انیمیشن، رؤیای فراموش شده!

انیمیشن، یعنی ساخت تصاویر متحرک به هر صورت و به هر شکل. انیمیشن ها روشهای ساخت بسیار گوناگونی دارند که یکی از این روشها استفاده از رایانه است و کاربردهای گوناگونی دارند، از قبیل: تیزرهای تبلیغاتی، برنامه های علمی آموزشی، جلوه های ویژه یا انیمیشن ترکیب شده با فیلم، ساخت انیمیشن برای سرگرمی کودکان و نوجوانان، ساخت محیط های شبیه سازی شده واقعی، تولید بازیهای رایانه ای و...
در زمانهای آغاز پیدایش سینما، کسانی که به ساخت فیلمهای سینمایی و تلویزیونی مشغول بودند به فکر افتادند تا از جهان گسترده و بی نهایت ذهن و تصورات و تخیل خود تصاویری ارائه کنند. پس با کنار هم گذاشتن نقاشی های متعدد، تصاویری متحرک ساختند و این نحوه ساخت فیلم را انیمیشن نامیدند. به مرور زمان این انیمیشن ها از حالت کوتاهی و خشکی حرکات و محیط درآمدند. امروزه شرکتهای بزرگ بسیاری در مورد تولید انیمیشن تلاش می کنند و البته سود زیادی هم عایدشان می شود. در تمام دنیا توجه ویژه ای به انیمیشن بویژه در حوزه کودکان و نوجوانان می شود و پس از تولید کارتونهای تلویزیونی، تولید بازیهای انیمیشن ۳ بعدی رایانه ای، جایگاه ویژه ای را به خود اختصاص داده است. در ایران هم حدود ۴۰ سال از عمر انیمیشن می گذرد، اما با وجود این سابقه طولانی، هنوز هنرمندان در این عرصه از بسیاری مسائل مرتبط با این مقوله گلایه مندند. ما در ایران ظرفیتهای بالایی به لحاظ محتوایی و فنی داریم و انیماتورهایی در کشورمان کار می کنند که نمی توان تواناییهایشان را در ساخت آثار انیمیشن نادیده گرفت، اما آن چنان که باید از توانایی آنان بهره گرفته نشده است. در این گزارش که در دو قسمت ، امروز و فردا تقدیم خوانندگان می شود با محوریت انیمیشن و کارکردهای آن به سراغ هنرمندان این عرصه می رویم تا آنها پاسخگوی این پرسشهای ما باشند.
▪ مهمترین چالشها و موانع موجود پیش روی صنعت و هنر انیمیشن در کشور ما چیست؟
▪ آیا ضرورت تأسیس نهادی مستقل برای سازماندهی، هماهنگی و حمایت از هنرمندان این رشته در کشور احساس نمی شود؟
▪ نهادهای حمایتی مثل، مرکز گسترش سینمای مستند و تجربی، مرکز فرهنگی هنری صبا، کانون پرورش فکری کودکان و نوجوانان تا چه حد در ارتقای صنعت و هنر پویانمایی در کشورمان تأثیرگذار بوده اند؟
● آیدین آغداشلو/ گرافیست و نقاش: چیزی به اسم انیمیشن نداریم
انیمیشن در ایران چند دوره مختلف را طی کرده تا به این جا رسیده است دوره اول تجربه ای بوده که به وسیله بعضی پیشکسوتها مثل «جعفر تجارتی» صورت گرفت که البته اولیه و ناشیانه بود، اما نشان می داد که هنرمندان ایرانی علاقه مند به کار در این رشته هستند.
دور دوم با تشکیل کانون پرورش فکری کودکان و نوجوانان همراه بود، و در دهه های ۴۰ و ۵۰ این مرکز مروج و مشوق انیمیشن شد و تعدادی از هنرمندان گرافیست که در کار گرافیک صاحب شهرت بودند، کارهایی را در این عرصه کردند؛ کسانی مثل «فرشید مثقالی»، «نفیسه ریاحی»، «نورالدین زرین کلک» و... در این دوره، انیمیشن ایران صاحب جوایز قابل توجهی شد.
