرداخته است. همچنین نتیجه گرفته است که دانشگاهها مسئولیت نهایی ارائه خدمات و تسهیلات فراوانی را در جهت آموزش از راه دور و به صورت رقابتی به منظور رساندن خدمات کتابخانهای مناسب به دانشجویان بر عهده دارند و دانشجویان باید با استفاده از امکانات موجود کتابخانه، آموزش ببینند. در این صورت، هیچ دانشگاهی از هدفهای مربوط به انجام اقدامهای لازم در جهت ساختن زیربنای قوی و کافی، به منظور پشتیبانی از برنامههای آموزشی استاندارد خود، دور نخواهد شد.
«آرتیو»[۱۱](۲۰۰۲) در مطالعة خود با عنوان«تحولات بنیادی و فرایند آموزش از راه دور» به تحولات فنّاوریهای ارتباطی و اطلاعاتی تأثیرگذار در آموزش از راه دور پرداخته است. وی زیرساختهای فنی را بررسی نموده است و تأثیر فنّاوری بر یادگیری از راه دور را هدف قرار داده و راههای نیل به آن را بازگو کرده و افزایش سرعت اینترنت، خطوط فیبر نوری، ماهواره و شبکهها، ویدئو کنفرانس، اینترنت ۲ ، ADSL و ... را برای استفاده در مراکز اطلاعرسانی و آموزش از راه دور به منظور یادگیری مجازی برشمرده است. وی نتیجه میگیرد چنانچه این شکاف دیجیتالی و نیز کمبودها با ایجاد زیرساختهای لازم مرتفع گردد، دانشجویان، استادان و سایر کاربران از خدمات اطلاعرسانی بهتری برخوردار خواهند شد.
«تامپسون»[۱۲] (۲۰۰۲) درگزارشی که از تحقیق انجمن کتابخانه های تحقیقاتی و دانشگاهی(ACRL)[۱۳] درباره ۳۰۶۹ مؤسسه آموزشی و پژوهشی آمریکا ارائه داد و برای ارزیابی نقش کتابخانه در آموزش از راه دور به شیوه پیمایشی انجام شده بود، نتیجه گرفت که مؤسسات، ترکیبی از روشهای سنّتی و فنّاوریهای نوین را برای انتقال اطلاعات مورد استفاده قرار میدهند و برای ارائه خدمات مرجع کتابداران، بیشتر بر پست الکترونیکی (۸۶%) و تلفن (۸۱%) تأکید دارند. ۵۷% نیز ارائه خدمات مرجع چهره به چهره را مورد توجه قرار می دهند. آموزشهای کتابخانهای هنوز در بیشتر مراکز به شیوه سنّتی انجام میشود؛ البته از فنّاوریهای نوین نیز بهره گرفته میشود. تقریباً ۷۸% کتابداران گزارش کردهاند که برای انجام آموزشهای کتابخانه ای از شیوه چهره به چهره استفاده می کنند. در کنار آن، استفاده از پست الکترونیکی (۴۱% ) از طریق صفحات وب (۴۱%) و تلفن (۳۱% ) مورد استفاده بوده است. نتیجه گیری تحقیق، به ارائه این پیشنهاد منجر شده است که با توجه به افزایش آموزش از راه دور، روشهای ارائه خدمات و آموزشهای کتابخانهای نیز باید هر چه بیشتر به سمت استفاده از فنّاوریهای نوین گرایش پیداکند.
«هرش»[۱۴] (۲۰۰۳) ضمن اشاره به لزوم تغییر رویکرد کتابداران برای پاسخ به تغییر محیط اطلاعاتی ، تأکید میکند کتابداران جدید باید راهنمایان و مشاوران اطلاعاتی باشند که مهمترین وظیفه آنها ادغام فنّاوریهای اطلاعاتی با مهارتهای اطلاعیابی کاربران است. وی بیان میدارد که کتابخانهها باید تلاش کنند تا خدمات خود را از محدوده کتابخانه خارج ساخته و برای توسعه خدمات بیرون از کتابخانه برنامهریزی کنند.
«همیلتون و ریسا»[۱۵] (۲۰۰۴) در پژوهش خود تحت عنوان « استفاده از اینترانت به عنوان ابزاری برای تغییر از مدیریت سنّتی به مدیریت دانش در کتابخانههای دانشگاهی» میزان استفاده سه کتابخانه دانشگاهی آفریقای جنوبی از اینترانت را به عنوان ابزاری برای دستیابی به تغییر مبتنی بر مدیریت دانش مورد مقایسه قرار می دهد. وی نتیجه گرفته است اینترانت یکی از مؤثرترین روشهای اشتراک دانش و اطلاعات در سازمانهاست که با محتویات مختلف خود میتواند به عنوان مخزن دانش عینی درکتابخانهها به خدمت گرفته شود و جریان اطلاعات را مورد حمایت و پشتیبانی قرار دهد. وی معتقد است، چنانچه کتابخانهها از دانش استفاده کنند و آن را به اشتراک گذارند، خدماتشان بهبود خواهد یافت و کاربران قادر خواهند بود دانش خود را در سطح گسترده به اشتراک بگذارند.
«یانگ»[۱۶] (۲۰۰۵) در پژوهش خود با عنوان «کتابداران آموزش از راه دور در کتابخانههای U.S.ARL (انجمن کتابخانههای تحقیقاتی ایالات متحده) و خدمات کتابخانهای که به کاربران راه دور فراهم می نمایند» به بررسی ۱۰۳ کتابخانه از مجموع ۱۲۳ کتابخانه ARL پرداخته است. نتایج به دست آمده نشان داد ۳۸ کتابخانه از کتابخانههای ARL (۹/۳۶%) هیچگونه خدماتی برای اعضای راه دور خود فراهم نمیکنند، زیرا در مراحل ابتدایی فعالیت به سر میبرند. ۳ کتابخانه نیز اعلام نمودند در تحقیق شرکت نمیکنند و ۶۲ کتابخانه ARL به دانشجویان آموزش از راه دور خود خدمات ارائه میدادند. از میان ۶۲ کتابخانه، ۱۳ کتابخانه یک کتابدار تمام وقت مخصوص خدمات آموزش از راه دور داشتند. ۲۲ کتابخانه نیز کتابداری داشتند که بخشی از زمان خود را صرف خدمات آموزش از راه دور میکرد و ۲۷ کتابخانه نیز فاقد آموزش خدمات از راه دور به کاربران بودند. کتابداران برای تماس با اعضای هیئت علمی، از روشهایی چون پست الکترونیکی، تماس تلفنی، روزنامه و ملاقات اداری استفاده میکردند. اکثر کتابخانهها (۷۹%) خدمات تحویل مدرک مقالههای مجلههای کتابخانه را به کاربران آموزش از راه دور خود، ارائه می نمایند. ۶/۷۲% از کتابخانهها، کتابها را به منزل کاربران راه دور می فرستند.همچنین، بسیاری از کتابداران پیشنهاد نمودند کتابخانه یک صفحه وب جامع برای دانشجویان راه دور ایجاد نماید، زیرا این صفحه وب، کتابخانه دانشجویان آموزش از راه دور محسوب شده و برای ارتقای خدمات کتابخانهای و عرضه خدمات به کاربران مورد استفاده قرار میگیرد.
▪ پیشینة علمی و مرور متون مربوط در داخل
جستجوهای به عمل آمده در متون فارسی نیز نشان داد در حوزة آموزش از راه دور و خدمات کتابخانه ای و نیز استفاده از فنّاوری جدید برای ارائه خدمات راه دور در کتابخانه ها، تحقیقات متعددی صورت گرفته است.
«سیف» (۱۳۷۱) در مطالعه خود با عنوان « آموزش معلم محور و آموزش کتاب محور » این دو نوع آموزش را بررسی نموده و به نقش هر کدام پرداخته است. وی نتیجه گرفته است در آموزش از راه دور، آموزش به صورت خودآموز از سوی یادگیرنده انجام می گیرد. همچنین آموزش از راه دور باید منابع مهم آموزشی مانند کتاب و سایر مواد چاپی، وسایل دیداری ـ شنیداری، رایانه و ... را غنی سازد. وی برای آموزش خارج از کلاس (به جای معلم)، بر استفاد از کتابخانه تأکید نموده است.
