Quercetine، اثرات مفید و غذاهای محتوی آن

امروزه نقش تغذیه درست در کارکرد سالم و صحیح اندامهای بدن بر کسی پوشیده نیست، بویژه آنکه با مدرنیزاسیون و پیشرفت شهرنشینی بیماریهای مرتبط با ماشینی شدن زندگی نیز افزایش یافته اند. از جمله این بیماریها که در قرن اخیر افراد بیشماری را گرفتار کرده، انواع سرطانها هستند که شروع آهسته و سیر تکمیلی پیشرونده ای را دارا هستند.
از مهمترین علل ایجاد و پیدایش این بیماری، رادیکالهای آزاد می باشند که به خاطر عوامل مختلفی چون آلودگی هوا، تابشهای مضر، تغذیه نادرست و ... پدید آمده و با حمله به سلولهای سالم باعث بروز انواع بد خیمی ها می شود هر عاملی که بتواند بنحوی جلوی فعالیت رادیکالهای آزاد را بگیرد نقش مهمی در پیشگیری و بهبود حال بیماران مبتلا خواهد داشت. آنتی اکسیدانها از این دسته مواد محسوب می شوند، که با خنثی کردن فعالیت رادیکالهای آزاد مانع وقوع واکنشهای اکسید اتیوه و مخرب آنها می گردند. Quercetine یکی از این آنتی اکسیدانها است که منشأ گیاهی داشته و در غذاهای متعددی چون سیب، پیاز، زالزالک، گندم سیاه، چای سبز، کاهو و ... بوفور یافت می شود.
این ماده جزء پلی فنلهای طبیعی است که با اهداء هیدروژنهای عاملی اثر آنتی اکسیدانی خود را اعمال می کند. این ماده در منابع غذایی خود بصورت ژنین آزاد یا گلیکوزیله با انواع قندها دیده می شود. کرستین پس از خورده شدن، توسط باکتریهای روده هیدرولیز شده، جذب گشته و اثرات مفید خود را در بافتهای مختلف بدن اعمال می کند.
در این مقاله به بیان ویژگیهای شیمیایی ، فارماکوکینتیک، اثرات بالینی و غذاهای محتوی کرستین پرداخته ایم.
به موازات پیشرفتهای تکنولوژیک بشر و بالا رفتن سطح رفاه عمومی، بیماریهای مرتبط با شیوه زندگی نیز زیاد شده اند که از جمله آنها می توان به انواع سرطانها، بیماریهای خود ایمنی، دیابت، چاقی و ... اشاره کرد. روشهای متفاوتی برای مبارزه با چنین بیماریهایی وجود دارد مانند ورزش، دارو درمانی، جراحی، تغذیه، طب مکمل و ... در این بین تغذیه و اصلاح رژیم غذایی به دلیل سهولت استفاده و وسعت محدوده اثر در بدن و گوناگونی مواد شیمیایی موجود در غذاها از جایگاه ویژه ای در عرصه درمان برخوردار است.
یکی از دستجات مواد شیمیایی موجود در غذاهای گیاهی فلاوونوئید ها هستند که امروزه به خاطر افزایش آگاهی در مورد نحوه اثرات و منابع غذایی موجودشان کاربرد گسترده ای در جوامع بشری پیدا کرده اند. سر دسته این مواد، Quercetin می باشد که جزء آنتی اکسیدانهای طبیعی تقسیم بندی شده و دارای اثرات ضد سرطانی، ضد التهابی،هپاتو، پروتکتیوی، ضد ویروسی، ضد پروستاتیتی و ... می بااشد. از منابع غذایی غنی از کرستین می توان به انواع مرکبات، پیاز، زالزالک، کاهو، آلبالو و ... اشاره کرد.
در مقاله حاضر به بررسی اجمالی اثرات مفید کرستین و منابع غذایی محتوی آن پرداخته ایم.