او خاطر نشان می کند:«متأسفانه در دوران پس از انقلاب، چندان توجهی به انیمیشن نشد و شاید در طول ۱۰ سال اخیر با استفاده از کاربرد رایانه تجربه هایی صورت گرفته، اما در قیاس با آن چیزی که در جهان معاصر می گذرد، انیمیشن ما راه بسیار طولانی در پیش دارد. ما هنوز قادر نیستیم انیمیشن های داستانی پر کار و مفصل تولید کنیم که آن هم به علت عقب افتادگی تکنولوژیک و نداشتن تجربه و سابقه، همچنین عدم وجود مؤسساتی است که بتوانند کار را به عهده بگیرند. انیمیشن با خلاقیت و اندیشه ابداع سر و کار دارد و خلاقیت به هزینه های عظیم و فناوری پیشرفته نیاز دارد. اگر حمایتهای لازم انجام شود، حرفهای قابل گفتن زیادی هست» آغداشلو در ادامه می گوید: «هنوز هنرمندانی که در دهه ۴۰ و ۵۰ برای کانون پرورش فکری کودکان کار می کردند، فعال هستند. یکی دیگر از مراکزی که می تواند در این زمینه به پیشرفت کار کمک کند، صدا و سیماست. انیمیشن به تصمیم گیری، بودجه و حمایت نیاز دارد که هر سه اینها در صدا و سیما به صورت بالقوه وجود دارد.
تصور کارگاههای کوچکی که نمونه های عالی انیمیشن ایرانی را تولید کنند، تصور بعیدی نیست اما این کار به سرمایه گذاری زیادی نیاز دارد که در عین حال مخارج تهیه را به دلیل نبودن امکانات نمایش کافی جبران نمی کند. انیمیشن به بازاریابی در سطح حرفه ای نیاز دارد. درست مثل حمایتهایی که وزارت ارشاد در مورد سینمای ایران انجام می دهد.
در این صورت انیمیشن می تواند روی پای خود بایستد. در حال حاضر به نظر می رسد که حتی انیمیشن های مذهبی هم مخاطبان خود را به اندازه کافی راضی نمی کنند که این مسأله در مورد سایر انیمیشن ها نیز صادق است. ما ظرفیتهای خوبی داریم اما بی برنامگی، این ظرفیتها را از بین می برد. در این شرایط چیزی به اسم انیمیشن نداریم!»
● محمدرضا کریمی صارمی/ دبیر دوسالانه انیمیشن تهران: در انیمیشن، ضعف مدیریت داریم
چالشها در حوزه انیمیشن کم نیست، اما آنچه اخیراً هنرمندان این عرصه را آزار می دهد، این است که مدیریت و برنامه ریزی خوبی در این عرصه نداریم. وقتی که می بینیم از سال ۲۰۰۴ به بعد، کشورهایی مثل هند، مالزی، سنگاپور و حتی کشورهای حاشیه ای مثل عربستان سرمایه گذاری زیادی دراین عرصه کرده اند، باوجود نداشتن تجربه در انیمیشن، صددرصد در آینده نسبت به ما که چهل سال در این زمینه تجربه کار داریم، پیشی خواهند گرفت.
ما طی ۴ تا ۵ دهه انیمیشن یا پویانمایی، هیچ وقت نتوانستیم به یک برنامه ریزی حتی دو ساله برسیم و در حال حاضر هم می بینیم که استعدادها وجود دارند، دانشگاه ها شکل جدی به خودشان گرفته اند و در مقاطع کارشناسی ارشد دانشجو تربیت می کنند، بازار کار وجود دارد، سرمایه گذاری که مهمترین قسمت هنر انیمیشن به دلیل گران بودن و کندی آن در به ثمر رسیدن سرمایه است، وجود دارد و سرمایه گذاری، آن هم به صورت میلیاردی انجام می شود، اما خروجی آن چیزی نیست که این هنر را به واژه صنعت الصاق کند. پس فقط در حوزه هنر می توانیم مثل سایر هنرها به انیمیشن نگاه کنیم. حالا شاید در کنار این تولیدات، جرقه هایی زده شود و استعدادهای تازه ای هم شناسایی شوند، آن هم در حد ۸ دقیقه و یک فیلم کوتاه !اما این که بخواهیم بگوییم در آینده دور نمایی برای این کار خواهیم داشت و در ۱۵ سال آینده می توانیم انیمیشن را به عنوان یک صنعت صادر کنیم، روی آن سرمایه گذاری کنیم، جذب سرمایه داشته باشیم و قشر عظیمی که درگیر این هنر هستند و در این رشته فعالیت می کنند، به آینده شغلی خودشان امیدوار باشند و... نه !به علت عدم مدیریت آن هم از سوی بخشهای اجرایی که باید برنامه ریزی می کردند، ما دچار یک چالش بزرگ شده ایم. اگر بخواهیم به انیمیشن هنر و صنعت نزدیک شویم و کسب درآمد کنیم و با کمپانیهای بزرگ رقابت کنیم و آثارمان را به دنیا عرضه کنیم، نیاز به برنامه ریزی بیشتر داریم. شاید ۲ سال پیش مهمترین مسأله این عرصه «بودجه» بود، اما حالا یکی از مشکلات ما ضعف مدیریت است.»
