مروری بر پروژه دفاتر ICT روستایی

عبارت دفاتر ICT روستایی، لفظ پر طمطراقی است که از اسفند ماه سال ۸۲ همزمان با برگزاری همایشICT روستایی، تجهیز ۱۰ هزار تای آن به دفاتر ارتباطات و فناوری اطلاعات از سوی احمد معتمدی - وزیر ارتباطات وقت- نوید داده شد.
در سال ۸۳ که مقدمات نوشتن برنامه ۵ ساله چهارم آغاز شد، این پروژه نیز مد نظر قرار گرفت و در اسفند ۸۴ به عقد موافقت نامه ای میان شرکت مخابرات ایران با سازمان مدیریت و برنامه ریزی مبنی بر تجهیز ۱۰ هزار روستای کشور به دفاتر ارتباطات و فناوری اطلاعات روستایی انجامید.
اکنون به گفته مجری این پروژه ۳ هزار و ۶۰۰ دفتر تجهیز شده و ۲ هزار دفتر به بهره برداری کامل رسیده است. اما نکته مهم، کاربردی بودن این دفاتر به معنای واقعی یک دفتر ICT که از راه کارهای ارتباطات و فناوری اطلاعات بهره می برد، است.
شاید در بسیاری ازشهرهایی که بسترهای ارتباطی وجود دارد، عده ای برای پرداخت قبوض و یا دریافت خدمات دیگر از طریق اینترنت اقدام کنند، اما روستا نشینانی که با انواع مشکلات دست و پنجه نرم می کنند و در مواردی محصولات آنها به علت مسدود بودن راه ها در برخی فصول از بین می رود و یا بازار خوبی برای فروش آن پیدا نمی کنند، در بسیاری از موارد نیازشان به استفاده از روشهای نوین ارتباطی، تنه به تنه هم نوعان شهری می زند.
هرچند در این میان مشکلاتی مانند جهش راه های ارتباطی و ناآشنایی با این فناوری ها وجود دارد، اما فرهنگ سازی به مراتب آسان تر از پاسخ گویی به مهاجران روستایی خواهد بود که برای یافتن کسب و کار به شهر ها مراجعه می کنند.
● اولین روستاهای اینترنتی
مرداد سال ۱۳۷۹ بحث ICT روستایی به همت و تلاش های علی اکبر جلالی- رئیس پژوهشکده الکترونیک دانشگاه علم و صنعت- در کشور مطرح شد.
او که خود در روستای شاکوه – واقع در استان گلستان - متولد شده، این طرح را که شاید در آن روزها کمی دور از ذهن می نمود، در زادگاه اش پایه ریزی کرد و توانست با همکاری مجمع دانشگاهیان شاهکوه و اهالی آن، اینترنت را به روستا بیاورد.
این اقدامات همزمان با مطرح شدن طرح هایی نظیر دسترسی همگانی به ارتباطات و فناوری اطلاعات از سوی جوامع جهانی صورت می گرفت و در نهایت در نخستین نشست سران جوامع اطلاعاتی در ژنو، توجه بیشتر به روستا تاکید شد.
با پیگیری های جلالی، همایش ICT روستایی در اسفند ماه سال ۸۲ برگزار شد و در آنجا بود که کلنگ تجهیز روستا ها به ابزارهای ارتباطاتی پیشرفته زده شد.
در کنار تجهیز سایر روستاها، در پنجم خردادماه ۱۳۸۳ روستای قرن آباد- اغلب اهالی قرن آباد شاهکوهی هستند که این روستا را برای ایام قشلاق خود انتخاب کرده اند- با کمک و حمایت های شرکت مخابرات استان گلستان به عنوان اولین مرکز جامع خدمات کاربردی فناوری اطلاعات و ارتباطات روستایی کشور معرفی شد.
از آنجا که اولین روستای اینترنتی ایران در شاهکوه شکل گرفت و مردم این منطقه با ادبیات جدید فناوری اطلاعات و ارتباطات آشنا بودند، باعث شد که در محل قشلاق خود به تاسیس مرکز جامع خدمات ارتباطات و فناوری اطلاعات بپردازند.