● مقدمه
یکی از قدیمی ترین، ساده ترین و مؤثرترین ابزارهای بشر برای پیشگیری از بیماریها و درمان آنها گیاهان و مواد خوراکی بوده است؛ که بعلت سهولت دسترسی و استفاده، درمان رایجی در این راه به شمار می آید.
خواص درمانی گیاهان و مواد طبیعی از دیرباز برای انسانها شناخته شده بوده و به موازات پیشرفتهای ماشینی و دستگاهی، امکان تجزیه و بررسی بیشتر اثرات درمانی آنها میسر شده است و امروزه اطلاعات کامل و جامعی از نوع مواد شیمیایی موجود در گیاهان و اثرات آنها در سطح مولکولی تا بالینی در دسترس است.
بررسی موادشیمیایی گیاه سداب (Ruta graveolend) نشان داد که این گیاه دارای ماده ای است که می تواند جلوی شل شدن عرق و نشت پلاسما از آن را بگیرد و بدینسان اثرات ضد التهابی از خود نشان دهد. این ماده را فاکتور نفوذپذیری (Permeability) یا ویتامین P نامیدند. از آن پس تحقیقات بیشاری روی فلاوونوئید ها صورت گرفت.
فلاوونوئیدها از جمله ترکیبات رنگی موجود در گیاهان اند که مشابهت ساختمانی زیادی با آنتوسیانین ها دارند و همگی از یک هسته ساختمانی مشترک تشکیل یافته اند. تقسیم بندی های فرعی این گروه براساس نوع و محل استخلاف جانبی صورت می گیرد. یکی از گروههای فلاوونوئیدی فلاوونول (Flavonols) هستند که سردسته معرف آنها Quercetin نام دارد و دارای فرمول مولکولی C۱۵H۱۰O۷ می باشد. تا کنون اثرات بسیار زیادی از کرستین به اثبات رسیده که اجمالاً به تعدادی از آنها اشاره می شود:
الف) اثرات آنتی اکسیدانی
مکانیسم دفاعی بدن علیه رادیکالهای آزاد (قطعات مولکولی دارای الکترون جفت نشده: که یا از پروسه های متابولیک بدن پدید می آیند یا در اثر آلودگی هوا، دود سیگار، اشعه مضره و ... تولید می شوند)، آنتی اکسیدانها یا Free radical scavengers می باشد مانند ویتامین C، ویتامین E، فلاوونوئیدها.
از آنجا که رادیکالهای آزاد تمایل فراوانی به ترکیب شدن با حلقه های آروماتیک دارند لذا سریعاً جذب فلاوونوئیدها می شوند و اثر تخریبی آنها مهار می شود. کرستین موجود در چای، خار مریم و ... در مطالعات زیادی توانسته باعث جاروب رادیکالهای آزاد و جلوگیری از اثرات ناخوشایند آنها شود.
ب) اثرات ضد تومور و ضد سرطانی
اثرات مفید کرستین و دیگر فلاوونوئیدها در جلوگیری از رشد انواع تومورهای خوش خیم و بدخیم و سرطانی حتی با غلظتهای بسیار پایین بررسی و گزارش شده است. مثلاً مشاهده شده که بروز سرطان ریه در مصرف کنندگان فلاوونوئیدها ۵۸% کمتر از افراد دیگر است.
ج) اثرات ضد التهابی
فلاوونوئیدها و از جمله کرستین با مهار آنزیمهای دخیل در روند التهاب یعنی سیکلو اکسیژ ناز و لیپواکسیژناز و جلوگیری از تولید واسطه های التهابی، همچنین با ممانعت از آزاد شدن هیستامین، اثرات ضد التهابی خوبی از خود نشان داده اند. بطوریکه هم حالت حاد التهاب و هم حالت مزمن آن مهار شده است.
د) اثرات آنتی پروستاتیی:
مصرف روزانه ۵۰۰ میلی گرم کریستین قادر است که درد پروستات را در ۶۷% بیماران دچار هایپرتروفی خوش خیم پروستات بهبود بخشد. التهاب غده پروستات نیز با مصرف این ماده بهبود می یابد.