وی در ادامه می افزاید: «جشنواره بین المللی انیمیشن یا پویانمایی تهران جریان جدیدی را به وجود آورد و حالا آمار تولیدات ما به سالی هزار فیلم رسیده که آمار بسیار تکان دهنده ای است و شاید کمتر از یک سوم این آثار با سرمایه های دولتی تأمین می شود و بقیه با سرمایه های شخصی. این سرمایه ها باید برگردد و تا وقتی این اتفاق نیفتد، چالشهایی از نظر اقتصادی در جامعه انیمیشن ما به وجود می آید که وقتی افراد را درگیر کند، در واقع جامعه را درگیر کرده است. به عنوان نمونه تورم به وجود آمده در جامعه ما باعث شده که بیش از ۲۰ شرکت انیمیشن از اول فروردین تا امروز تعطیل شود !خب اگر ما زمانی به انیمیشن به عنوان یک صنعت نگاه کردیم و تعداد زیادی درگیر کار شدند، حالا مشکل اقتصادی و بیکاری هنرمندان این عرصه، مشکلات جامعه را چند برابر می کند. بنابراین مهمترین مسأله، مدیریت است. انیمیشن، هنری است که خیلی به برنامه ریزی نیاز دارد؛ چون در یک فیلم سینمایی در کمتر از ۱۰ ماه یک فیلم تولید می شود، اما در یک فیلم انیمیشن، حداقل ۴ تا ۵ سال زمان نیاز است تا کار به پایان برسد.»
دبیر دوسالانه انیمیشن ایران بارها به مسأله مدیریت حرفه ای در این حوزه اشاره می کند، و در باره اینکه آیا برای انیمیشن جایگاهی در برنامه های وزارت ارشاد تعریف شده است؟ می گوید: «البته وزارت ارشاد فکر خوبی ارائه کرد مبنی بر اینکه سینمای تجربی را درگیر مسأله انیمیشن کنیم؛ یعنی انیمیشن ایران صاحب یک پایگاه شود.اگر فیلم زنده را بنیاد سینمایی فارابی حمایت می کند، قرار بر این است که انیمیشن ایران را مرکز گسترش سینمای تجربی حمایت کند. افرادی که در این مجموعه هستند، افراد توانمندی به لحاظ تولید می باشند، اما ما در مرحله اول «تولید» را شروع کردیم؛ یعنی بودجه اختصاص داده شد و گفتیم تولید فیلم را شروع می کنیم. به نظرم، ما باید یکی دو سال اول روی مدیریت، برنامه ریزی می کردیم، یعنی تیم کارشناسی تشکیل می دادیم تا به یک جمع بندی می رسیدیم.
باید شرح وظایف افراد مشخص می شد، شرکتهای تولید کننده معرفی می شدند، نوع آثار و زمان آنها هم تعیین می شد و... تا ببینیم پیکره اصلی انیمیشن کجاست. در حالی که امروز این مسأله را هنوز نمی دانیم !چون بخش خصوصی نمی تواند سرمایه گذاری کند و بخشهای دولتی مثل کانون پرورش فکری هم در توانش نیست. باید آن سازمان اجرایی بیاید اول دو سال تولید را تعطیل کند و به کارشناسی بپردازد تا ظرفیت تولید هنر پویانمایی ایران مشخص شود. در غیر این صورت بسیاری از افراد مراجعه می کنند، می گویند می خواهیم فیلم سینمایی بسازیم و... و ما نمی دانیم این پیکره چقدر توان دارد. بنابراین به نظرم به یک تیم کارشناسی احتیاج داریم که گمان نمی کنم طرح و برنامه آنها بیشتر از یک سال هم زمان نیاز داشته باشد، ما باید ببینیم چقدر سرمایه صرف انیمیشن در کشورمان می شود و چقدر نیازمند ابزار پیشرفته و یا متخصص خارجی هستیم.»
وی تصریح می کند: «در حال حاضر بودجه هایی از تلویزیون، وزارت ارشاد، کانون پرورش فکری، حوزه هنری و... به انیمیشن کشورمان تزریق می شود و وقتی این بودجه را در نظر می گیریم، رقم خوبی است، اگر برنامه ریزی خوبی داشته باشیم، پایان کار می توانیم بگوییم مثلاً ۲۰ فیلم آرتیستی خوب، ۱۰۰ فیلم تلویزیونی و... داریم. در این شرایط می توانیم با کشورهایی که انیمیشن سطح ۲ و ۳ در دنیا تولید می کنند، وارد مذاکره شویم و جذب سرمایه داشته باشیم.»
