افق های قرن بیست و یکم

کره از جمله کشورهایی است که تحولات و رشد آن در کشور ما پیگیری می شود. اهمیت موضوع کره برای ما از آنجاست که بسیاری معتقدند دولت کره تحولات اساسی خود و گام نهادن در مسیر توسعه را همزمان با کشور ما آغاز کرده و با نظم و درایت و برنامه ریزی توانسته است روند مثبت و رو به رشدی را طی و جایگاه خود را در بازارهای جهانی باز کند. هرچند برای توسعه در کشورهای مختلف نمی توان نسخه واحدی پیچید، ولی بررسی مکانیسم ها و ساختارهای اجراشده در این کشور، می تواند ما را در ارزیابی نقاط قوت و ضعف مان یاری کند. دولت کره در بیانیه های سیاستگذارانه خود، بر ایجاد توازن میان منابع داخلی و خارجی تاکید ویژه یی دارد و شیوه مناسب ایجاد توازن را همکاری های تحقیق و توسعه گزینشی، به ویژه در سطح بین المللی می داند. در اواخر سال ۱۹۹۹ یک برنامه ۲۵ساله برای توسعه علم و فناوری تدوین شد که محور مباحث آن صنعت بود. در این برنامه اولویت های زیر تعیین شده بود.
- پشتیبانی از فعالیت های مربوط به فناوری برتر، نو و مخاطره آمیز به منظور تجاری سازی فناوری ها
- بهسازی نظام آموزشی برای ترغیب و تربیت رهبران آینده فعالیت های مبتنی بر سرمایه گذاری های مخاطره آمیز
- ارتقا و ترویج نوآوری در سطوح محلی.
کره در این برنامه از اهداف توسعه ملی تعریف شده دولتی فاصله گرفته است و به سیاست هایی می اندیشد که توان پشتیبانی از ابتکارات صنعتی را به دانشگاه ها و موسسات تحقیقاتی منتقل کند.
البته کره در سیاست های خود در سرمایه گذاری برای فعالیت های تحقیق و توسعه، پروژه های دولتی بزرگ را کاملاً کنار نگذاشته است. پروژه های هان (پروژه هایی که در سطح ملی اولویت بالایی دارند) هنوز ادامه دارد.
● تغییرات ساختاری و اولویت های علم و فناوری
در فوریه ۱۹۹۹ رئیس جمهور «کیم دائه جونگ» در حرکتی که نشانگر تعهد کره به علم و فناوری است، برای اولین بار وزارت علم و فناوری را تا سطح یک وزارتخانه ارشد کابینه ارتقا داد و تعهد خود را به افزایش بودجه تحقیق و توسعه تا سطح ۵ درصد از بودجه ملی تا سال ۲۰۰۲ مجدداً خاطرنشان کرد. دولت کره با آگاهی از اینکه در حال حاضر منابع مالی کمتری برای تزریق به پروژه های تحقیق وتوسعه در اختیار دارد، سیاست هایی را تدوین کرد که به منابع پولی هنگفت نیاز ندارند، اما از زیرساخت کلی علم و فناوری حمایت می کند.
دولت کره براساس ارزیابی های انجام شده، دریافته است که بزرگ ترین مساله زیرساختی تشکیلات علم و فناوری دولتی، عدم وجود هماهنگی و بینش استراتژیک در سیاست ها و سرمایه گذاری های علمی و فناوری است. از این رو در در دستورالعمل سیاستگذارانه خود، تاسیس کمیته ملی علم و فناوری را اولین گام شروع فعالیت ها تعیین کرد. اولین نشست کمیته ملی علم و فناوری در اوایل سال ۱۹۹۹ برگزار شد. این کمیته در اولین گام به اجرای «برنامه جامع ارتقای علم و فناوری منطقه یی» پرداخت. تاسیس موسسه برنامه ریزی و ارزیابی علم و فناوری کره در سال ۱۹۹۹ یکی دیگر از فعالیت های دولت برای بازسازی نظام علم و فناوری کشور بود. وظیفه موسسه یادشده پشتیبانی از مجموعه فعالیت های بررسی، تجزیه و تحلیل و ارزیابی پروژه های ملی و تحقیق و توسعه است. دولت امیدوار است نظام ارزشیابی موسسه ارزیابی علم و فناوری که یک نظام باز به شمار می آید، به بهبود مدیریت پروژه ها کمک کند.