به گفته جلالی راه اندازی ICT در روستای قرن آباد گلستان، باعث اشتغال ۴۰ نفر از جوانان روستا به صورت مستقیم شده است و از فعالیت این مرکز ۶۴ مقاله تحقیقی چاپ شده و ۱۰۰ مقاله تحقیقاتی حاصل شده است؛ تولید ۲۲۰ طرح تحقیقاتی آزاد و چندین پروژه با شرکت پتروشیمی ایران و حوزه علمیه قم و سازمانهای مرتبط از دیگر دستاوردهای این مرکز محسوب می شود.
● نگاهی به اصل پروژه
در تعریف اصلی این پروژه، دفاترICT روستایی علاوه بر ارائه خدمات مختلفی مانند پست، پست بانک و تلفن، لازم است ارتباط روستاهای مورد نظر را با شبکه اینترنت فراهم کند و در پی این موضوع ضریب نفوذ تلفن ثابت واینترنت نیز در روستاها افزایش یابد.
علاوه بر خدمات پستی و ارتباطی، این دفاتر باید زمینه لازم جهت ارائه خدمات سایر سازمان های دولتی را مانند وزارت جهاد کشاورزی، سازمان تعاون روستایی، وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشکی، وزارت آموزش و پرورش و سایر نهادهای دولتی فراهم آورد تا این سازمان ها بتوانندخدمات خود را به صورت الکترونیکی به روستاییان عرضه کند تا بسیاری از مشکلات روستاییان مانند تردد به شهرها برای استفاده از خدمات دولتی رفع شود.
امکانات پیش بینی شده برای هر دفتر یک کامپیوتر پنتیوم IV به عنوان سرور، یک کامپیوتر پنتیوم IV به عنوان کاربر، یک پرینتر، یک اسکنر، یک دوربین دیجیتال، دسترسی به اینترنت حداقل ۶۴ کیلوبیت بر ثانیه، دستگاه دورنگار، گاو صندوق، دستگاه شمارش اسکناس و تشخیص اسکناس معیوب، ترازوی دیجیتال، اسلیپ پرینتر، صنوق پستی و قفسه تجزیه مبادلات و اپراتور(حداقل دیپلم با آشنائی کاربرد IT) است، که البته این امکانات پس از گذشت چند سال، به روز نشده اند.
تأمین ملزومات سخت افزاری و تجهیز دفاتر ICT روستایی بر عهده شرکت های مخابراتی استانی قرار داده شده و تأمین نرم افزارهای مدیریتی و امنیتی برای ارایه سرویس در روستاها نیز توسط شرکت فناوری اطلاعات صورت می گیرد.
● ورود شورای عالی اطلاع رسانی
اوایل سال ۸۳ که در حقیقت هنوز موافقت نامه ای بین مخابرات و سازمان مدیریت ردو بدل نشده بود، شورای عالی اطلاع رسانی نیز با همکاری دفتر امور پژوهشی سازمان مدیریت و برنامه ریزی کشور و برنامه عمران سازمان ملل متحد، اقدام به پیاده سازی طرح مطالعاتی در چهار روستای کشور کرد که البته آن زمان اعلام شد در صورت مثبت بودن نتایج، تمامی ۶۰ هزار روستای کشور تحت پوشش قرار می گیرند.
خسرو سلجوقی-معاون فنی وقت دبیرخانه شورای عالی اطلاع رسانی- اعلام کرده بود انجام فعالیت هایی به این سبک و اجرای مدل های مطالعاتی به هیچ عنوان موازی کاری با فعالیت های طرح توسعه ICT روستایی مخابرات نیست و هر چه که مطالعات در این حوزه بیشتر باشد، طبیعتا بازده اجرایی طرح ها نیز در طولانی مدت بیشتر خواهدبود.