● محمد ساعتچی/ انیماتور و مدیر مسؤول پرتال اینماتورهای ایران: مدیران به انیمیشن اشراف ندارند!
به نظرم مهمترین مانع در عرصه انیمیشن ما، قرار نگرفتن افراد متخصص در جایگاه خودشان است! یعنی وجود افرادی که به این حیطه اشرافی ندارند و حتی احساس هنرمندان این حوزه را درک نمی کنند، کار را سخت کرده است. خیلی ها بحث مالی را مطرح می کنند، به نظرم در کشور مشکل مالی نداریم، متخصص هم داریم، به روزترین امکانات برای تولید انیمیشن خوب هم به راحتی به کشور وارد می شود. این شفاف ترین پاسخ به پرسش شماست. اشخاص دلسوز انیمیشن، در پستهای حساس مدیریتی این حیطه نیستند، پس نمی شود آینده خوبی را برای این هنر در نظر گرفت. کارشناسی های سلیقه ای در این هنر تأثیر ندارد.» اما با توجه به اینکه مرکز فرهنگی هنری صبا، مرکز گسترش سینمای مستند و تجربی و کانون پرورش کودکان و نوجوانان هر کدام حمایتهایی را از انیمیشن ایران داشته و دارند، آیا این حمایتها کافی است؟
آیا نیاز به تأسیس مرکز مستقل برای انیمیشن احساس نمی شود؟
ساعتچی در این باره می گوید: «درباره قسمت اول سؤال باید بگویم که این مراکز هر کدام تأثیرگذاری مثبتی داشته اند و این حمایتها تا حدودی خوب بوده و محیطی را برای کار بیشتر در این زمینه ایجاد کرده اند؛ چون به هر حال هنرمندان این حوزه به حمایت نیاز داشته و دارند. پس این مجموعه ها شرایط بهتری را مهیا کرده اند، اما در مورد قسمت دوم سؤالتان باید بگویم اگر چنین نهادی داشته باشیم؛ به نظرم برای انیمیشن ایران بسیار بد می شود و در واقع مهمترین مسأله در پیشبرد انیمیشن حمایت از شرکتها و نهادهای خصوصی در این حوزه است؛ مثلاً یک شرکت تأسیس می شود برای تولید انیمیشن، اما حمایت نمی شود آن هم به خاطر عدم کارشناسی درست، پس ناخواسته آن شرکت از بین می رود! به نظرم حمایت ازاین شرکتها به تولید و ارتقای انیمیشن کمک می کند و تجربه نشان داده که بی اعتمادی به شرکتها و تشکلات خصوصی، نتیجه خوبی را به دنبال نداشته است.
ساعتچی یکی از ۱۰ شبیه ساز برتر دنیا شناخته شده است. او در مورد ورود انبوه انیمیشنهای خارجی به ایران نظر خاصی دارد و می افزاید: «متأسفانه این انیمیشن ها با قیمتهای پایین به فروش می رسند و در ایران ترجیح می دهند با هزینه کمتر به انیمیشن ارزان تر برسند. در حالی که ما در ایران با توجه به فرهنگ و تمدن غنی چند هزار ساله، این ظرفیت را داریم که آثاری را تولید نماییم که فرهنگمان را به سراسر دنیا عرضه کند.
اما در ایران چندان به هنرمندان قوی توجه نمی کنند. کارشناسی های نا به جای برخی مدیران باعث شده که هنرمندان توانا در این عرصه به خارج از کشور مهاجرت کنند.
اعمال سلیقه مدیران باعث رکود کار می شود. از سوی دیگر ما انیمیشن سازها هم دچار اشکال هستیم، گاهی خارج از حوزه تخصصی خودمان کار می کنیم، به حق خودمان قانع نیستیم و حتی گاهی در کارهای هم دخالت می کنیم، این هم یکی از ضعفهای انیمیشن است که جلوی رشد این هنر را می گیرد. به عقیده من انیمیشن ایران نیازمند بازنگری در همه بخشهاست. امیدوارم این بازنگری به وجود بیاید.»
● سیاوش زرین آبادی/ کارگردان انیمیشن: تنظیم قوانین ثابت و تصویب شده در انیمیشن ضروری است
«صنعت و هنر انیمیشن دو مقوله جدا از هم هستند. هنر انیمیشن در ایران قدمتی حدود ۵۰ سال دارد و به عقیده من، ما در ایران شرایط خوبی برای کار داریم و سازمانهای مرتبط با این موضوع، خوب فعالیت می کنند. اما بخشی که مهمترین دغدغه محسوب می شود و تاریخ کوتاهی هم نسبت به هنر انیمیشن دارد، «صنعت انیمیشن» در ایران است و مهمترین دغدغه برای ماست که تولید کنندگان برنامه ها و فیلمهای بلند تلویزیونی هستیم.