«نیک کار» (۱۳۷۶) در پژوهش خود با عنوان «بررسی وضعیت موجود کتابخانههای مراکز دانشگاه پیام نور، ارائه طرحها و پیشنهادها» کتابخانههای ۹۱ مرکز را به صورت تصادفی بررسی کرده است. ۳ پرسشنامه وی شامل مسئول کتابخانههای مراکز، مراجعان به کتابخانهها و پرسشنامه مخصوص کتابخانه مرکزی بود. نتایج به دست آمده نشان داد ۵/۸۳% مسئولان کتابخانهها تحصیلات کتابداری ندارند. ۵/۷۸% از کتابخانههای مورد بررسی تنها یک کارمند یا مسئول دارد و لذا تمام خدمات کتابخانه و پاسخگویی به مراجعان بر عهده همان یک نفر است. اکثر مسئولان کتابخانهها به نبود بودجه برای خرید نشریهها و سایر امکانات اشاره کردهاند که این مسئله جای سؤال دارد. ۲/۸۷% استفادهکنندگان کتابخانهها هر هفته به کتابخانه مراجعه می کنند و انگیزه مراجعه آنها مطالعه کتابهای درسی و استفاده از منابع مختلف کتابخانهای است. همچنین، منابع کتابخانهای پاسخگوی نیازهای مراجعان و رشتههای تحصیلی موجود نیست که این مورد هم با چشم اندازهای این دانشگاه منافات دارد. ۳/۶۳% از کتابخانهها کمتر از ۲۶۰ مترمربع و ۴/۷۳% کمتر از ۴۱۰ مترمربع مساحت دارند و ۵/۸۸% استفادهکنندگان، از فضای موجود کتابخانهها ناراضیاند. کمبود سایر وسایل سمعی و بصری در حد بالایی در اکثر کتابخانهها احساس می شود. ۴/۹۲% کتابخانهها رایانه ندارند. کمبود و نبود این امکانات، لطمههایی جبران ناپذیر بر نظام آموزش از راه دور وارد خواهد کرد. محقق در خاتمه، مواردی همچون استخدام نیروی متخصص کتابداری، ایجاد هماهنگی بین کتابخانه مرکز و سایر کتابخانههای مراکز، لزوم اعتبار و بودجه بیشتر برای تهیه منابع چاپی و غیرچاپی و تجهیزات کتابخانهای، لزوم ایجاد پایگاههای اطلاعاتی و ضرورت آموزش و ... را پیشنهاد داده است.
«پارسا نیارق» (۱۳۷۹) در پایان نامه کارشناسی ارشد با موضوع «بررسی سیر تحول تاریخی نظام آموزشی عالی از راه دور در ایران» تاریخچه و هدف از شکلگیری این نظام را در ایران و جهان بیان نموده است. وی برای بهرهگیری مطلوب از این نظام آموزشی در کشور، انجام تغییراتی در شیوة مدیریت، استفاده از رسانههای گوناگون آموزشی و وسایل ارتباط جمعی با فنّاوری جدید، بهرهگیری از شبکه رایانهای در نظام اداری و اطلاعرسانی در سطوح مختلف دانشگاه پیام نور، برگزاری برنامههای آموزشی لازم برای کارکنان و اعضای هیئت علمی در جهت آشنایی هر چه بیشتر با ویژگیهای نظام آموزشی از راه دور، انجام تغییرات در کتابهای درسی با استفاده از مؤلفههای خود آموزی و راهاندازی رشتههای فنی با استفاده از تجارب کشورهای دیگر، را پیشنهاد و ارائه نموده است. همچنین، مهمترین عوامل ایجاد کننده تغییر را برون سازمانی و درون سازمانی بر شمرده است.
«آب پیما» (۱۳۸۱) در پایاننامه کارشناسی ارشد خود با عنوان «بررسی نگرش اعضای هیئت علمی و دانشجویان تحصیلات تکمیلی رشته ترویج و آموزش کشاورزی نسبت به آموزش از راه دور از طریق اینترنت (طراحی وب سایت) و با استفاده از پرسشنامه» تحقیق خود را انجام داده است. وی نتیجه گرفته آموزش از راه دور از طریق اینترنت نسبت به آموزش کلاسی دارای مزایاییهمچون انعطاف پذیری در مکان و زمان، ارائه اطلاعات به صورت چندرسانهای، تعامل همزمان میان آموزشگر و فراگیران و مابین فراگیران و همچنین افزایش محیط آموزش فراگیران است.
«حسنزاده» ( ۱۳۸۱) در پایان نامه کارشناسی ارشد خود با عنوان «امکانسنجی آموزش از راه دور کتابداری و اطلاعرسانی در ایران از طریق اینترنت» با استفاده از پرسشنامه، این امکان سنجی را در قالب سه مؤلفه: امکانات و تجهیزات گروهها، سابقه و مهارت اعضای هیئت علمی و برنامههای آتی گروهها بررسی نمود. نتایج نشان داد بیش از ۵۰% گروههای کتابداری و اطلاعرسانی برای برگزاری چنین دورههایی شرایط و امکانات اولیه را دارند. در مقابل، بیش از ۵۰% اعضای هیئت علمی تا به حال به این موضوع نپرداخته اند و سابقه برگزاری چنین کلاسهایی را ندارند. و در نهایت بیش از ۹۱% گروههای کتابداری نیز هیچ برنامهای برای آینده در مورد آموزش کتابداری و اطلاعرسانی از راه دور ندارند.
«داورپناه» (۱۳۸۱) در تحقیقی با عنوان «موانع زیرساختی بهرهگیری از فنّاوری اطلاعات در کتابخانههای دانشگاهی ایران» به بررسی عوامل زیرساختی متفاوتی نظیر عوامل فنی، مدیریتی، کارکنانی، اقتصادی، اجتماعی/ فرهنگی و دولتی که بر بهرهگیری فنّاوری اطلاعات در کتابخانهها تأثیرگذارند، پرداخته است. یافتههای این تحقیق نشان داده است کتابخانههای دانشگاهی ایران با موانع زیرساختی متعددی در بهرهگیری موفقیتآمیز از فنّاوری اطلاعات مواجهند. وی همچنین نتیجه گرفته است برای توسعة اقتصادی، اجتماعی، فرهنگی، آموزشی و پژوهشی یک نظام اطلاعرسانی، زیرساختهای ملی مورد نیاز است. بنابراین، همگام با توسعه کشور، زیرساخت فنّاوری اطلاعات نیز باید رشدکند تا بتواند در مقابل تغییرات حاصل شده، نمونة مناسب عرضه دارد.
«دلیلی» (۱۳۸۱) در مقاله ارائه شده به کنفرانس آموزش از راه دور در کشور کره با عنوان « طرحی برای زیرساخت کتابخانههای دیجیتالی در دانشگاه پیام نور » به ارائه مزایا و ویژگیهای کتابخانه دیجیتالی در آموزش از راه دور با استفاده از اینترنت پرداخته و سپس معایب و کاستیهای آن را به لحاظ زیرساختی بررسی نموده است. کتابهای الکترونیکی و انواع آن وهمچنین اساس کتابخانههای دیجیتال نیز مورد بررسی قرار گرفته است.«پریرخ» (۱۳۸۲) در مطالعه خود با عنوان «مدیریت دانش: ابزاری برای ایجاد تحول در مدیریت کتابخانهها» به کاربرد گسترده فنّاوریهای نوین و چالشهای پیش روی کتابداران برای ایجاد تحول در کتابخانهها و همگام شدن با آن پرداخته است. وی تأکید کرده است کتابداران باید برای ارائه خدمات سریع و پاسخگویی دقیق به مراجعان باید با فنّاوری نوین در کتابخانه آشنا باشند.همچنین کمبود بودجه، کمبود نیروی انسانی متخصص و نگرش مسئولان دانشگاهها نسبت به کتابخانهها را از چالشهای پیش روی مراکز اطلاعرسانی ذکر میکند. سپس بازنگری در ساختار کتابخانه و بازنگری در مدیریت و آموزش کارکنان و بازنگری در طراحی و ارائه خدمات کتابخانه را مورد توجه خاص قرار داده و نیازهای آموزشی کارکنان در کتابخانهها را برشمرده و بهرهگیری از مدیریت دانش در بازنگری عملکردها را تضمینی برای ایجاد تحول کتابخانهها بیان داشته است. وی در خاتمه، کتابخانه مجازی را یکی از جلوههای دسترسپذیری از راه دور و سریع به اطلاعات در تفکر نوین دانسته و بر ایجاد آن در راستای اهداف سازمانها تأکید دارد.