ظاهرا آن زمان پیاده سازی مرکز ICT روستایی در ۴ روستای تیس چابهار، مهاباد دراصفهان، مرانک در دماوند و ورق در قزوین اجرا شد ،اما بر خلاف اینکه قرار بود نتایج اجرای این پروژه در ۴ روستای مذکور مطالعه شده و به سایر روستاها تعمیم داده شود، بی نتیجه ماند و یا حداقل خبری از آن در دست نیست.
● اهداف کمی پروژه تحقق یافته است؟
هنگامی که پروژه عظیم ۱۰ هزار روستای مطرح شد، مسئولان از آن به عنوان یکی از بزرگ ترین طرح هی ارتباطات و فناوری اطلاعات جهان یاد کردند؛ چه از نظر هزینه و چه در حجم عملیات.
در سال ۸۳ و تا پایان سال ۸۴ که موافقت نامه ای امضا نشده بود، بر مبنای برنامه معتمدی یک هزار و ۴۱۸ روستا مجهز به این دفاتر شدند و پس از امضا موافقت نامه، طبق برنامه زمان بندی شده تاپایان سال ۸۵ قرار شد، یک هزار و ۱۹۲روستای یکدیگر مجهز شده و تعداد کل روستاهای تجهیز شده به ۲ هزار و ۶۱۰ روستا برسد. (این آمار به تفسیری که در ادامه آمده، تغییر کرده است).
بر اساس همین برنامه زمان بندی قرار است در سال ۸۶، ۲ هزار و ۴۷۰ دفتر، سال ۸۷، ۲ هزار و۴۲۷ دفتر و در سال ۸۸ نیز ۲ هزار و ۴۹۳ دفترICT روستایی در کشور ایجاد شود.
در این میان مغایرت های آماری نیز وجود دارد که به گفته ساسان جباری-معاون گسترش فناوری اطلاعات دیتا و مجری این پروژه- با توجه به اینکه پس از توافق نامه میان شرکت مخابرات ایران و سازمان مدیریت وبرنامه ریزی، توافق نامه هایی نیز برای اجرای پروژه میان شرکت مخابرات ایران و شرکت های مخابراتی استانی بسته شده است و با توجه به انجام برخی از کارها در سال گذشته و عملکرد متفاوت هر استان، تا حدودی در آمارها مغایرت به وجود آمده است؛ ضمن اینکه در آمارها، تعداد روستاهای تجهیز شده با روستاهای به بهره برداری رسیده تفاوت دارد.
به گفته مجری از برنامه جلوتر هستیم و طبق آخرین آمار تا پایان سال بیش از ۳ هزار و ۶۰۰ روستای تجهیز وجود دارد که از این میان ۲ هزار روستا به بهره برداری کامل رسیده است.
طبق صحبت های اخیر وزیر ارتباطات در صدا و سیما از ۶۸ هزار روستا (که البته در این آمار آبادیهایی که تنها چند خانوار در آن زندگی می کنند) بیش از ۵ هزار روستا داری ارتباط تلفنی هستند، با توجه به این موضوع که در گذشته معیار انتخاب ایجاد دفاتر، روستاهای دارای مرکز تلفن بودند، چنین برمی آید که تجهیز مابقی روستاها که باید به ۱۰ هزار برسد، کمی سخت تر از فازهای اولیه پروژه خواهد بود.
در بحث ارائه خدمات کنونی نیز باید بگوئیم در کنار وجود ارتباط تلفنی اکنون مبادلات پستی و همچنین مالی به واسطه وجود پست بانک ارائه می شود. ضمن اینکه هدایت این دفاتر به بخش خصوصی سپرده شده و معمولا یک نفر که آموزش های لازم را دیده باشد، مسئول این دفاتر است. اتصال به اینترنت در روستا ها نیز تنها به نظر می رسد برای امور بانکی پست بانک باشد!