یکی دیگر از اولویت های مهم این سیاست، تشویق تجاری سازی فناوری از طریق انجام اقداماتی برای فناوری برتر مبتنی بر سرمایه گذاری های مخاطره آمیز است. بهبود نظام آموزشی و توسعه بازار سرمایه گذاری های مخاطره آمیز، در راستای حصول اطمینان از موفقیت رهبران فردای فعالیت های نوین و مخاطره آمیز، از جمله اقداماتی هستند که باید برای تحقق این هدف انجام شود.
بخش خصوصی نیز مانند دولت در حال بازسازی ساختار است. این بازسازی از طریق ادغام شرکت ها و بازتر شدن درها روی سرمایه گذاری خارجی در حال انجام است. این فعالیت ها راهی برای دستیابی به رشد اقتصادی پایدار مبتنی بر فناوری است که عمدتاً بر تحقیق و توسعه بخش خصوصی استوار است، نه مدل تحقیق و توسعه متمرکز.
تعداد کارکنان تحقیق و توسعه در سال ۱۹۹۸ به اندازه ۵/۸ درصد کاهش داشت که علت آن مهاجرت تعدادی از محققان به خارج از کشور بود. با این وجود به نظر می رسد در سال ۱۹۹۹ شرکت های کره یی مجتمع های بزرگ تولیدی (به استثنای شرکت دوو) میزان مخارج تحقیق و توسعه خود را افزایش داده اند. انجمن فناوری صنعتی کره براساس یک نظرسنجی از ۷۷۵ شرکت عضو که دارای مرکز تحقیق و توسعه بوده اند، اعلام کرده است ۸/۸۰ درصد بودجه تحقیق و توسعه در حوزه های الکترونیک و مخابرات، همچنان بیشترین سهم سرمایه گذاری شرکتی را جذب می کند.
● آمادگی جدید برای چالش های جدید
الف) اهمیت سال ۲۰۲۵؛ برای کره بسیار مهم است که بتواند در «نظریه سیکل های تجاری جهانی» به عنوان کشوری پیشتاز در سیکل پنجم مطرح باشد. بر مبنای نظریه های اقتصادی، سیکل پنجم وابسته به فناوری خاص همچون فناوری اطلاعات است. کره در صورتی می تواند در این سیکل رهبر باشد که خود را به خوبی مهیا کرده باشد.
ب) اهداف چشم انداز ۲۰۲۵؛ چشم انداز ۲۰۲۵ برنامه بسیار جامع و وسیعی است که برای تنظیم و ترسیم چشم انداز و جهت گیری های علم و فناوری در سطح ملی تدوین شده است. مسلماً این برنامه دقیق نیست و برای این تدوین شده است که سیاستگذاران در سطح ملی از آن برای سیاستگذاری کمک بگیرند. برای عملی تر شدن این برنامه، هر سه تا پنج سال آن را مورد بازبینی قرار می دهند.
چشم انداز ۲۰۲۵ با چهار هدف زیر تهیه شده است.
- با در نظر گرفتن اهداف دوره یی و تدوین یک رسالت مشخص، سیاستگذار می تواند تغییرات جامعه را در آینده پیش بینی کند و به این ترتیب برای توسعه بهتر در آینده مهیا شود.
- سیاست هایی را برای لزوم استفاده بهینه انرژی و منابع محدود طبیعی اتخاذ کند.
- مسوولیت و وظایف کارمندان را در بخش علم و فناوری مشخص و به ارتقای سیاست های کلان ملی کمک کند.