«امینپور» ( ۱۳۸۳ ) در مطالعه خود با عنوان « آشنایی با کتابخانههای دیجیتال » به اهداف مهم این نوع کتابخانهها از قبیل اشتراک منابع[۱۷]، ایجاد نظام فهرست نویسی مشترک[۱۸] و مکان یابی جهانی منابع ( [۱۹]URL ) و ... پرداخته است. وی ویژگی کتابخانههای سنّتی و دیجیتالی را برشمرده و در خاتمه خدمات کتابخانههای دیجیتال از جمله جستجو و بازیابی اطلاعات، خدمات مرجع، آموزش کاربران، «خدمات آگاهی رسانی جاری[۲۰]» را بیان نموده است. نتایج به دست آمده نشان میدهد کتابخانههای دیجیتال در آموزش از راه دور قادر است منابع اطلاعاتی و امکانات و توانمندیهای بیشتر و پیشرفتهتری را در اختیار کاربران خود قرار دهد.
«فتاحی» (۱۳۸۳) در مقاله خود با عنوان «پاسخ به تغییر: برنامهریزی و مدیریت توسعه خدمات برون کتابخانهای در مراکز اطلاعرسانی» در خصوص تحولاتی که فنّاوریهای نوین در محیط اطلاعاتی و در دسترسی راه دور به شبکهها و پایگاههای اطلاعاتی پدید آورده است، به کاهش مراجعه حضوری کاربران به کتابخانهها در مراکز اطلاعرسانی اشاره میکند. بنابراین کتابداران باید رویکردهای تازه ای را برای ارائه خدمات به جامعه مورد نظر خود پیش بگیرند و تغییراتی را در راستای ارائه خدمات به کاربران راه دور ایجاد کنند. وی نتیجه گرفته است ضرورت برنامهریزی برای توسعه خدمات برون کتابخانهای به موازات توسعه شبکهها و گسترش دسترسی راه دور به کتابخانهها، اکنون بیش از پیش ملموس شده است. در این مقاله، انواع خدمات برون کتابخانهای شناسایی شده و مد نظر قرار گرفته است.
«مزینی و غلامی» (۱۳۸۳) در مقالة خود با عنوان «ساختارهای کتابخانهای برای آموزشهای الکترونیکی» به ساختارهای لازم اطلاعرسانی در حوزه کتابخانه ای برای پشتیبانی از آموزشهای الکترونیکی پرداختهاند. جایگاه خدمات دیجیتالی در کتابخانهها و ویژگی آنها، بخش دیگر تحقیق است. در خاتمه، ساختارهای کتابخانه ای لازم و خدمات آنها به شرح زیر بیان شده است:
ـ منابع با محتوای دیجیتالی
ـ مهار دسترسی به منابع دیجیتالی و حقوق معنوی
ـ منابع غیر دیجیتال
ـ مجموعه سازی منابع دیجیتالی و غیر دیجیتالی
ـ پشتیبانی از استانداردهای اطلاعرسانی الکترونیکی
ـ مرجع الکترونیکی یا مجازی.
«نصیری» (۱۳۸۴) در مطالعة خود با عنوان «عوامل زیربنایی در استقرار نظام آموزش مجازی»هفت مؤلفة راهاندازی نظام آموزش مجازی را به نقل از جعفری (۱۳۸۱) چنین بیان داشته است :
۱) زیرساخت فنّاوری
۲) زیرساخت انسانی
۳) زیرساخت پداگوژیکی
۴) زیرساخت فرهنگی، اجتماعی و ارزشی
۵) زیرساخت اقتصادی
۶) زیرساخت مدیریت و رهبری
۷) زیرساخت اداری و نظام پشتیبانی.
در بخش دیگری از مطالعة خود، به منابع و امکانات لازم برای استقرار نظام آموزشی مجازی پرداخته و بیان داشته است که برای استقرار این نظام، وجود ساختار (شبکه، نرم افزار و سخت افزار)، فضای واقعی آموزشی، محتوا و کتابخانه دیجیتالی، نیروی انسانی ماهر و متخصص برای خدمات و نیز منابع مالی ضروری است. وی در خاتمه نتیجه گیری نموده، استقرار نظام آموزشی مجازی مستلزم آمادگی و تهیة منابع دیجیتالی و کافی در زمینههای مختلف است و باید عوامل گوناگونی را در ارتباط باهم در نظر داشت.
▪ استنتاج از مرور پیشینة پژوهش
چنانکه در مرور ادبیات تحقیق مشخص شد، بیشتر پژوهشهای انجام شده در کشور در زمینه آموزش از راه دور، به خود مفهوم آموزش از راه دور مربوط بوده و برخی نیز به جوانب فنّی کتابخانههای دیجیتالی توجه کردهاند. به نظر میرسد پژوهش جدی در زمینه زیرساختهای کتابخانه ای آموزش از راه دور انجام نشده است؛ پژوهشی که بتواند زیرساختهای کتابخانهای را بررسی نموده، میزان توجه به آنها را در مراکز بزرگ و کوچک مقایسه کند. در پژوهش حاضر، به گسترش نامتوازن ساختارهای آموزشی در رابطه با زیرساختهای کتابخانه ای توجه شده و همگرایی رشد این دو از دیدگاه سه گروه عمده ذینفع (کتابداران مسئول، اعضای هیئت علمی و دانشجویان) بررسی شده است. این ویژگیها باعث شده پژوهش حاضر از پژوهشهای انجام شده که پیشتر به آنها اشاره شد، متمایز گردد.
▪ هدفهای پژوهش
هدف اصلی این پژوهش، آشکارسازی نامتعادل بودن رابطه همزیستی و تضایفی عملکردهای آموزشی و عملکردهای کتابخانهای در دانشگاه پیام نور از طریق مقایسه کمّیتهای موجود در این دو حوزه و نظر سنجی درباره توان یا ناتوانی کتابخانهها در برآوردن انتظارهای اعضای هیئت علمی و دانشجویان است. با آشکارسازی دلایل نامتعادل بودن رابطة همزیستی و تضایفی و نیز با بررسی امکانات بهرهگیری از فنّاوری اطلاعاتی، میزان گرایش اعضای هیئت علمی و دانشجویان به روی آوری به شیوههای متفاوت دستیابی به اطلاعات علمی دردانشگاه پیام نور بررسی شده و پیشنهادهای مناسب برای روی آوری به کتابخانههای وابسته به آموزش از راه دور که در حال شکل گیری در بسیاری از کشورهاست و می تواند در دانشگاه پیام نور ایران نیز قابل اعمال باشد، ارائه گردیده است.
▪ فرضیههای پژوهش
ـ بینهر یک از عوامل زیرساختی (امکانات، مدیریت، کارکنان، مستندسازی، امور مالی، منابع و خدمات) کتابخانههای «مراکز» دانشگاه پیام نور مستقر در شهرهای بزرگ و کتابخانههای «مراکز» مستقر در شهرهای کوچک از دیدگاه کتابداران، تفاوتی معنادار وجود دارد.