به نظرم اگر بخواهیم چالشها و موانع پیش روی تولید آثار انیمیشن را برای مخاطب عام بررسی کنیم، همین یک حیطه کافی است و قدم مهمی برای پیشرفت صنعت انیمیشن و احیای آن محسوب می شود.» زرین آبادی در ادامه به انیمیشن های تلویزیونی اشاره می کند و می گوید: «این نوع انیمیشن خوشبختانه از حدود ۱۴ تا ۱۵ سال پیش جدی گرفته شده و در ایران با اختصاص بودجه و حتی سازمان مستقل برای تولیدات انیمیشن تلویزیونی باعنوان مرکز «فرهنگی هنری صبا»، امکان فعالیت برای بسیاری از هنرمندان این عرصه به وجود آورده است. در واقع تولید انیمیشن ما از همین زمان رشد کرد.»
زرین آبادی در پاسخ به این پرسش که مرکز فرهنگی هنری صبا چقدر در ارتقای هنر انیمیشن تأثیرگذار بوده است، می گوید: «در آن سالها انیمیشن در قالب تولیدات خود، محدود به جشنواره ها بود و سایر علاقه مندان که امکانی برای تولید جشنواره ای نداشتند، نمی توانستند در این عرصه فعالیت کنند. اما مرکز «صبا»، فضایی را ایجاد کرد تا این افراد به چرخه تولید انیمیشن راه یافتند و از آن زمان تاکنون سال به سال شاهد حجم تولیدات انیمیشن و اختصاص ساعات پخش آنتن به این نوع آثار هستیم که این روند تا امروز ادامه داشته و دارد. با وجود فراز و فرودهای موجود و تغییر مدیریتها، توجه به انیمیشن و بسترهای مناسب آن برای ارائه پیامها و باورهای معنوی، ارزشی و تاریخی بیشترشده، هر چند که این روند کلی است.»
وی در ادامه به چالشهای موجود در صنعت انیمیشن اشاره می کند و می افزاید: «بخشی از این قضیه بر می گردد به تولید کنندگان و هنرمندان این عرصه که باید نگاه خودشان را ارتقا بدهند. از آنجا که در یک برهه تاریخی خاص قرار داریم و انیمیشن تلویزیونی با نسل فیلمسازانی چون ما شکل می گیرد، پس باید دقت داشته باشیم و علاوه بر دغدغه های روزمره، نیم نگاهی هم به آینده انیمیشن داشته باشیم و قدمهای اولیه را محکم برداریم؛ چون انیمیشن ایرانی می تواند در آینده پر مخاطب و جذاب ظاهر شود. انیمیشن ایرانی قابلیت سرمایه گذاری را دارد. در حال حاضر ما نیازمند یک مدیریت گسترده و قوی در این عرصه هستیم و مدیریت دولتی باید با یک برنامه ریزی مناسب براساس یک الگوی توسعه تعریف شده، صنعت انیمیشن را از مرحله دولتی و وابسته و البته غیر سود ده به صنعتی پویا، خودکفا و توسعه یافته تبدیل کند. در غیر این صورت دچار روزمرگی و رکود می شویم؛ یعنی دایم بودجه تخصیص داده می شود، ولی به رشد و ارتقا نمی رسیم.»
اما اقدامات مهم در این زمینه چیست؟ !«به نظرم اقدام مؤثر برای توسعه این صنعت، توجه خاص مدیران به این صنعت و هدایت انیمیشن به سمت برنامه های رقابتی بین سازندگان است.
سیاستهای تشویقی و ارزیابی دقیق آثار می تواند انیمیشن ایرانی را ماندگار کند، تا رشد کمی تبدیل به ارتقای کیفی شود. به نظرم در این راستا باید چارچوب و الگوی تصویب شده و ثابتی ایجاد شود که با تغییر مدیریتها، سیاستها تغییر نکنند و مدیر بعدی راه مدیر قبلی را براساس همان الگو ادامه دهد.»