- رویاها و امیدهایی را که می تواند به وسیله علم و فناوری محقق شود، برای مردم آشکار می کند. در نتیجه چشم انداز ۲۰۲۵ زیربنای حمایت از علم و فناوری را توسعه می دهد و مردم را تشویق می کند در چالش هایی که آینده را بهبود می دهد، شرکت کنند.
ج) ساختار چشم انداز ۲۰۲۵ ؛ ساختار چشم انداز ۲۰۲۵ به صورتی است که در ادامه بیان می شود اول جهت آینده جامعه را پیش بینی می کند. سپس چشم انداز بلندمدت توسعه علم و فناوری را ترسیم می کند. این کار با در نظر گرفتن نقاط قوت و ضعف و واقعیت های موجود کره انجام می شود. بعد از آن برنامه برای جهت آینده علم و فناوری آماده و طراحی شده ا ند. در نهایت جهت گیری سیاست های جدید که بر مبنای موقعیت خاص و محیط متغیر ظرفیت سیستم ملی نوآوری است، وارد عمل می شود.
ساختار چشم انداز ۲۰۲۵ جزئیات کارهای پنج سال آینده را مشخص کرده است و جهت های عمومی را برای ۱۰ سال آینده نشان می دهد، اما برای سال های ۲۰۱۵ تا ۲۰۲۵ جهت های کلی به طور اجمال مطرح شده اند.
● بلندمدت علم و فناوری کره
رشد علم و فناوری کره از اواخر قرن نوزدهم شروع شد. در دهه ۱۹۶۰ کره صد سال از ژاپن و ۲۰۰ سال از غرب عقب بود. در واقع رشد علم و فناوری کره در دوره بسیار کوتاهی رخ داد.
بین سال های ۱۹۶۰ تا ۱۹۷۰ تمام تلاش تحقیق و توسعه کره برای جذب و بهبود فناوری هایی بود که از کشورهای پیشرفته وارد می شد. این کشور نقش تحقیق و توسعه را در توسعه صنعتی دریافته و به همین خاطر تلاش های تحقیق و توسعه با برنامه های پنج ساله توسعه اقتصادی پیوند خورده بود. در دهه ۱۹۸۰ کره درگیر بالا بردن سطح فناوری صنعتی شد و نفوذ خودش را با توسعه فناوری های پیشرفته جذب و بهبود آنها ارتقا می داد. در دهه ۱۹۹۰ کره تلاش کرد تا فناوری کشورهای پیشرفته را به دست آورد. بر همین اساس امروزه صنایع کشتی سازی، نیمه رساناها، آهن، فولاد و اتومبیل سازی کره در سطح جهانی در حال رقابت هستند.
نقطه قوت علم و فناوری کره در جایگاه خوب آنها در منابع مورد نیاز برای توسعه علم و فناوری است. این منابع شامل سرمایه گذاری تحقیق و توسعه، منابع انسانی، اختراعات و ... می شود.
امتیازها و نقاط مثبت کره عبارتند از کمترین نرخ بی سوادی در جهان (۲ درصد)، وجود اشتیاق برای آموزش های بیشتر، منابع فراوان کارگران آموزش دیده و وجود تعداد زیادی گروه های تحقیقاتی با پتانسیل پژوهش های پیشرفته.
نقاط ضعف کره در سازماندهی و نظام مدیریت ضعیف علم و فناوری و محیط صنعتی است که این ضعف ها باعث انتقال غیر کافی فناوری و ناکافی بودن سطح همکاری های فنی میان موسسات مختلف مخصوصاً صنعت و دانشگاه می شود. از طرفی محیط قانونی نیز مناسب دانشگاه نیست. علم و فناوری هنوز به عنوان عنصر کلیدی که راهبر ملت باشد، شناخته شده نیست و به عنوان عامل جانبی در توسعه نگریسته می شود و از این رو در فرآیند تصمیم های ملی در نظر گرفته نمی شود. میزان رقابت در فناوری های صنعتی ناکافی است. از طرفی در ارتباطات جهانی هم کره نقش کمی بازی کرده است.