ـ بین میزان رشد کمّی ساختار آموزشی دانشگاه پیام نور ( دانشجو، عضو هیئت علمی، رشته تحصیلی، کارمند، بودجه و هزینههای آموزشی) و میزان رشد کمّی امکانات کتابخانهها (کتابدار، منابع چاپی و دیجیتالی، منابع دیداری – شنیداری، مساحت و سایر امکانات) رابطهای معنادار وجود دارد.
ـ بین میزان استفاده دانشجویان دانشگاه پیام نور از کتابخانه بر حسب شیوههای رسمی آموزشی (تک کتاب، خودخوان، عملی و بدون منبع) تفاوتی معنادار وجود دارد.
ـ بین نگرش اعضای هیئت علمی و دانشجویان دانشگاه پیام نور درباره تناسب امکانات ، منابع و خدمات موجود در کتابخانههای این دانشگاه، تفاوتی معنادار وجود دارد.
ـ بین میزان دسترسپذیری منابع اطلاعاتی دیجیتالی و منابع اطلاعاتی چاپی کتابخانههای دانشگاه پیام نور از دیدگاه اعضای هیئت علمی، تفاوتی معنادار وجود دارد.
ـ بین میزان دسترسپذیری منابع اطلاعاتی دیجیتالی و منابع اطلاعاتی چاپی کتابخانههای دانشگاه پیام نور از دیدگاه دانشجویان، تفاوتی معنادار وجود دارد.
ـ بین نگرش اعضای هیئت علمی، کتابداران و دانشجویان درباره جایگزینی منابع دیجیتالی به جای منابع چاپی، تفاوتی معنادار وجود دارد.
▪ روش پژوهش، جامعة آماری و حجم نمونه
این پژوهش از نوع کاربردی است و در اجرای آن از روش مشاهدة اسنادی و پیمایشی استفاده شده است. جامعه آماری پژوهش حاضر شامل مدارک، اسناد و اشخاص در مراکز دانشگاهی پیام نور و سازمان مرکزی دانشگاه می باشد. مدارک و اسنادی که مورد مطالعه قرار گرفت، شامل برنامه توسعه میان مدت، آیین نامههای شورای آموزشی، خط مشی کتابخانه، دفترچههای آزمون پذیرش دانشجو(سراسری و فراگیر)، مجموعه هدفها، وظایف، تشکیلات و بودجه، و نیز آمارهای مختلف آموزشی، پژوهشی، اداری و مالی و دانشجویی مورد نیاز مربوط به سالهای ۱۳۸۴-۱۳۸۰ بود. در این پژوهش «واحد»های دانشگاه پیام نور به دلیل مستقل نبودن و وابستگی به مراکز، از پژوهش کنار گذاشته شدند.
اشخاصی که به عنوان جامعه آماری پژوهش تلقی می شوند، شامل تمام اعضای هیئت علمی، دانشجویان مقطع کارشناسی و کتابداران ۱۳۰ مرکز دانشگاه پیام نور در سال ۱۳۸۵ است که در ۱۰ منطقه کشور(طبق تقسیم بندی دانشگاه پیام نور) قرار دارند. ابتدا برای انتخاب ۱۰ مرکز اصلی و بزرگ از بین همه مراکز دانشگاهی پیام نور واقع در مناطق دهگانه، ۱۰ مرکزی که در مراکز استان قرار داشت، مشخص و انتخاب گردید. سپس ۱۰ مرکز کوچک از میان۱۲۰ مرکز باقیمانده، به شیوه تصادفی ساده تعیین شد. بنابراین ، ۲۰ مرکز نمونه پژوهش بدین گونه مشخص گردید.
بین اعضای هیئت علمی و کتابداران در این مراکز نمونه گیری به عمل نیامد و کل جامعه آماری آنان مورد پژوهش قرار گرفت. تعداد کل اعضای هیئت علمی در مراکز بیست گانه مورد بررسی ۲۲۰ نفر بود که از این تعداد ۱۳۵ نفر در مراکز بزرگ و ۴۱ نفر در مراکز کوچک، جمعاً ۱۷۶ نفر (۸۰%) به پرسشنامه پاسخ دادند. بین۲۰ نفر مسئولان کتابخانه (کتابداران) در مراکز بیست گانه مورد بررسی نیز پرسشنامه توزیع و ۱۰۰% آنها جمع آوری شد.
جامعه آماری دانشجویان در ۲۰ مرکز مورد پژوهش شامل ۹۶۲/۱۰۰ دانشجو بود که از این تعداد ۶۳۹ نفر در مراکز بزرگ و ۴۷۳ نفر در مراکز کوچک (جمعاً ۱۱۱۲ نفر) به عنوان نمونه پژوهش اختیار گردید. روش تعیین حجم نمونه برای هر مرکز بدین ترتیب بود که تعداد دانشجویان هر مرکز را بر تعداد کل دانشجویان مراکز تقسیم نموده و سپس درحداقل تعداد حجم نمونه (۱۰۶۴ نفر) که به وسیلة نرمافزار آماری مشخص شده بود، ضرب و بدین وسیله تعداد نمونه دانشجویان هر مرکز مشخص گردید. محقق در برآورد نسبت بر اساس فاصله اطمینان و با توجه به نسبت ۰۵/۰ = P (نسبت پاسخگویان موافق خدمات کتابخانهای دانشگاه پیام نور) و با اطمینان ۹۵%، حداقل تعداد ۱۰۶۴ دانشجو را با کران خطای ۳% (بر اساس فرمولهای آماری حجم نمونه از طریق نرم افزار [۲۱]PASS ۲۰۰۴)تعیین نمود[۲۲].
انتخاب نمونههای مورد نیاز از بین دانشجویان بر اساس نمونه گیری احتمالاتی در دسترس انجام گرفت. به دلیل گستردگی فاصله جغرافیایی و حضور نداشتن بیشتر دانشجویان در مواقع دیگر، به ناچار توزیع پرسشنامهها در روزهای مختلف امتحانات پایان نیمسال دوم ۸۵-۸۴ و باقیمانده مراکز نیز در روزهای مختلف ثبت نام دانشجویان و به شیوه تصادفی انجام گرفت. در کل۱۴۰۰ پرسشنامه بین دانشجویان مراکز ۲۰ گانه و با تخصیص متناسب در هر مرکز توزیع و جمعاً ۱۱۱۲ پرسشنامه تکمیل شده از آنان جمع آوری گردید. با استفاده از اسناد و مدارک موجود در دانشگاه طی دوره پنج ساله ۱۳۸۴-۱۳۸۰، روند رشد کمّی ساختار آموزشی (تعداد دانشجو، اعضای هیئت علمی، کارمند، رشته تحصیلی، بودجه کل وهزینههای آموزشی) مطالعه و به صورت همزمان نحوه فعالیت نظام کتابخانهای و رشد کمّی امکانات کتابخانهها (تعداد کتابدار، منابع چاپی، منابع دیجیتالی، منابع دیداری و شنیداری، مساحت کتابخانه و سایر امکانات کتابخانه) نیز بررسی شد و میزان هماهنگی کمّی بین این دو تبیین گردید. سپس با استفاده از پرسشنامه ای که با الهام از [۲۳]ACRL و زیر نظر متخصصان تدوین گردید، دادههای مربوط به وضعیت عوامل زیرساختی در کتابخانهها گردآوری شد. از پرسشنامه محقق ساخته دیگری نیز برای گردآوری دادههای مورد نیاز پژوهش در مورد انتظارها و دیدگاه کاربران ـ اعم از اعضای هیئت علمی و دانشجویان ـ استفاده شد.
▪ ابزار گردآوری داده ها و روایی و پایایی
برای کسب اطمینان از اعتبار و روایی اندازه گیری، پرسشنامهها چندین بار در اختیار کلیه استادان گروه آموزشی و دانشجویان دکترای کتابداری و اطلاعرسانی دانشگاه فردوسی و نیز استادان دانشگاه پیام نور و دیگر صاحب نظران قرار گرفت و از نظرهای آنان در تصحیح و رفع مشکلات و پیچیدگیهای پرسشنامهها استفاده شد.