ه) اثرات قلبی- عروقی
کرستین و دیگر فلاوونوئیدها باعث افزایش سطوح سرمی HDL و کاهش LDL می گردند و از این لحاظ فاکتور موثری در پیشگیری از بیماریهای قلبی عروقی به شمار می آیند.
و) اثرات ضد ویروسی
کرستین علاوه بر اینکه می تواند اثر ضد ویروسی اینترفرون را افزایش دهد، قادر است با اتصال به پروتئینهای ویروسی مانع تکثیر و عملکرد آنها شود. از جمله ویروسهای اثرپذیر در مقابل کرستین می توان به هرپس سیمپلکس نوع I، پزودورابیز، پارانفلونزا نوع III اشاره کرد.
ز) اثر ضد کاتاراکت:
از آنجا که کاتاراکت یا آب مروارید، از آسیبهای اکسیداتیو به عدسی چشم ناشی می شود، می توان با استفاده از کرستین مانع فعالیت آنزیمهای اکسیداتیو دخیل در این روند شد و جلوی آسیب چشم را در بیماران مربوط گرفت.
ح) سایر اثرات:
علاوه بر اثرات ذکر شده، اثرات بیولوژیک دیگری نیز از کرستین و دیگر فلاوونوئیدها گزارش شده است مانند: اثر ضد تجمع پلاکتی، ضد اگزما، ضد نقرس، و ... .
● نقش فلاوونوئید در کمک به سلامت قلب
یک آنالیز آماری تاثیرمثبت شکلات پروتئین سویا وچای سبزرابه سلامت قلب نشان داده است.سالهاست که دانشمندان به فواید فلوونوئیدها وآنتی اکسیدانهایی که درغذاهای مختلف از قبیل میوه ها وسبزیجات گیاهان دانه ها وشکلات وجود دارند پی برده اند امروز محققان در تلاشند که تاثیر غذاهای غنی از فلائونوئیدهاوارتباط آن بابیماریهای قلبی عروقی از قبیل فشارخون بالارابیابند.
ده هاسال است که تاثیر مثبت فلائونوئیدهاگزارش شده است ولی به علت کمبود اطلاعات هنوزبرای متخصصان مشکل است که بتوانند برای هر مشکل خاص فلائونوئیدمربوط به آن راتوصیه کنند آنتی اکسیدانها رونداکسیدشدن را که توسط رادیکالهای آزاد ایجاد میشوندو عملکرد سلول هاتوسط رادیکالهای آزاد باعث ایجاد بیماریهای قلبی ودیگربیماریها میشود.
در یک مطاله جدید دکتر لی هرپر وهمکارانش در انگلستان نتایج ۱۳۳پژوهش رابررسی کردندتاارتباط بین زیرمجموعه های فلاوونوئیدهای مختلف وغذاهای غنی ازفلاوونوئیدهارابر روی عروقی مانند کلسترول بد جریان خون وفشارخون بالاکشف کنند.
نتایج تحقیق آنها به قرار زیر است:
-خوردن شکلات یا کاکائوموجب بهبوداتساع پذیری ورگهاودرنتیجه بهبود گردش خون در رگها می شود.همچنین شکلات فشار سیستولیک (فشار خون ماکزیمم)راحدود۶درجه وفشاردیاستولیک(فشارخون پایین)راحدود۳/۳درجه کاهش می دهدولی تاثیری در کلسترول بدیاLDL ندارد.
-پروتئین سویا فشاردیاستولیک راحدود ۲درجه جیوه کاهش میدهد وکلسترول بد رابهبود می بخشدولی باعث افزایش یابهتر شدن کلسترول خوب یاHDLنمی شود.
البته این تاثیرات فقط درموردپروتئین سویا بررسی شدودیگر محصولات وفرآورده های سویا جزواین بررسی قرار نگرفتند.