این کارگردان انیمیشن در خصوص نقش حمایتی مراکزی مثل صبا، گسترش سینمای مستند و تجربی و کانون پرورش فکری کودکان و نوجوانان می گوید: «در حوزه هایی غیر از تولید آثار تلویزیونی، فقط در زمینه تولید آثار جشنواره ای سرمایه گذاری می شود و به فکر تولید انبوه انیمیشن نیستند، اما در خصوص آثار تلویزیونی مرکز فرهنگی هنری صبا حمایت کننده است. هر چند که کار برای تلویزیون براساس اولویتهای خاص این رسانه شکل می گیرد و طرحها در راستای اهداف سیما تصویب می شوند.
● جمال رحمتی/ کاریکاتوریست: مهمترین مسأله سرمایه گذاری است
«به عقیده من بیشترین مانع در راه پیشرفت انیمیشن کشور سرمایه گذاری و اقتصاد انیمیشن است؛ چون سرمایه گذار سینمای انیمیشن، اطمینانی به بازگشت سرمایه ندارد و از سویی هم تولید کنندگان انیمیشن به دلیل عدم سرمایه گذاری در این بخش، نمی توانند آثار خوبی ارائه کنند تا در رقابتهای جهانی حرفی برای گفتن داشته باشند. عمده تولیداتی که در ایران انجام می شود، جذابیت بین المللی ندارند و در حد کشور خودمان هستند و نمی شود آنها را در بازارهای بین المللی عرضه کرد، در حالی که ما هنرمندان زیادی در این عرصه داریم که می توانند با ارائه آثار قابل توجه در عرصه های جهانی رقابت کنند.»
رحمتی در مورد تأسیس یک نهاد مستقل برای پرداختن به انیمیشن می گوید: «مراکزی مثل صبا، مرکز گسترش سینمای مستند و تجربی و... نقش حمایتی خوبی تا امروز داشته اند، ولی کافی نیست. به نظرم تخصیص بودجه آن هم از یک مرکز برای انیمیشن نمی تواند جوابگو باشد و همه باید از این عرصه پشتیبانی کنند. هر چند که اگر هنرمندان نتوانند با این مرکز (صبا) کنار بیایند و سفارش کار بگیرند، دیگر جایی برای کار کردن ندارند و باید انیمیشن را فراموش کنند که این عیب بزرگی است. متأسفانه در سیاستهای جدید دولت، جایی برای انیمیشن در نظر گرفته نشده است! مرکز هنری صبا هم تا حدودی توان اداره امور هنرمندان این رشته را دارد و حتی با وجود انیمیشن های ارزان قیمت کره، ژاپن و حتی اروپا، ترجیح می دهد از این آثار استفاده کند تا اینکه هزینه های را برای تولید انیمیشن ایرانی صرف کند، در حالی که کودکان ایرانی نیازمند دیدن آثار ایرانی هستند. تا با فرهنگ غنی ایران آشنایی بیشتری پیدا کنند. به نظرم این ضعف است که از تولید کننده ایرانی چندان حمایت نمی شود.»
● بهرام ارجمندنیا/ کارگردان انیمیشن: به انیمیشن بها داده نمی شود
«اگر بخواهیم چالشها و مشکلات را ریشه ای ببینیم یا سطحی، می شود در دو شاخه کاملاً مستقل و متفاوت بحث کرد. اگر ریشه ها را بررسی کنیم به تاریخ بر می گردیم که باید بگویم اولین انیمیشن تاریخ بشر، حاصل کار ایرانی هاست که سفالهای شهر سوخته سند این ادعاست، اما اگر سطحی بحث و بررسی کنیم باید به عملکرد یک یا دو سازمان، اداره، مؤسسه و چند مدیر و مسؤول اکتفا کنیم. امروزه در دنیا، انیمیشن در کنار صنایع و هنرهای دیگری مثل سینما، تئاتر، موسیقی و... شانه به شانه پیش می رود و در کل تاریخ، انیمیشن تا این حد در اوج نبوده و هر ساله شاهد آن هستیم که کمپانیهای بزرگ و کوچک تولیدات متعددی انجام داده و هم از چرخه این هنر کسب درآمد کرده و هم جهان بینی و فرهنگ خودشان را به دنیا عرضه می کنند. برای اثبات این نکته، سری به بازارهای خرید و فروش نرم افزار و محصولات سمعی و بصری بزنید تا ببینید چه حجم انبوه و گسترده ای از این تولیدات در محتوای خود، اهداف ریشه داری را دنبال می کنند و در ظاهر هم درآمد زایی دارند.»