برای سنجش پایایی پرسشنامه، با این نظر که چنانچه وسیله اندازه گیری ثبات درونی داشته باشد، پایاست (دیّانی، ۱۳۸۲)، ابتدا پرسشنامه بین گروه کوچکی از استادان (۳۳نفر)، دانشجویان (۹۴نفر) و کتابداران (۵نفر) در چهار مرکز بزرگ و کوچک توزیع شد. پس از جمع آوری پرسشنامهها، ضریب آلفای کرونباخ آن محاسبه و برای استادان (۸۰%)، دانشجویان (۷۸%) و کتابداران (۸۳%) به دست آمد که نشان داد پرسشنامهها پایایی مناسبی دارند.
● نتیجهگیری و استنتاج کلی از یافتهها
یافتههای پژوهش حاضر را به صورت خلاصه میتوان به شرح زیر برشمرد:
۱) در دانشگاه پیام نور بیشترین تأکید آموزشی بر ارائه یک منبع درسی مشخص برای دانشجویان است که آزمون پایان ترم نیز از آن کتاب به عمل می آید.
۲) کتاب در بین اعضای هیئت علمی و دانشجویان دانشگاه پیام نور، بیشترین اهمیت را دارد.
۳) اعضای هیئت علمی بیشتر با هدف تهیة مقاله و دانشجویان بیشتر برای انجام تکالیف درسی خود، از کتابخانه استفاده می کنند .
۴) وضعیت پاسخگویی کتابخانهها به نیازهای اطلاعاتی کاربران خود، رضایتبخش نیست.
۵) وبسایت کتابخانهها و اینترنت کمترین امتیاز را از سوی کاربران دریافت کردهاند؛ یعنی از وضعیت نامناسبتری برخوردار بودهاند.
۶) دانشگاه پیام نور به خوبی نتوانسته است به نیازهای استادان و دانشجویان خود پاسخ دهد و منابع و خدمات دیجیتالی کتابخانهای ارائه نماید.
۷) در کتابخانههای دانشگاه پیام نور، یا منابع دیجیتالی وجود نداشته و یا بسیار کم است.
۸) امکانات کتابخانههای دانشگاه پیام نور برای پشتیبانی از آموزش از راه دور مناسب نیست.
۹) مستندسازی فعالیتها در کتابخانههای دانشگاه پیام نور برای پشتیبانی از فعالیتهای آموزش از راه دور به صورت جدی انجام نمی شود.
۱۰) در کتابخانههای مراکز دانشگاهی پیام نور هنوز از محملهای الکترونیکی استفاده نمیشود، بنابراین از وضعیت خوبی برای پشتیبانی از فعالیتهای آموزش از راه دور برخوردار نیست.
۱۱) بین هر یک از عوامل زیرساختی (امکانات، مدیریت، کارکنان، مستندسازی، امور مالی، منابع و خدمات) کتابخانههای «مراکز» دانشگاه پیام نور مستقر در شهرهای بزرگ و کتابخانههای «مراکز» مستقر در شهرهای کوچک از دیدگاه کتابداران، تفاوتی معنادار وجود ندارد.
۱۲) در بیشتر موارد، بین میزان رشد کمّی ساختار آموزشی دانشگاه پیام نور (دانشجو، عضو هیئت علمی، رشته تحصیلی، کارمند، بودجه و هزینههای آموزشی) و میزان رشد کمّی امکانات کتابخانهها (کتابدار، منابع چاپی و دیجیتالی، منابع دیداری ـ شنیداری، مساحت و سایر امکانات) رابطهای معنادار وجود ندارد.
۱۳) بین میزان استفاده دانشجویان دانشگاه پیام نور از کتابخانه بر حسب شیوههای رسمی آموزشی (بدون منبع و تک کتاب ، بدون منبع و خودخوان ، بدون منبع و عملی) رابطهای معنادار وجود دارد و در سایر موارد (خودخوان و تک کتاب، عملی و تک کتاب، عملی و خودخوان) این رابطه معنادار نیست. آنچه اینجا به عنوان یک یافته آورده شده، نمایانگر این است که نوع ارائه درس می تواند بر میزان استفاده از کتابخانه تأثیرگذار باشد.
۱۴) بین نگرش اعضای هیئت علمی و دانشجویان دانشگاه پیام نور دربارة تناسب امکانات، منابع و خدمات موجود در کتابخانههای این دانشگاه، تفاوتی معنادار وجود ندارد.
۱۵) از دیدگاه اعضای هیئت علمی، بین میزان دسترسپذیری منابع اطلاعاتی دیجیتالی و منابع اطلاعاتی چاپی کتابخانههای دانشگاه پیام نور تفاوتی معنادار وجود دارد.
۱۶) از دیدگاه دانشجویان، بین میزان دسترسپذیری منابع اطلاعاتی دیجیتالی و منابع اطلاعاتی چاپی کتابخانههای دانشگاه پیام نور تفاوتی معنادار وجود دارد.
۱۷) بین نگرش اعضای هیئت علمی، کتابداران و دانشجویان درباره جایگزینی منابع دیجیتالی به جای منابع چاپی، تفاوتی معنادار وجود دارد. بنابراین، سه گروه استادان، دانشجویان و کتابداران با این جایگزینی موافقت دارند.
از آنچه به شکل خلاصه ارائه گردید، استنباط میشود کتابخانههای دانشگاه پیام نور در راستای پشتیبانی از نظام آموزش از راه دور، ضعف بسیار مفرطی دارند. این کتابخانهها نتوانسته اند زیرساختهای مورد نیاز برای پشتیبانی از آموزش از راه دور را فراهم آورند. این ضعف و نارسایی می تواند دو عامل اساسی داشته باشد؛ نخست اینکه خود کتابخانهها به عنوان یک مجموعه خدماتی در ارائه این خدمات و فراهم آوری زیرساختهای مورد نیاز کوتاهی کرده باشند. دیگر اینکه، سازمان مادر این کتابخانهها یعنی دانشگاه پیام نور در کمک به کتابخانهها برای فراهم آوری زیرساختهای مورد نیاز، جدیت کافی نداشته است. به نظر میرسد مشکل از هر کجا نشأت گرفته باشد و کوتاهی از سوی هر کدام که باشد، در نهایت کل نظام دانشگاهی پیام نور به عنوان نظامی که اجزای آن نامتوازن رشد کرده اند، ارزیابی می شود. بنابراین، دانشگاه پیام نور باید دو جنبة اصلی را مدنظر قرار دهد:
الف) آموزش را به عنوان تابعی از عوامل مختلفی تلقی کنند که تنها به وجود استاد و دانشجو و مکان آموزشی محدود نمی شود. امروزه به مدد فنّاوریهای نوین اطلاعاتی، ارکان اصلی آموزش دچار تغییر و تحول بنیادین شده است(آولت، ۲۰۰۲). به عنوان نمونه، عامل «زمان» و «مکان» از آموزش حذف می شود و افراد می توانند بدون مراجعه به دانشگاه به تحصیل خود ادامه دهند (کیگان، ۱۹۹۳) یا «استاد» به عنوان عاملی که سالیان سال از ارکان اصلی آموزش بود و حتی نسبت استاد به دانشجو به عنوان عاملی برای ارزیابی دانشگاهها و مؤسسههای آموزشی مورد توجه قرار می گیرد، امروزه موضوعیت خود را از دست می دهد زیرا یک استاد بدون محدودیت می تواند از طریق آموزش مجازی به تعداد کثیری از دانشجویان آموزش دهد. بنابراین، با این وضعیت امکانات کمک آموزشی اهمیت فراوانی یافته است. در نتیجه، دانشگاهها و مؤسسههایی میتوانند موفقیت بیشتری کسب کنند که امکانات مناسب تری را فراهم آورده اند. بنابراین لازم است که مسئولان دانشگاه پیام نور توجه بیشتری به مراکز و نهادهای پشتیبان آموزش داشته باشند.
