نگاهی به عملکرد صدا و سیما در نوروز فرصت نوروزی و تداوم سرگرم سازی

امسال شاهد پخش متفاوت برنامه های نوروزی سیما بودیم. با دقت در نحوه پخش این برنامه ها، توجه برنامه ریزی برای این ایام، از سوی مدیریت رسانه ملی قابل درك است. گذشته از تنوع و گوناگونی برنامه ها و قالب های به كار گرفته نوعی نظم، هماهنگی، تناسب و ضرباهنگ مشخص نیز در كلیت كار قابل مشاهده بود.
به عنوان مثال توجه به طنز كه پس از گذر نوروز از همزمانی با ایام محرم و صفر، این فرصت از نو پدید آمد یا پخش فیلم های سینمایی، براساس اهداف هر یك از شبكه ها، عدم تداخل برنامه های شبكه ها با یكدیگر و... همه نشان از موضوع ذكر شده دارند.
اما این حسن زمینه را برای نقد عملكرد رسانه ملی در ایام نوروز بالا برد. چه این كه، این مسئله آگاهانه و هدفمند بودن این برنامه ها را برملا می سازد. بنابراین وقتی عمل از سر آگاهی انجام شود، «نتایجی» را به بار می آورد كه این نتایج نیازمند ارزیابی هستند.
● طنزهای بی هویت
فراگیرترین بخش از ویژه برنامه های نوروزی سیما، سریال ها بودند. به طوری كه تمامی شبكه های سراسری، به استثنای شبكه چهارم، به اضافه شبكه های استانی، هر شب یك مجموعه تلویزیونی را نمایش می دادند. تمامی این سریال ها طنز بودند.
«روزگار خوش حبیب آقا» به كارگردانی مهدی مظلومی و سعید آقاخانی، «بایرام» ساخته مسعود نوابی و ترش وشیرین اثر رضا عطاران به ترتیب از شبكه های اول تا سوم روی آنتن آمدند و هر یك از شبكه های استانی سیما نیز سریالی متناسب خود را پخش كردند.
بنا بر فضای نوروز، به طبع مناسب ترین قالب طنز است. رویكرد اصلی تلویزیون به طنز، امری طبیعی بود. اما نكته اساسی این است كه چهارشبكه، هر شب پشت سر هم به نمایش طنز بپردازند، مخاطبان فقط جذب یكی از آن ها می شوند كه از قوت و جذابیت بیشتری برخوردار باشد. آن چنان كه ترش و شیرین توانست از سایر رقبایش پیش بیافتد.
این مسئله منجر به فرصت سوزی و به هدر رفتن بخشی از نیروی انسانی و مالی می شود. همین میزان از نیروی به كار رفته برای تولید این سریال ها، می توانست صرف تولید برنامه ها یا سریال هایی با گرایش های دیگری بشود كه ضمن سرگرم سازی، از تنوع و اثرگذاری بیشتری نیز برخوردار بودند.
اما نكته اساسی تر، رویكرد یكسان تمام این مجموعه ها، چه از نظر ساختاری و چه محتوایی بود. هر سه مجموعه فوق الذكر طنزی اجتماعی- خانوادگی هستند كه با آمیزشی از كمدی كلامی، موقعیت، لودگی و هزل با لوكیشن هایی مشابه كه عمدتاً فضاهای شهری و آپارتمانی است پرداخته شدند.
این عدم تنوع و یكسان بودن تا آنجاست كه به عنوان مثال هر دو مجموعه روزگار خوش حبیب آقا و ترش و شیرین، با نگاهی مشابه به وضعیت زندگی طبقه ضعیف اجتماعی پرداختند. هر دو سریال، آدم های این قشر را افرادی بیش از حد ساده لوح، گاه به حماقت می انجامید، با رفتاری كاریكاتورگونه ترسیم كردند كه البته از نظر رفتار فردی و اجتماعی پاك و بی گناه بودند. نوع رفتار و همچنین تضاد آن ها با دیگران، نوعی سردرگمی را برای آن ها ایجاد می كرد كه باعث خلق فضاهای طنزآمیز و خنده آور می شد.