ارجمندنیا در ادامه می افزاید: «من به جرأت می گویم که این یک جنگ تمام عیار است آن هم نه با اسلحه، بلکه با ابزار صنعت تولیدات فرهنگی که انیمیشن از مهمترین آنهاست. در تولید این محصولات (مثل بازیهای رایانه ای) که انیمیشن سهم زیادی در آنها دارد، سالیان سال برنامه ریزی شده تا امروز حاصل آنها را ببینیم و رد پای کاملاً سیاسی را در برخی تولیدات آنها مشاهده کنیم. امروزه هنر انیمیشن و جلوه های ویژه وارد یک دوره جدید شده و آن چنان تمام آثار سینمایی و تلویزیونی را تحت تأثیر خود قرار داده که پذیرفتن محصولاتی که فاقد این دو باشند برای بیننده ها سخت و گاهی غیر قابل قبول است. من احساس خطر می کنم و می گویم که ما در این دو شاخه تا این لحظه، طرف بازنده ایم و اصلاً به اندازه ای از آن غافل شده ایم که اگر همین امروز با تمام نیرو و برنامه ریزی کاملاً گسترده وارد عمل شویم، ممکن است ۱۵ تا ۲۰ سال آینده بتوانیم در دنیا حرفی برای گفتن داشته باشیم!»
وی خاطر نشان می کند: «با نگاهی گذرا و سطحی به چند رشته می توان پی برد که اگر بخواهیم حساب شده عمل کنیم، می توانیم برای خودمان جایگاه مناسبی در دنیا کسب کنیم که از جمله این رشته ها می توان به کارتون و کاریکاتور اشاره کرد. ما هر ساله تعداد زیادی جایزه بین المللی از بیش از ۵۰ تا ۶۰ کشور جهانی کسب می کنیم که از دو زاویه مورد توجهند:
۱) مطرح شدن یک دیدگاه، فرهنگ و تمدن و جهان بینی.
۲) اقتصادزایی و کسب افتخار.
اگر بخواهیم به انیمیشن هم ریشه ای نگاه کنیم باید بهای آن را بپردازیم. بنابراین در حال حاضر بزرگترین چالش، بهادادن و احساس نیاز به این رشته است و طبیعتاً سرمایه گذاری بسیاری می طلبد، هم از نظر اقتصادی و هم از جنبه آموزش. این مسأله باید کاملاً تخصصی بررسی شود و کافی نیست که چند مسؤول و مدیر بنشینند و تصمیم بگیرند و عمل کنند و حاصل آن همین وضعیت کنونی می شود که هست!به عقیده من اگر مسؤولان حاضر به تجزیه و تحلیل تخصصی در این رشته شوند راه حل و راهکارهای پیشرفت آن را خواهند یافت.»
وی در مورد ایجاد یک نهاد مستقل برای رسیدگی به مقوله انیمیشن می گوید: «اینکه یک نهاد مستقل به وجود بیاید و یا توسط همین نهادهای حاضر کار دنبال شود به مشورت و بررسیهای مفصل نیاز دارد. در حال حاضر شرکت صبا و مرکز گسترش سینمای مستند و تجربی در این زمینه فعالیت نسبتاً خوبی دارند. حتی کانون پرورش فکری کودکان و نوجوانان نیز هر دوسال جشنواره ای منظم برگزار می کند، ولی باید دید که اینها برای جایگاه فرهنگی ما در دنیا کافی است؟ !به عقیده من قبل از هر چیز باید اول احساس شود که ما به تولیدات انیمیشن نیاز داریم یا خیر؟!اگر نیاز داشتیم و در نقطه خوبی قرار نداریم، به راهکارهای آن فکر کنیم، در غیر این صورت اگر مسؤولان برجسته کشورمان در این زمینه فکر اساسی نداشته باشند، وضعیت از اینکه هست، بهتر نخواهد شد و سال به سال هم تحلیل خواهیم رفت و در نهایت بازنده ای بیش نخواهیم بود.»
● حسین ضیایی/ کارگردان انیمیشن: بازار انیمیشن نداریم
«تقریباً این مسأله را می توانیم از این نظر بررسی کنیم که انیمیشن ایران دارای مشکلاتی از ۲ زاویه است. اولین نکته که به عنوان چالشهای جامعه انیمیشن ایران از آن یاد می کنیم، درون ذاتی و برون ذاتی است. مشکلات درون ذاتی شامل مسائلی است که خود صنعت انیمیشن از درون با آن دست به گریبان است و در آینده باعث مشکلات بسیار است که شامل: «مدیریت تولید»، که باید یکسری شاخصهایی داشته باشد که با شرایط جغرافیایی، اجتماعی، اقتصادی منطبق شود که هم اکنون این شرایط ویژه را نداریم. به همین دلیل بر اساس مدلهای توزیع دیگر کشورها مثل ژاپن، کره، چین و... تولید می کنیم که خیلی از این شاخصها؛ چون با اصول فکری ما تطابق ندارد عملاً شکست می خورد. «نیروی انسانی»؛ نیرویی متخصص و راه تأمین این نیروی متخصص و تربیت آنان از این منظر که در چه رشته هایی تربیت شوند و تقسیم کار داشته باشند. که در این بخش هم دچار نوعی عدم برنامه ریزی هستیم. در حال حاضر دانشکده های ما فقط آموزش می دهند و جای کار برای همه وجود ندارد. به نظرم این مسأله هم یکی از مشکلات مهم و عدیده در هنر انیمیشن است؛ خروجی زیاد دانش آموخته و عدم فضای کار لازم! ما نیروی متخصص در همه شاخه های انیمیشن نداریم و دانشگاه ها فقط کارگردان تحویل می دهند.