ب) کتابخانه را به عنوان یک بازوی کمکی که می تواند در ارتقای کیفیت آموزش نقش داشته باشد، قبول کنند (کرایست، ۱۳۶۵). چنانچه این ذهنیت در تصمیمگیران دانشگاه شکل بگیرد، نسبت به سرمایهگذاری بیشتر در این زمینه اقدامهای لازم را انجام میدهند. سرمایهگذاری در راستای توانمندسازی کتابخانه می تواند شامل تقویت زیرساختهای لازم ـ از جمله زیرساختهای هفتگانه که در پژوهش حاضر مورد توجه قرار گرفت ـ نیز باشد (نتایج پژوهش حاضر نشان داد این زیرساختها وضعیت مناسبی ندارند).
یکی دیگر از مواردی که می تواند به عنوان یافتههای بنیانی این پژوهش تلقی شود، گرایش هر سه گروه (اعضای هیئت علمی، دانشجویان و کتابداران) به بهرهگیری از منابع دیجیتالی بوده است. هر سه گروه به ضرورت استفاده از منابع دیجیتالی بیشتر از منابع چاپی، تمایل نشان داده بودند. گر چه با توجه به ظرفیتهای بالای منابع دیجیتالی در افزایش ارائه خدمات به کاربران، این تمایل باید به فال نیک گرفته شود، ولی این بررسی نشان داد کتابخانههای مورد مطالعه در زمینه دستیابی به منابع دیجیتالی بیشتر از دسترسی به منابع چاپی با مشکل و نارسایی روبرو هستند. در کنار هم قرار دادن تمایل کاربران و مخاطبان دانشگاه پیام نور به منابع دیجیتالی به عنوان یاری رسانان به بهبود آموزش از سویی و ضعف عمده کتابخانهها در فراهم آوری و ارائه این گونه منابع از سوی دیگر، «فاصله» بسیار عمیقی را نشان میدهد که آشکارترین پیام آن زیر سؤال بردن فلسفة وجودی دانشگاهی است که «آموزش برای همه، درهر مکان و هر زمان» را شعار و سرلوحه کار خود قرار داده است. به نظر می رسد کتابخانههای دانشگاه پیام نور علاوه بر اینکه باید نقایص موجود در زیرساختهای خود را که در پژوهش حاضر مشخص گردید برطرف سازند، باید در راستای ایجاد و توسعه یک کتابخانه مرکزی دیجیتال با امکانات و قابلیتهای مناسب نیز حرکت کنند. ایجاد چنین کتابخانهای می تواند نقطه عطفی در ایجاد همگرایی بین رشد ساختارهای آموزشی و زیرساختهای کتابخانهای تلقی شود. این امکان وجود دارد که از طریق سایت این کتابخانه، دسترسی همه دانشجویان و اعضای هیئت علمی به پایگاههای متنوع اطلاعاتی تمام متن فارسی و غیر فارسی فراهم شود. استفاده از همه ظرفیتهای نرمافزاری و سختافزاری، نیروهای رایانه ورز کتابدار و اطلاعرسان برای ایجاد، راه اندازی و نگهداری خدمات این منبع پر مخاطب، به مدیریتی نیاز دارد که کشور فاقد آن نیست.
● پیشنهادها
با توجه به یافتههای پژوهش، توصیه میشود مسئولان کتابخانه و کارکنان مربوط، موارد زیر را مدنظر قرار دهند:
۱) با توجه به نقشی که کتابخانه می تواند در پشتیبانی از آموزش از راه دور داشته باشد، به کتابخانهها توجه بیشتری داشته باشند.
۲) با توجه به ضعف عمدهای که به لحاظ فراهم آوری عوامل زیرساختی خدمات کتابخانهای آموزش از راه دور در کتابخانههای دانشگاه پیام نور به چشم میخورد و نتایج پژوهش حاضر نیز آن را تأیید کرد، تقویت این زیرساختها باید از سوی مسئولان دانشگاه مورد توجه قرار گیرد.
۳) از آنجا که محملهای الکترونیکی نقش عمدهای در ایفای نقش کتابخانهها در آموزش از راه دور دارند و نتایج پژوهش نشان داد بویژه در این زمینه ضعفهای بسیاری وجود دارد، فراهمآوری زمینههای فنّاورانه برای پشتیبانی از آموزش از راه دور از سوی کتابخانههای دانشگاه، ضروری به نظر می رسد.
۴) سه گروه عمده مورد پژوهش (اعضای هیئت علمی، دانشجویان و کتابداران) به اتفاق تمایل فراوانی به جایگزینی منابع دیجیتالی به جای منابع چاپی نشان داده و دسترسپذیری آن را مورد تأکید قرار دادهاند. بنابراین، توجه به منابع دیجیتالی و راه اندازی کتابخانه دیجیتالی در دانشگاه پیام نور بسیار ضرورت دارد.
۵) بین رشد ساختار آموزشی و زیرساختهای کتابخانهای، رابطهای معنادار وجود نداشته است، بنابراین تلاش برای همگام سازی امکانات کتابخانه ای با رشد فزاینده دروندادهای آموزشی دانشگاه، ضروری است.
یقین دارد که توجه دقیق به یافتههای پژوهش حاضر، در ارتقای نقش کتابخانهها و در راستای پربار ساختن آموزش از راه دور در کتابخانهها، می تواند برای مدیران و مسئولان دانشگاه پیام نور مفید واقع شود.
دکتر حمید دلیلی[۲]
دکتر محمد حسین دیانی
دکتر اسدالله آزاد
منابع
ـ آب پیما، محمد هادی (۱۳۸۱). بررسی نگرش اعضای هیئت علمی و دانشجویان تحصیلات تکمیلی رشته ترویج و آموزش کشاورزی نسبت به آموزش از راه دور از طریق اینترنت: طراحی وب سایت. پایان نامه کارشناسی ارشد. دانشگاه تربیت مدرس، دانشکده کشاورزی.
ـ امین پور، فرزانه (۱۳۸۳). «آشنایی با کتابخانههای دیجیتال». در مجموعه مقالات دومین همایش آموزش الکترونیکی. تهران: دبیرخانه شورای عالی اطلاع رسانی : ۴۲-۳۳.
ـ پارسانیارق، فریدون (۱۳۷۹). بررسی سیر تاریخی نظام آموزش عالی از راه دور در ایران. پایان نامه کارشناسی ارشد. دانشگاه شهید چمران اهواز، دانشکده روانشناسی و علوم تربیتی.
ـ پریرخ، مهری (۱۳۸۲). مدیریت دانش: ابزاری برای ایجاد تحول در مدیریت کتابخانهها. فصلنامه کتاب. ش ۵۶ (زمستان): ۱۱۲- ۱۲۶.
ـ چانگ، فی (۱۳۷۳). «استراتژی توسعه آموزش از راه دور». ترجمه آزاده فتحعلی خانی در پژوهش و توسعه در آموزش از راه دور (برگزیده مقالات). تهران: دانشگاه پیام نور: ۷۱ – ۸۷ .
ـ حسن زاده ، محمد (۱۳۸۱). امکان سنجی آموزش از راه دور از طریق اینترنت کتابداری و اطلاع رسانی در ایران. پایان نامه کارشناسی ارشد. دانشگاه تربیت مدرس، دانشکده علوم انسانی.
ـ داورپناه، محمدرضا (۱۳۸۱). «موانع زیر ساختی بهره گیری از فناوری اطلاعات در کتابخانههای دانشگاهی ایران». فصلنامه کتابداری و اطلاع رسانی. ج ۵، ش ۲ ( تابستان): ۲۳-۱.
ـ دیانی، محمد حسین(۱۳۸۲). گلوگاههای پژوهش در علوم اجتماعی. مشهد: انتشارات کتابخانه رایانهای.
ـ سیف، علی اکبر (۱۳۷۱). «آموزش معلم محور و آموزش کتاب محور ». در مجموعه مقالات اولین سمینار تخصصی آموزش از راه دور. تهران : دانشگاه پیام نور : ۳۷-۲۳.
ـ فتاحی، رحمت الله(۱۳۸۱ ). «برنامهریزی و مدیریت توسعه خدمات در کتابخانهها». کتابداری و اطلاعرسانی. جلد ۵، ش ۱ ( بهار) : ۳-۱۴.