-عادت به خوردن چای سبزکلسترول بد راکاهش می دهد ولی نوشیدن چای سیاه فشار سیستولیک راحدود ۶/۵درجه وفشار دیاستولیک راحدود۵/۲درجه افزایش می دهد.تحقیقات بسیار نشان داده است که هیچ یک از فلائونوئیدها به تنهایی یک غذای معجزه آسا محسوب نمی شوند ولی بسیاری از آنها به سلامت قلب کمک می کنند.
دلایل بسیاری وجود دارند که نشان می دهندفلائونوئیدهابیشتر ازویتامین E,Cدرسلامت قلب موثرندوپژوهش آماری اخیرتاثیر مثبت آنهابربرفشارخون وعملکردرگهای خونی راثابت کرده است ولی هنوز نکات ناشناخته بسیاری برای بررسی باقی مانده است.
بالاخره چی بخوریم؟
دکتر هرپر می گویدبه نظرمن مخلوطی ازغذاهای غنی از فلاونوئیدها یعنی مقدارزیادی میوه کمی شکلات تیره (که حداقل۷۰درصد آن کاکائوباشد)به اضافه پیازوچای سبزمناسب است.
انار انگور بادام بامیه پرتقال بادام زمینی پونه توت سیاه خربزه خرمالو ذرت رازیانه ریحان زالزالک زردآلو سماق سیب زمینی شاه دانه کاکائو کاهو ریحان گردو مارچوبه دارای فلاوونوئیدهستند.

۱ـ اکرم بربریان
نظام پزشکی: ت-۳۷۸
۲ـ جواد ببریو
۱- کارشناس تغذیه ورژیم درمانی بیمارستان امام خمینی شهرستان بناب
۲- مرکز تحقیقات دارویی، دانشگاه علوم پزشکی تبریز
نازلی محرابی
Refrences
۱. Harbon J,B., Williams C.A., Flavonoids, advances in research since ۱۹۹۲., Phytochemistry, ۲۰۰۰, ۵۵(۶): ۴۸۱-۵۰۴.
۲. Erden Inal M., Kahraman A., The protective effect of flavonoid quercetin against ultraviolet A induced stress in rats., Toxicoligy, ۲۰۰۰, ۱۵۴(۱-۳):۲۱۲۹.
۳. Mc Arlis G.T., Mc Eneny J., Young I.S., Absorption and antioxidant effects of quercetin from onions in men., European Journal of Clinical Nutrition, , ۱۹۹۹, ۵۳: ۹۲-۹۶.
۴. Middleton J,R,E., Kandaswami C., Theoharides T.C., The effect of plant flavonoids on mammalian cells: implications for inflammation, heart diseases and cancer., Pharmaceutical Review, ۲۰۰۰, ۵۲(۴): ۶۷۳-۷۵۱.
۵. KnaK Jansen S.J., Oxidative stress and free radicals., Journal of Molecular Structure: THEOCHEM, ۲۰۰۳, ۶۶۶-۶۶۷:۳۸۷-۹۲.
۶. Rahimi R., Nikfar Sh., Larijani B., Abdollahi M., A review on the role of antioxidants in the management of diabetes and its complications., Biomedicine & Pharmacotherapy, ۲۰۰۵, ۵۹ (۷): ۳۶۷-۷۳.
۷. Fang Y.Z., Yang Sh., Wu G., Free radicals, antioxidants, and nutrition., Nutrition, ۲۰۰۲, ۱۸(۱۰):۸۷۲-۷۹.
۸. Patrico D., Antioxidants and endothelium protection., Atherosclerosis, ۲۰۰۵, ۱۸۱(۲): ۲۱۵-۲۴.
۹. Waring W.S., Antioxidants in prevention and treatment of cardiovascular disease., Proc R Coll Physicians Edinb, ۲۰۰۱,۳۱: ۲۸۸-۹۲.