جشن ما همان کیوسک ها است

● نگاهی كوتاه به گذشته و آینده نمایشگاه مطبوعات
می گویند كه بهتر است پاراگراف های اول گزارش به این سئوال پاسخ دهد كه موضوع گزارش اصلاً به چه دردی می خورد. قرار است به چه نیازی پاسخ دهد. نمایشگاه مطبوعات نیز مانند گزارشی است كه باید قبل از هر چیز به این سئوال پاسخ دهد كه اصلاً برای چه برپا می شود.
این نمایشگاه هر سال در سه سالن از نمایشگاه بین المللی تهران و همزمان با نمایشگاه كتاب برپا می شود. مطبوعات سراسری و محلی هر كدام در این سالن ها غرفه ای دارند و نشریاتشان را به نمایش می گذارند. در واقع همان آثاری را كه در كیوسك های روزنامه فروشی ارائه می شود در این نمایشگاه نیز به نمایش در می آیند. خب كه چه؟ یا به قول فرنگی ها: SO WHAT
برای پاسخ به این سئوال از چند نفری از روزنامه نگاران قدیمی پرسیدم كه آیا یادشان می آید این نمایشگاه به چه منظور و برای چه تشكیل شده است؟
علی اكبر قاضی زاده روزنامه نگار و مدرس روزنامه نگاری سال های نخستین دهه هفتاد را به یاد دارد كه این نمایشگاه به چه منظور راه افتاد: «چند دلیل داشت، اول اینكه مخاطب می توانست ارتباطی رودررو با رسانه ها داشته باشد. دیگر اینكه اتحاد و همدلی بین اصحاب مطبوعات به وجود آید و اینكه نمایش قدرتی باشد از تنوع و تعداد مطبوعات در ایران.»
فریبرز بیات دبیر گروه اجتماعی روزنامه همشهری عقیده دارد كه در آن روزها مردم و مطبوعات نیاز به آشتی و آشنایی داشتند و در ضمن مطبوعات شهرستانی و تهرانی فرصتی داشتند كه با هم آشنا شوند و از همدیگر بیشتر بدانند.
بیژن نفیسی روزنامه نگار و از اعضای قدیمی تحریریه روزنامه اطلاعات شكل گیری نمایشگاه مطبوعات را برای ارج نهادن به مطبوعات در كنار كتاب عنوان می كند.
كسری نوری سردبیر روزنامه اعتماد ملی دلیل برپایی این نمایشگاه را افزایش مخاطبان بر می شمرد.
غلامرضا اسلامی فرد مدیر مسئول روزنامه ایران كه در خبرگزاری جمهوری اسلامی ایران نیز فعال است، حدس می زند كه این نمایشگاه برای ارتباط مستقیم مردم و مطبوعات تشكیل شده است و از فواید جانبی آن این است كه نسل جوان و آنها كه می خواهند به كار روزنامه نگاری وارد شوند، در این نمایشگاه فرصت دارند تا از نزدیك با روزنامه نگاری آشنا شوند. مثلاً خبرگزاری ها در نمایشگاه تمام مراحل ارسال خبر خود را جلوی چشم مخاطبان انجام می دهند. از گرفتن خبر تا نوشتنش و ارسالش به خروجی خبرگزاری. او همچنین عقیده دارد كه در این نمایشگاه می توان منابع خبری (مسئولان یا كارشناسان) را از نزدیك با مردم رودررو كرد.
حسن نمك دوست معاون خبر خبرگزاری میراث فرهنگی و مدرس روزنامه نگاری نظر دیگری دارد. او می گوید كه این نمایشگاه در واقع جشنی است برای روزنامه نگاران و تعریفی علمی از جشن ها ارائه می دهد كه الزاماً قرار نیست پیامی در جشن ها داده شود و چون یك مراسم آئینی، این جشن نیز جایی است برای آنكه شركت كنندگان دور هم جمع شوند و یك احساس مشترك را به نمایش بگذارند.
● آیا شد، آنچه كه باید می شد؟
▪ باید پرسید آقای قاضی زاده به نظر شما نمایشگاه مطبوعات به مكانی برای ایجاد همدلی ها تبدیل شد؟
«نه.»
● آیا نمایش قدرت بود؟
▪ «بله. برای خارجی ها.»
● آقای فریبرز بیات آیا بین مردم و مطبوعات آشتی به وجود آمد؟
▪ «بله. اما بعد از تعطیلی مطبوعات و نوسانات سیاسی مملكت این فضا از بین رفت. مطبوعات غیر دولتی محدود شدند و به این فضای آشتی لطمه خورد.»
● آقای بیژن نفیسی آیا نمایشگاه مطبوعات توانست مانند نمایشگاه كتاب ارجی به مقوله مطبوعات بگذارد؟
▪ «نه. برای اینكه مطبوعات در كیوسك ها عرضه می شوند و هر كیوسك خودش نمایشگاهی است.»
● آقای كسری نوری آیا نمایشگاه مطبوعات توانست به تعداد مخاطبان نشریات بیفزاید؟
▪ «به نظر من كه چنین تاثیری نداشته است.»
● و آقای نمك دوست آیا به نظر شما این نمایشگاه واقعاً یك جشن است؟