در این سریال های سیما، مثل بسیاری دیگر از برنامه ها، ایران یعنی تهران. تمركز بیش از حد بر تهران نه تنها موجب مغفول ماندن سایر بخش های كشور شده است، بلكه نوعی یكنواختی ملال آور و ضعف در ارائه تصویری درست از زندگی، آرزوها، خوشی ها و رنج های مردم جامعه شده است. این در حالی است كه ایران، سرزمینی است با تنوع كم نظیر قومی و جغرافیایی كه هر گوشه آن سرشار از مضامین و قابلیت های تولید نمایش و فیلم است. این كه چرا سریال سازها و تولیدكنندگان برنامه های تلویزیونی فقط به تهران می پردازند جای سؤال و انتقاد دارد.
سریال های طنز سیما در نوروز، بی هویت بودند. گذشته تاریخی ایران و فرهنگ بومی و ملی جایگاه ضعیفی در مضمون و همچنین فرم و ساختار این برنامه ها داشت.
در مجموع، مجموعه های شبانه سیما، نتوانستند چندان موفق عمل كنند و به جز هدف سرگرم سازی، آن هم فقط توسط یكی از این سریال ها، كاركرد دیگری نداشتند.
● وضعیت خاكستری
پرحجم ترین بخش از برنامه های نوروزی سیما، فیلم های سینمایی ایرانی و خارجی بود. امسال برای نخستین بار با گرایش سیما به پخش فیلم های سینمایی ایرانی روبرو بودیم. اقدامی كه در مجموع رضایت مند بود. چرا كه عمدتاً فیلم هایی كه پخش شدند زمان كمی از روی پرده بودن آن ها گذشته است.
و دراین میان نمایش فیلم هایی از كارگردان های مطرح سینمای ایران از جمله مجید مجیدی، رضا میركریمی، ابراهیم حاتمی كیا و... را می توان به فال نیك گرفت. هر چند برخی از این فیلم ها از سطحی پایین تر، حتی از سریال ها و فیلم های خود تلویزیون برخوردار بودند و از ارزش های فنی و محتوایی چندان مناسبی برخوردار نبودند. نقطه سیاه این اقدام نمایش فیلم «یك بوس كوچولو» به كارگردانی بهمن فرمان آرا بود. فیلمی كه حتی در زمان اكران در سینماها نیز نارضایتی و گلایه بسیاری از اقشار مردم را در پی داشت.
فیلمی فاقد ارزش های بالای هنری و فرهنگی كه حزن انگیز وملال آور بودن آن زیاد است و هیچ گونه تناسبی با نوروز ندارد. از این گذشته، در حالی كه بسیاری از هنرمندان جوان متعهد، آرمان گرا و پرانگیزه ای كه هنوز عرصه بروز و نمایش استعدادهای هنری خود را در صدا و سیما نیافته اند، چرا سیمای جمهوری اسلامی باید بخشی از زمان خود را به افرادی چون «فرمان آرا» اعطا كند كه در سال های پررنج و مشقتی كه بر مردم این كشور گذشت، به غرب گریخت و در دوران صلح و آرامش به كشور بازگشت و با ساخت فیلم هایی اهانت آمیز به مقابله به ارزش های مردم پرداخت.
در میان فیلم های خارجی نیز، تنوع و كوشش برای ارایه فیلم هایی برتر از سراسر جهان را شاهد بودیم. امسال، نمایش فیلم های آمریكایی كاهش یافت، اما همچنان نمایش برخی از فیلم های متضاد با فرهنگ ما كه با اهداف سیاسی نیز تولید شده اند، ادامه یافت. به عنوان مثال فیلم «برمودا» از تولیدات هالیوود است كه مضمون صهیونیستی دارد. در این فیلم شاهد تطهیر چهره سرمایه داری ضدبشر آمریكا هستیم كه وجهی علم دوست و پرتلاش از آن ارائه می شود. نكته جالب، پخش دو قسمتی این فیلم در یكی از پربیننده ترین ساعات تلویزیون اتفاق افتاد.