ـ ----------- ( ۱۳۸۳ ). «پاسخ به تغییر: برنامهریزی و مدیریت توسعه خدمات برون کتابخانهای در مراکز اطلاعرسانی تخصصی» . ارائه شده به هشتمین همایش کتابداران سازمان مدیریت و برنامهریزی کشور.www.um.ac.ir/~Fattahi/Fattahi.HTM
ـ کرایست. جان . م (۱۳۶۵). مبانی فلسفه کتابداری آموزشی. ترجمه اسدالله آزاد. مشهد: انتشارات آستان قدس رضوی.
ـ مزینی، ناصر و احمد غلامی (۱۳۸۳). « ساختارهای کتابخانه ای برای آموزش های الکترونیکی ». درمجموعه مقالات دومین همایش آموزش الکترونیکی. تهران : دبیرخانه شورای عالی اطلاع رسانی: ۳۸۹-۳۸۱ .
ـ مکنزی، نورمن؛ ریچموند پستگیت و جان اسکاپهام (۱۳۶۹). آموزش باز. ترجمه محمود علیمحمدی. تهران: دانشگاه پیام نور.
ـ موریسن، ت.ر (۱۳۷۲). « یادگیری، تغییر و مشارکت توان بالقوه دانشگاههای باز»، ترجمه آزاده فتحعلی خانی، در پژوهش و توسعه در آموزش ازراه دور ( برگزیده مقالات). تهران: دانشگاه پیام نور : ۷۰-۳۱ .
ـ نصیری، فهیمه (۱۳۸۴). عوامل زیربنایی در استقرار نظام آموزش مجازی. پیک نور. سال سوم، ش ۲ (تابستان): ۱۲۰-۱۲۵.
ـ نیککار، ملیحه. (۱۳۷۶). بررسی وضعیت موجود کتابخانهای مراکز دانشگاه پیام نور، ارائه طرحها و پیشنهادها. طرح پژوهشی دانشگاه پیام نور.
-Abraham,Alexander(۱۹۹۲)."Libraries and Distance Education." International Library Movement.Vole.۱۴,No.۲:۸۲-۹۱.
-Aretion, Lorenzo Garcia(۲۰۰۲). Radical and Procedural Changes in the Future of Distance Education in: Reddy, venugopal & Manjulikol’s, (eds)۲۰۰۲, Towards virtualization, Open & Distance Learning, The changing context of Higher Education in the ۲۱st Century. Kogan Page. India Private Limited.
-Ault, Meredith (۲۰۰۲). Thinking Outside the library: How to develop, implement and promote. Library services for distance learners. Co-published simultaneously. journal of library dministration (The Howorse Information place) and an impete of the Howarse Press, irc.vol.۳.۷. No. ۱.۲.
-Dalili, Hamid (۲۰۰۲). "A Layout to Design the infrastructures of Digital library of payam-e- Noor university". ۱۶th AAOU Annual Conference held during Nov.۴th to ۷th ۲۰۰۲.
-Hamilton, Mphidi and Retha syman. (۲۰۰۴). The Electronic Library. Volume۲۲.Number۵: ۳۹۳-۴۰۰ .www.emereldinsight.com/ ۰۲۶۴-۰۴۷۳.htm
-Hursh, David D. (۲۰۰۳) "The Corporate librarian’s role in today’s information marketplace" insitepro. (online www. Insitepro. com/hursh۱.htm).
-Keegan, D.J. (۱۹۹۳) . Theoretical Principles of Distance Education. New York: Routledge.
-Radford, NaiL A. (May ۱۹۷۸ ) . "Education for librarianship : The changing role" . The Australian library journal : ۱۰۲-۱۰۶
-Thompson,Hugh (۲۰۰۲). " The library۰۳۹;s role in distance education: survey results from ACRL۰۳۹;s ۲۰۰۰ .Academic library trends and statistics. C & RL News http://www.ala.org/ala/acrl/ acrlpubs/crlnews/backissues۲۰۰۲/may/librarysrole.htm
-Wilson, Tom ( ۱۹۸۹ ) . "Towards an information management curriculum " journal of Information Science.۱۵ :۲۰۳-۲۱۰ .
-Yang, Zheng Ye(lan). (۲۰۰۵).”Distance education librarians in the U.S.ARL Libraries and Library Services Provided to their Distance Users”. The Journal of Academic Librarianship. Vol ۲۴,No.۲:۹۲-۹۷
۱. برگرفته از پایان نامه دوره دکتری علوم کتابداری و اطلاع رسانی با همین عنوان.
۲. عضو هئیت علمی دانشگاه پیام نور مشهد Dalili۲۰۰۰@yahoo.com
۱. مرکز: بخشی از دانشگاه پیام نور می باشد که طبق مجوز دریافتی از شورای گسترش آموزش عالی تأسیس شده است.
۲. واحد: بخشی از دانشگاه پیام نور است که عطف به اختیارات اعطا شده در اساسنامه دانشگاه، با تصویب شورای دانشگاه و زیر نظر مراکز تأسیس شده اند.
۱. Wilson۱.
۲. Radford.
۳. Mourison.
۴. Chang.
۱. Mackenzy.
۲. Abraham.
۱. Aretion.
۲. Thompson.
۳. Association of College and Research Libraries (ACRL).
۱. Hursh
۲. Hamilton & Retha.
۳. Zheng Ye (Lan) Yang.
۱. Resource Sharing.
۲. Cooperative Cataloguing.
۳. Uniform Resource Locator.
۴. Current Awareness Services.
۱. Power And Sample Size (PASS).
۲. این نرم افزار از زیر مجموعههای نرم افزار آماری NCSS می باشد که فقط به منظور برآورد حجم نمونه و توان طراحی شده است.
۳-Association of College & Research Libraries
دکتر محمد حسین دیانی
دکتر اسدالله آزاد
منابع
ـ آب پیما، محمد هادی (۱۳۸۱). بررسی نگرش اعضای هیئت علمی و دانشجویان تحصیلات تکمیلی رشته ترویج و آموزش کشاورزی نسبت به آموزش از راه دور از طریق اینترنت: طراحی وب سایت. پایان نامه کارشناسی ارشد. دانشگاه تربیت مدرس، دانشکده کشاورزی.
ـ امین پور، فرزانه (۱۳۸۳). «آشنایی با کتابخانههای دیجیتال». در مجموعه مقالات دومین همایش آموزش الکترونیکی. تهران: دبیرخانه شورای عالی اطلاع رسانی : ۴۲-۳۳.
ـ پارسانیارق، فریدون (۱۳۷۹). بررسی سیر تاریخی نظام آموزش عالی از راه دور در ایران. پایان نامه کارشناسی ارشد. دانشگاه شهید چمران اهواز، دانشکده روانشناسی و علوم تربیتی.
ـ پریرخ، مهری (۱۳۸۲). مدیریت دانش: ابزاری برای ایجاد تحول در مدیریت کتابخانهها. فصلنامه کتاب. ش ۵۶ (زمستان): ۱۱۲- ۱۲۶.
ـ چانگ، فی (۱۳۷۳). «استراتژی توسعه آموزش از راه دور». ترجمه آزاده فتحعلی خانی در پژوهش و توسعه در آموزش از راه دور (برگزیده مقالات). تهران: دانشگاه پیام نور: ۷۱ – ۸۷ .
ـ حسن زاده ، محمد (۱۳۸۱). امکان سنجی آموزش از راه دور از طریق اینترنت کتابداری و اطلاع رسانی در ایران. پایان نامه کارشناسی ارشد. دانشگاه تربیت مدرس، دانشکده علوم انسانی.
ـ داورپناه، محمدرضا (۱۳۸۱). «موانع زیر ساختی بهره گیری از فناوری اطلاعات در کتابخانههای دانشگاهی ایران». فصلنامه کتابداری و اطلاع رسانی. ج ۵، ش ۲ ( تابستان): ۲۳-۱.