▪ «بله. اما در دل خود یك نوع ماتم هم هست. برای اینكه ما در این نمایشگاه است كه می بینیم، چه تعداد از مطبوعات ما دولتی هستند و غرفه های بزرگ به آنان تعلق دارد. می بینیم كه تیراژ مطبوعات ما پایین است و به زور به دو میلیون نسخه در روز می رسد. می بینیم كه حرفه ای گری در مطبوعات ما كم است. می بینیم كه مجله های ما با كادری محدود به چند نفر منتشر می شوند و نتوانسته اند كه به نهادی مطبوعاتی تبدیل شوند. می بینیم كه بخش اعظمی از مطالب مطبوعات شبیه به هم است و تنها در موضع گیری های سیاسی است كه مطبوعات با هم تفاوت دارند. شما ببینید از این نمایشگاه تا نمایشگاه بعد و به نسبت قبلی كدامیك از این مشكلات حل شده است. آیا مطبوعات ما حرفه ای تر شده اند؟ آیا وضعیت روزنامه نگاران ما از جهات اقتصادی، سیاسی، اجتماعی و فرهنگی بهتر شده است؟»
● خب این چه جشنی است؟
▪ «بالاخره آدم های فقیر هم عید دارند و با هر سختی كه شده عید را جشن می گیرند.»
حالا این نمایشگاهی كه قرار بود اهدافی داشته باشد و به قول كارشناسان كمتر به اهدافش رسیده است، به گفته مسئولان وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی قرار است از سال آینده دو تغییر داشته باشد. اول اینكه قرار است محل برگزاری اش از نمایشگاه كتاب جدا شود و دوم اینكه قرار است به صورت منطقه ای (یا بین المللی) برپا شود. كارشناسان درباره تغییر نخستی كه قرار است نمایشگاه داشته باشد، این نظرات را می دهند:
قاضی زاده: «اگر نمایشگاه مطبوعات از نمایشگاه كتاب جدا شود، مشتری نمایشگاه كتاب كمتر می شود.»
اسلامی فرد: «خب یك بار امتحان كنیم، ببینیم آیا كمتر می شود.»
كسری نوری: «وقتی مخاطب كمتری به این نمایشگاه بیاید، آن وقت می توان فهمید كه تصویر كاذبی كه نمایشگاه كتاب به نمایشگاه مطبوعات داده بود، از بین می رود و وزن واقعی مطبوعات مشخص می شود.»
نمك دوست: «از تیراژ مطبوعات ما معلوم است كه چه مقدار مخاطب داریم. نیازی به این نیست كه با كم شدن بازدیدكنندگان نمایشگاه مطبوعات بفهمیم كه جایگاهمان كجا است.»
بیات: «كسانی كه اهل خواندن باشند، محدود هستند و مخاطبان دو نمایشگاه كتاب و مطبوعات خیلی نزدیك به هم هستند. برای همین جدا شدن آنها به هردویشان لطمه می زند. برای آنها كه از شهرستان می آیند، سخت است كه در مدت زمانی محدود به دو جای شهر بروند.»
دومین تغییری كه قرار است در برپایی نمایشگاه مطبوعات داده شود، این است كه از نشریات كشورهای همسایه یا از كشورهای دیگر دنیا برای شركت در این نمایشگاه دعوت شود. این تغییر هم واكنش های متفاوتی در پی دارد:
نفیسی: «آمدن نشریات خارجی كه برای مردم جذابیتی ندارد اما برای خودمان خوب است. چون باعث می شود كه مقایسه ای بین كارهای ما و خارجی ها انجام شود.»
بیات: «به هر حال تماشای شكل و شمایل مطبوعات غربی می تواند برای روزنامه نگاری مفید باشد.»
قاضی زاده: «نشریه های معتبر غربی كه یك شبه این كار را انجام نمی دهند. بعد هم باید برویم سراغ نشریات سوریه و پاكستان كه این هم جذابیتی ندارد.»
كسری نوری: «اگر بخواهیم با این دعوت برای اهل مطبوعات شرایطی ایجاد كنیم كه چیزی از همتایان غیر ایرانی خود یاد بگیرند، بهتر است برای اهالی مطبوعات برنامه های آموزشی و سفرهایی را پیش بینی كنیم كه بتوانند از نزدیك با كار مطبوعات غیر ایرانی آشنا شوند. البته نه به صورت سفرهای تفریحی و اینكه تنها یك روز از تحریریه ای بازدید كنند.»
اسلامی فرد: «یكی از ویژگی های بین المللی شدن نمایشگاه مطبوعات این است كه به این ترتیب می توان به رسانه های غربی فرصتی داد تا ایران را نه از منظر رسانه های غربی كه از نزدیك ببینند. ویژگی دیگری هم كه دارد این است كه می توان دید روزنامه های غیرایرانی با چه شرایطی منتشر می شوند و چه امكاناتی دارند و درآمد هایشان چطور است. آیا روزنامه نگاران آنجا دغدغه مالی دارند یا نه؟ من دیده ام كه روزنامه نگاران كشورهای همسایه چه رقم هایی برای نوشتن تنها بخشی از صفحه می گیرند. مسئولان به این ترتیب می توانند ببینند كه ایراد كار از كجا است.»
نمك دوست: «این نمایشگاه كه برای مردم تنها این فایده را دارد كه بیایند و تعجب كنند. اما اگر این نمایشگاه فرصتی باشد تا ببینیم كه روزنامه نگاران و وضعیت روزنامه نگاری در ایران و سه كشور هند، مصر و تركیه كه به لحاظ سابقه روزنامه نگاری مانند ایران هستند، چه تفاوت ها و شباهت هایی دارند. به نظر من بهتر است كه دولت نمایشگاهی برای خودش بگذارد تا ببیند در این كشورها، چقدر دولت در كار روزنامه نگاران و وضعیت زندگی و كاری آنها دخالت دارد. تا رفتار آن حكومت ها را با مطبوعات ببیند.»

سام فرزانه

منبع : روزنامه شرق