پخش فیلم های سینمایی خارجی و داخلی، امسال نسبت به سال های گذشته یك گام به پیش بود، اما همچنان این وضعیت خاكستری ارزیابی می شود.
● از طلایی تا زرد
بخشی دیگر از ویژه برنامه های نوروزی رسانه ملی، گروهی از برنامه های تركیبی ومسابقات، مستندها و... بود.شاید كه پرمخاطب ترین بخش از مجموعه برنامه های نوروزی سیما را بتوان بهترین بخش از این برنامه ها دانست.
امسال در ایام نوروز شاهد به نمایش درآمدن فیلم های مستندی بودند كه چه از نظر جذابیت و چه از نظر بار مفهومی در حد بالایی قرار داشتند. اقدام تحسین برانگیز سیما در تهیه و پخش این آثار، نشان داد كه این رسانه ، قابلیتی بیش از آنچه كه هست، دارد. چه مستندهای خارجی كه در برنامه مستند ۴ ازشبكه چهارم سیما پخش شد و چه مستندهای داخلی با موضوعات سیاسی روز كه در شبكه خبر به نمایش درآمدند را می توان سرآمد ویژه برنامه های نوروزی سیما دانست كه شأن رسانه ملی ما ایجاب می كند نسبت به تولید، تهیه و پخش چنین برنامه هایی بیشتر تلاش كند.
اما بخشی دیگر از برنامه ها وقف مسابقات شد. مسابقاتی كه از هیجان پائینی برخوردار بودند و چه از نظر كمی و چه از نظر كیفی از سطح مطلوبی برخوردار نبودند. از ویژگی های این گونه برنامه ها باید داشته باشند، نوع جهت گیری پرسش سؤالات و همچنین میزان جایزه بود كه در هیچ یك تمهیدات لازم صورت نگرفته بود.
نكته قابل تأمل این است كه در طول سال، مسابقات زیادی اجرا نمی شوند، اما در ایام نوروز ناگهان با پخش چند مسابقه از شبكه های مختلف مواجه می شویم.یكی از برنامه هایی كه نسبت به سال های گذشته پسرفت نسبی داشت،مسابقه ورزشی، مردان آهنین بود. از نظر شیوه اجرا و طراحی های انجام گرفته تقریباً این برنامه طبق روال سال های گذشته برگزار شد.
اجرای ضعیف و یكنواخت مجری این برنامه و همچنین قابلیت پائین فرهنگ سازی این برنامه، آن را تبدیل به نمایشی زرد با هیجانی كاذب نموده است.
● سرگرمی ادامه دارد...
برنامه های نوروزی سیما نشان داد كه رسانه ملی همچنان بر وجه سرگرمی سازی بیش از هر چیز اهمیت قایل است.نكته اساسی این كه نوروز را می توان یكی از تعیین كننده ترین زمان ها برای اجرای بسیاری از استراتژی های فرهنگی دانست. در این ایام حتی علی رغم تعداد بالای مسافرت و رفت و آمد خانوادگی، اما برنامه های تلویزیون بیشتر از زمان های دیگر است. بنابراین حساسیت بیشتری وجود دارد.
برنامه های نوروزی امسال، یك تجربه خوب برای سال های آینده بود. همین روند، با افزایش فرهیختگی برنامه ها و بالا بردن كیفیت آن ها، می تواند كارایی بسیاری داشته باشد و اثرات مثمرثمری را به بار آورد.

آرش فهیم

منبع : روزنامه کیهان