«نداشتن بازار و پخش مناسب» برای کارهایی که تنها به وسیله تلویزیون تولید می شوند، که در ایران تلویزیون براساس اهداف خاصی کار می کند. درست مثل حالا که فقط مرکز هنری صبا به تولید کنندگان در این عرصه کمک می کند و همین که قرار است از این پس فقط در شبکه دوم سیما انیمیشن پخش شود، نمی دانم بازار در پخش تک ساعتی در آینده چه تأثیری در روند انیمیشن خواهد داشت؟!»
این کارگردان انیمیشن در ادامه می گوید: «جامعه انیمیشن ایران هنوز به یک وحدت مشترک نرسیده و جریان کارگری یا سندیکایی ندارد. قیمتها متفاوت، نیروها زیاد، استودیوها گسترش پیدا کرده اند و شرکتها هم تأمین مالی ندارند و... این مسائل از مهمترین چالشهای درون ذاتی انیمیشن هستند.
اما مشکلات برون ذاتی که خیلی ارتباط با مشکل درونی ندارد، اما بشدت تحت تأثیر این مسائل است: سیستم مدیریتی انیمیشن ایران یکی از مشکلات است و سؤال این است که متولی و مدیر یا شبکه ای که راهبرد انیمیشن ایران را عهده دار است، کدام سازمان است؟! با توجه به اینکه تمام جریانات هنری ایران از سینما گرفته، موسیقی و سایر هنرها و حتی هنرهای مجازی، صاحب یک سازمان به نام وزارت ارشاد و معاونتهای مختلف آن هستند، اما انیمیشن از این قاعده محروم است. واقعاً برای پیشرفت انیمیشن در ایران مسؤولان چه کرده اند؟! وقتی می پرسیم، وزارت ارشاد می گوید: «سیاست گذاری کرده ایم و مرکز گسترش سینمای مستند و تجربی را برای این منظور در نظر گرفته ایم»
در حالی که خود مرکز گسترش این ایده را ندارد و حتی در سربرگهای آنها هم نامی از انیمیشن درج نشده است! این مرکز در حد تولید فیلمهای تجربی و انیمیشن تجربی ایران و حضور در جشنواره ها تلاش می کند. از سوی دیگر، کانون پرورش فکری کودکان و نوجوانان هم به صورت گلخانه ای کار می کند و دیگر دوران درخشان آن تمام شده و علاقه ای برای گسترش کار وجود ندارد و آنقدر بسته عمل می کند که بازاری برای فروش ندارد. در حال حاضر فقط مرکز هنری صبا باعث اتصال جامعه انیمیشن به این هنر شده است.»
وی در ادامه خاطر نشان می کند: «آنچه مسلم است اینکه جامعه انیمیشن به یک مدیریت کلان نیازمند است، چون مردم ایران به تولیدات وطنی نیاز دارند. ما استعداد بسیاری در این زمینه داریم، اما انیمیشن به عنوان یک هنر مستقل شناخته نشده است. به نظرم تا زمانی که برای این هنر و صنعت اصول خاصی تعریف نشودهمچنان در همین نقطه خواهیم بود. هر چند که امیدوارم این دوران گذرا باشد و مشکلات انیمیشن تمام شود. ما در آینده دو بازار جهانی در پیش داریم: اول ایران بزرگ که می تواند کشورهای حوزه خلیج فارس را پوشش بدهد دیگری بازار جهان اسلام است که می توانیم برای جهان اسلام آثاری تولید کنیم و حال آنکه قبل از ما چینی ها و هنگ کنگی ها وارد عمل شده اند !ما ظرفیتهای زیادی به لحاظ نویسندگی داریم . قصه های متنوع ایرانی با وجود تمدنی ۳ هزار ساله این قضیه را اثبات می کنند.»

ملیحه پژمان

منبع : روزنامه قدس