● پیش به سوی سال ۲۰۲۵
چشم انداز ۲۰۲۵ برای تقویت نوآوری و رساندن آن به سطوح بالای جهانی در اوایل قرن ۲۱ طراحی شده است. با ارتقای کشور در زمینه تولیدات با کیفیت بالا و فناوری های منحصر به فرد و خاص، کره به کشورهای پیشرفته در رفاه، در زمینه های مربوط به فناوری های زیربنایی، اقتصاد، سیستم رفاه اجتماعی و امنیت ملی می رسد. این ۲۵ سال وضعیت کره را در راه رسیدن به کشورهای پیشرفته مشخص می کند، به همین خاطر این دوره خیلی برای کره حیاتی است. در این دوره آینده ملت شکل می گیرد؛ آینده یی که به نظر می رسد به سمت اتحاد و اقتصاد صنعتی پیش می رود.
بنابراین دولت باید تلاش هایش را به سمت توسعه علم و فناوری متمرکز کند. در کوتاه مدت، دولت باید برای ارتقای جامعه دانش محور مهیا شود و در بلندمدت دولت نیاز دارد که نقش تعیین کننده تری را در ارتباطات جهانی بازی کند. موسسه توسعه کره پیش بینی کرده است که اگر نوآوری ها و اصلاحات تکنولوژیکی موثر باشد، نرخ رشد GDP تا سال ۲۰۱۰ در ۱/۵ درصد ثابت خواهد ماند و تا سال ۲۰۲۰ به رقم ۱/۴ درصد خواهد رسید. این موسسه همچنین پیش بینی کرده است تا سال ۲۰۲۵ به هفتمین کشور پیشرفته دنیا تبدیل خواهد شد و تولید ناخالص داخلی آن به دو تریلیون دلار و درآمد سرانه به ۳۸ هزار دلار می رسد. کره برای رسیدن به رتبه هفتم دنیا، باید در همه بخش های اجتماع سرمایه گذاری و توجه ویژه یی هم به آموزش علم و فناوری مبذول کند. مردم نیز باید مطمئن شوند که سیاست های بلندمدت در تمام بخش های جامعه پیاده سازی می شود.
استراتژی تقویت سرمایه گذاری در منابع علم و فناوری، باید قابلیت انتخاب داشته باشد و برای رسیدن به اهداف توسعه علم و فناوری تا سال ۲۰۲۵ باید مرحله به مرحله اجرا شود.
الف) سال۲۰۲۵؛ تا سال ۲۰۰۵ هدف این بود که کره در زمینه رقابت پذیری فناوری به جمع ۱۲ کشور برتر جهان بپیوندد و به یک کشور پیشرو آسیایی بدل شود. برای این هدف کره باید به طور مشهودی سرمایه گذاری را گسترش می داد و بازدهی تحقیق و توسعه را افزایش می بخشید. برنامه های آموزش علم و فناوری باید اصلاح می شد تا بتواند خلاقیت و نوآوری را ارتقا دهد و قادر به تربیت انسان های خلاق باشد. برنامه های تحقیق و توسعه هم باید به همین سمت سوق داده می شد تا به هدف کلی، یعنی ساختن زیربنا برای رشد در آینده برسد. همچنین بهبود زیربنا برای ماندن در عرصه رقابت در بخش های کلیدی مانند تراشه های حافظه، کامپیوترها، ارتباطات و اتومبیل و ... موثر است. همچنین برای توسعه صنایع این حوزه ها نیز باید تلاش بسیاری می شد. ملت نیاز به توسعه یک مبنای متفاوت تکنولوژیکی دارد تا قادر به هدایت انواع مختلف صنایع باشد.