ـ دیانی، محمد حسین(۱۳۸۲). گلوگاههای پژوهش در علوم اجتماعی. مشهد: انتشارات کتابخانه رایانهای.
ـ سیف، علی اکبر (۱۳۷۱). «آموزش معلم محور و آموزش کتاب محور ». در مجموعه مقالات اولین سمینار تخصصی آموزش از راه دور. تهران : دانشگاه پیام نور : ۳۷-۲۳.
ـ فتاحی، رحمت الله(۱۳۸۱ ). «برنامهریزی و مدیریت توسعه خدمات در کتابخانهها». کتابداری و اطلاعرسانی. جلد ۵، ش ۱ ( بهار) : ۳-۱۴.
ـ ----------- ( ۱۳۸۳ ). «پاسخ به تغییر: برنامهریزی و مدیریت توسعه خدمات برون کتابخانهای در مراکز اطلاعرسانی تخصصی» . ارائه شده به هشتمین همایش کتابداران سازمان مدیریت و برنامهریزی کشور.www.um.ac.ir/~Fattahi/Fattahi.HTM
ـ کرایست. جان . م (۱۳۶۵). مبانی فلسفه کتابداری آموزشی. ترجمه اسدالله آزاد. مشهد: انتشارات آستان قدس رضوی.
ـ مزینی، ناصر و احمد غلامی (۱۳۸۳). « ساختارهای کتابخانه ای برای آموزش های الکترونیکی ». درمجموعه مقالات دومین همایش آموزش الکترونیکی. تهران : دبیرخانه شورای عالی اطلاع رسانی: ۳۸۹-۳۸۱ .
ـ مکنزی، نورمن؛ ریچموند پستگیت و جان اسکاپهام (۱۳۶۹). آموزش باز. ترجمه محمود علیمحمدی. تهران: دانشگاه پیام نور.
ـ موریسن، ت.ر (۱۳۷۲). « یادگیری، تغییر و مشارکت توان بالقوه دانشگاههای باز»، ترجمه آزاده فتحعلی خانی، در پژوهش و توسعه در آموزش ازراه دور ( برگزیده مقالات). تهران: دانشگاه پیام نور : ۷۰-۳۱ .
ـ نصیری، فهیمه (۱۳۸۴). عوامل زیربنایی در استقرار نظام آموزش مجازی. پیک نور. سال سوم، ش ۲ (تابستان): ۱۲۰-۱۲۵.
ـ نیککار، ملیحه. (۱۳۷۶). بررسی وضعیت موجود کتابخانهای مراکز دانشگاه پیام نور، ارائه طرحها و پیشنهادها. طرح پژوهشی دانشگاه پیام نور.
-Abraham,Alexander(۱۹۹۲)."Libraries and Distance Education." International Library Movement.Vole.۱۴,No.۲:۸۲-۹۱.
-Aretion, Lorenzo Garcia(۲۰۰۲). Radical and Procedural Changes in the Future of Distance Education in: Reddy, venugopal & Manjulikol’s, (eds)۲۰۰۲, Towards virtualization, Open & Distance Learning, The changing context of Higher Education in the ۲۱st Century. Kogan Page. India Private Limited.
-Ault, Meredith (۲۰۰۲). Thinking Outside the library: How to develop, implement and promote. Library services for distance learners. Co-published simultaneously. journal of library dministration (The Howorse Information place) and an impete of the Howarse Press, irc.vol.۳.۷. No. ۱.۲.
-Dalili, Hamid (۲۰۰۲). "A Layout to Design the infrastructures of Digital library of payam-e- Noor university". ۱۶th AAOU Annual Conference held during Nov.۴th to ۷th ۲۰۰۲.
-Hamilton, Mphidi and Retha syman. (۲۰۰۴). The Electronic Library. Volume۲۲.Number۵: ۳۹۳-۴۰۰ .www.emereldinsight.com/ ۰۲۶۴-۰۴۷۳.htm
-Hursh, David D. (۲۰۰۳) "The Corporate librarian’s role in today’s information marketplace" insitepro. (online www. Insitepro. com/hursh۱.htm).
-Keegan, D.J. (۱۹۹۳) . Theoretical Principles of Distance Education. New York: Routledge.
-Radford, NaiL A. (May ۱۹۷۸ ) . "Education for librarianship : The changing role" . The Australian library journal : ۱۰۲-۱۰۶
-Thompson,Hugh (۲۰۰۲). " The library۰۳۹;s role in distance education: survey results from ACRL۰۳۹;s ۲۰۰۰ .Academic library trends and statistics. C & RL News http://www.ala.org/ala/acrl/ acrlpubs/crlnews/backissues۲۰۰۲/may/librarysrole.htm
-Wilson, Tom ( ۱۹۸۹ ) . "Towards an information management curriculum " journal of Information Science.۱۵ :۲۰۳-۲۱۰ .
-Yang, Zheng Ye(lan). (۲۰۰۵).”Distance education librarians in the U.S.ARL Libraries and Library Services Provided to their Distance Users”. The Journal of Academic Librarianship. Vol ۲۴,No.۲:۹۲-۹۷
۱. برگرفته از پایان نامه دوره دکتری علوم کتابداری و اطلاع رسانی با همین عنوان.
۲. عضو هئیت علمی دانشگاه پیام نور مشهد Dalili۲۰۰۰@yahoo.com
۱. مرکز: بخشی از دانشگاه پیام نور می باشد که طبق مجوز دریافتی از شورای گسترش آموزش عالی تأسیس شده است.
۲. واحد: بخشی از دانشگاه پیام نور است که عطف به اختیارات اعطا شده در اساسنامه دانشگاه، با تصویب شورای دانشگاه و زیر نظر مراکز تأسیس شده اند.
۱. Wilson۱.
۲. Radford.
۳. Mourison.
۴. Chang.
۱. Mackenzy.
۲. Abraham.
۱. Aretion.
۲. Thompson.
۳. Association of College and Research Libraries (ACRL).
۱. Hursh
۲. Hamilton & Retha.
۳. Zheng Ye (Lan) Yang.
۱. Resource Sharing.
۲. Cooperative Cataloguing.
۳. Uniform Resource Locator.
۴. Current Awareness Services.
۱. Power And Sample Size (PASS).
۲. این نرم افزار از زیر مجموعههای نرم افزار آماری NCSS می باشد که فقط به منظور برآورد حجم نمونه و توان طراحی شده است.
۳-Association of College & Research Libraries
منبع : کتابداری و اطلاع رسانی
نمایندگی زیمنس ایران فروش PLC S71200/300/400/1500 | درایو …
دریافت خدمات پرستاری در منزل
pameranian.com
پیچ و مهره پارس سهند
تعمیر جک پارکینگ
خرید بلیط هواپیما
ایران حج رافائل گروسی آمریکا رهبر انقلاب مجلس شورای اسلامی دولت شورای نگهبان انتخابات حجاب دولت سیزدهم رسانه
هواشناسی تهران شهرداری تهران فضای مجازی قتل وزارت بهداشت آموزش و پرورش سلامت شهرداری سازمان هواشناسی باران پلیس
قیمت دلار ایران خودرو بانک مرکزی خودرو قیمت طلا قیمت خودرو بازار خودرو دلار حقوق بازنشستگان مسکن تورم بورس
تئاتر زنان محمدعلی علومی تلویزیون خانواده سریال دفاع مقدس نمایشگاه کتاب سینمای ایران صدا و سیما سینما کتاب
مغز دانش بنیان
رژیم صهیونیستی اسرائیل غزه حماس فلسطین جنگ غزه روسیه اوکراین طالبان طوفان الاقصی نوار غزه نتانیاهو
پرسپولیس فوتبال استقلال لیگ برتر نساجی بازی رئال مادرید لیگ برتر ایران سپاهان جواد نکونام بارسلونا باشگاه پرسپولیس
هوش مصنوعی اینترنت فناوری اپل مایکروسافت سامسونگ آیفون باتری گوگل ناسا ویندوز ماهواره
رژیم غذایی زیبایی چای بیمه کاهش وزن آلرژی افسردگی