‌● بحث شیرین هزینه ها
به گفته مجری پروژه تاکنون بیش ۱۸ میلیارد تومان برای تجهیز یک هزار و ۸۰۰ روستا از سوی وزارت ارتباطات و فناوری اطلاعات هزینه شده است و بر اساس برنامه زمانبندی شده، تا پایان سال ۸۵، برای رسیدن به تعداد ۲ هزار و ۶۱۰ روستا بیش از ۱۴ میلیاردتومان بودجه در نظر گرفته شده است.
برای تجهیز بیش از۲ هزار و ۴۰۰ دفتر ICT روستایی در سال ۸۶ نیز از سوی وزارت ارتباطات بودجه ای حدود ۴۴ میلیارد تومان مورد نظر است..
مجری این پروژه چندی قبل، هزینه تجهیز یک دفترICT روستایی را نزدیک به ۱۸ میلیون تومان و اجرای کامل پروژه را نیازمند بودن به بودجه ای نزدیک به ۱۸۰ میلیارد تومان اعلام کرده بود که این اعتبار از محل نقدینگی شرکت مخابرات اخذ می ‏شود.
هرچند با محاسبه هزینه ۱۸ میلیاردی برای یک هزار و ۸۰۰ روستا، رقم ۱۸ میلیون برای هر روستا درست از آب در نمی آید، اما به نظر می رسد بخشی از این تفاوت رقم را باید پای افزایش دو برابری تورم در کشور گذاشت.
● حقیقت دفاتر ICT روستایی
آشنا شدن روستائیان با کاربردهای ارتباطات و فناوری اطلاعات در بسیاری موارد راه گشاست و راهی برای ماندگاری آنها و حتی مراجعه بعد از ادامه تحصیل به روستا محسوب می شود.
دفاتر ICT روستایی، همان طور که از نامش پیداست، باید بتواند تعدادی از خدمات را حداقل بر مبنای آنچه در هدف پروژه اولیه دیده شده بود، از جمله ارائه خدمات الکترونیک سازمان های دولتی مربوطه را مانند وزارت جهاد کشاورزی، سازمان تعاون روستایی، وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشکی، وزارت آموزش و پرورش و سایر نهادهای دولتی فراهم کند.
اکنون بر مبنای شروع کار ۳ سال و بر مبنای توافق نامه مخابرات ۲ سال از اجرای این پروژه می گذرد، اما جز قرن آباد که ظاهرا اصلا نباید ایده عملیاتی شدن نمونه های آن را در سایر روستاها در سر پروراند، خبری از خدمات الکترونیکی در روستاها وجود ندارد و وزارت ارتباطات به واسطه توان خود و شرکت های زیر مجموعه توانسته است، ضمن فراهم آوردن بستر مورد نیاز سایر نهادهای دولتی، تنها خدمات پستی و پست بانک را در آنجا عملی کند.
بر این مبنا به نظر می رسد، زمانی که خبری از پیشخوان دولت الکترونیکی(هرچند در شهر ها هم خبری از آن نیست) وجود ندارد، باید این دفاتر را در حقیقت دفاتر خدمات ارتباطی بدانیم.
● آینده ای که روشن ترسیم شد
در کنار وضعیت موجود، مدیر پروژه ICT روستایی این نوید را داده است که در چند ماه گذشته طبق مذاکره با وزارت خانه های کشور، جهاد کشاورزی، بهداشت و آموزش و پرورش و همچنین سازمان بهزیستی و کمیته امداد امام خمینی (ره) برای تعیین خدمات قابل ارایه به صورت الکترونیکی در روستاها، در حالتی خوشبینانه تا شهریور ماه سال ۸۶ این کار عملیاتی شود .
به عقیده وی اکنون خدمات پایه که در مقدورات مخابرات بوده در این دفاتر ارائه می شود و این هنر مخابرات است که بتواند سایر نهادها را برای ارائه خدمات الکترونیک جذب کند.در این صورت این دفاتر از حالت دفاتر خدمات ارتباطی صرف خارج شده و بحث فناوری اطلاعات چاشنی کار آنها می شود.

نویسنده: معصومه لطفی

منبع : ماهنامه تحلیلگران عصر اطلاعات