هشدار دهند‌گان زود هنگام

مناطق کوهستانی به علت تنوع شرایط جغرافیایی و آب و هوایی، نقاط حساس تنوع زیستی محسوب می‌شوند. به این معنی که میراث طبیعی این زیست‌بوم‌ها، به‌ویژه در شیب‌های تند و ارتفاعات بالا‌، آسیب‌پذیر بوده و به آسانی تخریب می‌شود. به دلیل حساسیت‌های ذاتی، زیست‌بوم‌های کوهستان در برابر تنزل کیفیت محیط زیست و روند تحولا‌ت محیط زیست جهانی، سریع‌تر و با وضوح بیشتری نسبت به زیست‌بوم‌های پایین دست، واکنش نشان می‌دهند. آنها نظام‌های هشداردهنده زود‌هنگام هستند و از این نظر، اهمیت زیادی در هر دوره از تغییرات اقلیمی جهان دارند.
زیست‌بوم‌های کوهستان از میزان بالا‌ی تنوع زیستی برخوردارند. این مناطق در حالی که، از نظر مکانی بسیار به هم نزدیک‌اند ولی از نظر زیستی اختلا‌فات فاحشی با هم دارند. این ویژگی ناشی از عوامل متعددی چون کاهش دما بر حسب ارتفاع، میزان بارندگی و طیف گسترده‌ای از انواع گونه‌های نادر گیاهی و جانوری است. ‌
در کوه‌های جنوب برای مثال، جنگل‌های گرمسیری نواحی کوهستانی، معرف ازدحام بیشتری از گونه‌ها، در فضایی کمتر در قیاس با جنگل‌های بارانی مناطق پایین دست است. در حدود نیمی از پرندگان مناطق آندومیک جهان در نواحی کوهستانی به‌ویژه جنگل‌های گرمسیری به سر می‌برند و تقریبا تمام گیاهان جنگلی کوه‌ها هاوایی و کالیدونیای جدید، آندومیک (بومی آن مناطق) هستند. ‌
مردم بومی قرن‌هاست که ارزش‌های تنوع‌زیستی را می‌شناسند. ذی‌نفعانی غیربومی، از قبیل شرکت‌های داروسازی، مراکز پژوهشی و وابستگاه حکومتی، روز به روز بیشتر از قبل به اهمیت تجاری گونه‌های متنوع زیستی پی می‌برند. ‌
زیست‌بوم‌های کوهستان به‌ویژه، نواحی که دوران رشد گونه‌های گیاهی در آن کوتاه می‌باشد و یا دارای زمین‌هایی با شیب تند هستند نسبت به تغییرات به شدت آسیب‌پذیرند. تندرا نمونه‌ای از این نوع است. (تندراها، دشت‌های هموار نواحی سردسیری هستند که محدوده آنها از منتهاالیه آخرین ردیف درختان جنگلی شروع شده و تا دوردست‌ترین مناطق قطبی امتداد می‌یابند- م)‌تغییرات شدید دما، یخبندان‌های متوالی، خاک فقیر و شیب‌های تند و ناپایدار از مشخصات دیگر این مناطق هستند. امروزه تعادل زیستی بسیاری از این رویشگاه‌های مناطق کوهستانی توسط جهانگردان و فشار ناشی از چرای بی‌رویه به هم خورده و زیست‌بوم به یکباره تخریب شده است. به طوری که حتی با پیشرفته‌ترین روش‌های موجود به سختی می‌توان آنها را دوباره احیا کرد. ‌
سایر زیست‌بوم‌های کوهستانی نیز در معرض تهدید قرار دارند. در جنوب، جنگل‌ها با توسعه کشاورزی و زراعت پیشرفته مواد، آسیب دیده‌اند و در شمال، استفاده‌های نادرست و آلودگی هوا جنگل‌ها را از بین می‌برد. این نوع توسعه نه تنها تنوع زیستی را نابود می‌کند بلکه جایگاه مهم جنگل‌های کوهستانی را در تهیه و نگهداری آب سالم (آبخیزداری) و نقش حمایتی آنها در برابر سوانح طبیعی را نیز به خطر می‌اندازد. ‌
تا دیروز طرح‌های حفاظتی، تنها در پاسخ به نیاز قرق مناطق کوهستانی به اجرا در می‌آمد ولی امروز، حفاظت اغلب نیاز مردم بومی به توسعه را برآورده می‌سازد. برای مثال می‌توان از ایجاد نواحی حائل در اطراف پارک‌های ملی نام برد. (این نواحی مانند یک سپر یا ضربه‌گیر در مقابل آسیب‌های احتمالی وارده به این پارک‌ها عمل می‌کنند-م) ‌
در کشورهای صنعتی موفقیت نسبی طرح‌های حفاظت به این خاطر بوده است که گونه‌ها و زیست‌بوم‌های در معرض خطر، در فهرست دارایی‌های مورد حمایت قانون قرار گرفته‌اند. از طرفی به تمامی مالکین (به خاطر قرار گرفتن زمین‌هایشان در طرح‌های حفاظتی) غرامت کافی پرداخت شده است. در کشورهای توسعه یافته، با درگیر کردن جوامع محلی در اجرای طرح‌ها و برنامه‌های حفاظتی، نتایج امیدبخشی چون اشتغال و کسب درآمد را برای بومیان فراهم ساخته است. ‌
یک درس مهم برای هر دو گروه- کشورهای صنعتی و کشورهای توسعه‌یافته- این است که در مناطقی که هنوز از روش‌های بومی کاربری زمین استفاده می‌شود تنوع زیستی به خوبی حفظ شده است. ‌
فعالیت اقتصادی دیگری که با حفاظت از تنوع زیستی به‌طور کامل هماهنگی دارد، طبیعت‌گردی است. افزایش سرمایه‌گذاری در این بخش برای حفاظت از تنوع زیستی در مناطق کوهستانی از اهمیت زیادی برخوردار است. ‌
زیست‌بوم‌های کوهستان به خاطر تنوع و شکنندگی که دارند، تغییرات محیط زیست جهانی را زودتر و با وضوح بیشتری از سایر نظام‌های (طبیعی) مناطق پایین دست بروز می‌دهند. کوه‌ها تنها محیط‌های طبیعی هستند که به طور گسترده در تمامی نواحی آب و هوایی زمین- حاره‌ای، تحت حاره‌ای، معتدل و سردسیر- واقع شده‌اند و از این رو نقش جدی در پایش محیط زیست جهانی دارند. آنها تنها نظام‌های کره زمین هستند که تغییرات ناشی از بهره‌برداری‌های انسانی یا تغییرات طبیعی مانند تغییرات آب و هوایی را در مقیاس جهانی به موقع هشدار می‌دهند. این نقش نیاز به حمایت (جدی) دارد. از طرح‌های پایش محیط‌زیست در کوه‌ها می‌توان در تحلیل روند دگرگونی‌ها، کسب و افزایش اطلا‌عات، پیگیری و مشاهده تاثیرات طرح و اقدام‌های انجام شده، سود جست. ‌
● نهادینه کردن توسعه پایدار در مناطق کوهستانی
علی‌رغم اهمیت جهانی توسعه پایدار در مناطق کوهستانی، هنوز این امر مهم به خوبی در سطح ملی، منطقه‌ای و جهانی نهادینه نشده است. سال جهانی کوه‌ها فرصت‌بی‌نظیری را پیش آورد که این موضوع با قاطعیت بیشتری، به ویژه در سطح ملی دنبال شود. برنامه‌های سال جهانی کوه‌ها شامل دفاع از مناطق کوهستانی، مشورت، ایجاد نهادها و همچنین تبادل تجربیات فنی و حرفه‌ای است. ‌
قرار دادن طرح توسعه پایدار کوهستان در دستور سیاسی فرآیندی است که نیاز به زمان بیشتری دارد ولی فرصتی که توسط سال جهانی کوه‌ها و کنفرانس جهانی توسعه پایدار پیش آمده است را باید جدی گرفت تا توسعه پایدار با جدیت بیشتر، به طور رسمی در سطح محلی، ملی منطقه‌ای و جهانی پیگیری شود. در حقیقت برای توسعه کوهستان باید از بین ۳۵ کشور جهان که کوه‌ها بالغ بر ۵۰ درصد اراضی ملی آنها را پوشش داده است و ۴۶ کشور دیگر با پوششی بین ۲۵ درصد الی ۵۰ درصد، یک هیات موسسان انتخاب شود. در سایر کشورها اگرچه مناطق کوهستانی بخش کوچکتری از کل اراضی‌آنها را در برگرفته است، ولی با این وجود کوه‌ها همچنان نقش مهم خود را (برای مثال به‌عنوان منابع آبی) بازی می‌کنند. از این رو توسعه مناطق کوهستانی یک مساله مهم جهانی است. ‌
برای قراردادن موضوع کوهستان در دستور کار سیاسی لا‌زم است شبکه‌های رسمی و غیررسمی، مانند نهادهای خصوصی یا ‌NGO ‌ها، برای همکاری و تبادل اطلا‌عات ایجاد شود سپس از طریق ارتقای آگاهی‌ها، دفاع و در نهایت با جلب‌نظر نمایندگان و کارگزاران lobbying‌از طرح توسعه پایدار کوهستان حمایت شود. کارگزاران سیاست‌های ملی همراه با بخش خصوصی می‌توانند از حضور در چنین نشست‌هایی سود ببرند. آنها می‌توانند نقش مهمی در تدوین یا تجدید نظر مقتضی در اساسنامه‌ها، فعالیت‌ها و ابتکارات سیاسی و خط‌مشی‌های اجرایی در خصوص توسعه پایدار کوهستان داشته باشند. همچنین می‌توانند توافق سر مذاکرات سیاسی در سطح ملی و محلی را تسهیل کنند و مردمی را که از حقایق کوهستان اطلا‌عات عمیقی دارند و به‌طور مستقیم از آن تاثیر می‌پذیرند در مباحثات توسعه کوهستان درگیر سازند.

منبع : روزنامه اعتماد ملی