ب) سال ۲۰۱۵؛ کره در سال ۲۰۱۵ به عنوان مرکز تحقیقات علمی در منطقه آسیا و اقیانوسیه درمی آید. کره برای رسیدن به این هدف، ابتدا باید با استفاده از ایده های مربوط به ارتباطات و دانش، تبدیل به کعبه آمال اطلاعات شود. سپس دولت به یک شبکه جهانی نیاز دارد تا به او اجازه انتقال آرام فناوری و برنامه های جامع تر تحقیق و توسعه را بدهد. همچنین باید جو جامعه طوری تنظیم شود که ذهن های خلاق بتوانند آزادانه ایده ها و رویاهایشان را دنبال کنند و به این طریق صنایع دانش محور ارتقا یابند. حین تقویت خلاقیت، فناوری های خاص و منحصر به فرد کره هم توسعه می یابند تا بتوانند فعالیت های تحقیقاتی را تشویق کنند. این کار با هدف افزایش برندگان جایزه نوبل است. علاوه بر این برای شتاب بخشیدن به توسعه جامعه مبتنی بر اطلاعات فناوری در مورد نسل های آینده نیمه رساناها، کامپیوتر و اینترنت باید صورت گیرد. با تمرکز تلاش ها و انرژی در این زمینه و تحریک تحقیقات مبنایی و ایجاد صنایع نوین، کره به هدف یادشده نزدیک می شود.
ج) سال ۲۰۲۵؛ در سال ۲۰۲۵ کره به هفتمین کشور دنیا در زمینه رقابت پذیری فناوری می رسد. کره در زمینه های مشخص شده، گوی سبقت را از سایر رقبا خواهد ربود. کره نمونه یی عالی از توسعه، بهره گیری و گسترش اطلاعات پیشرفته را به دنیا عرضه خواهد کرد و دولت برای رسیدن به این هدف، نیاز دارد فوراً سطح آگاهی های عمومی و درک آنها را از علم و فناوری بالا ببرد.
● پیش نیازهای چشم انداز ۲۰۲۵
چشم انداز ۲۰۲۵ هنگامی تحصیل می شود که هم دولت و هم بخش خصوصی حمایت کامل از آن به عمل آورند. پیش نیازهای خاص برای دستیابی به اهداف چشم انداز ۲۰۲۵ عبارتند از؛
- کره باید هم از نظر تکنولوژیک و هم از نظر سیاسی برای تغییرات احتمالی قرن ۲۱ آماده شود. ایجاد جامعه اطلاعاتی دانش محور نیاز به پیشگامی در زمینه علم و فناوری دارد. برای تقویت رقابت، ایجاد ثروت ملی و پاسخ به تقاضاهایی مبنی بر بهبود زندگی در یک سیستم ارزشی جدید، علم و فناوری باید نقش رهبری را بازی کنند. همچنین امنیت اجتماعی و شهرت جهانی نیز بهبود می یابد. به علاوه برای همراه شدن با پیشرفت های سریع علم و فناوری و اثر قوی آن بر جامعه، دولت باید تلاش علمی را تشویق و نوآوری تکنولوژیکی را تقویت کند.
- منابع تحقیق و توسعه باید در چند بخش خاص علم و فناوری تمرکز داشته باشد. پیش بینی می شود این بخش ها در قرن بیست و یکم در کشورهای توسعه یافته غالب باشد. این بخش های علم و فناوری، خاصه علم و فناوری تحلیل پیشرفت های علمی و موقعیت های فناوری آینده بسیار مهم هستند. این بخش های خاص شامل فناوری اطلاعات، علوم زندگی، مواد جدید، محیط زیست، انرژی، سیستم های کامپیوتری و منابع اساسی در زمینه نوآوری های جدید است.
- چشم انداز قرن بیست و یکم بدون تغییرات انقلابی برای بازسازی سیاست های علم و فناوری به دست نمی آید. سیاست های علم و فناوری پیشنهادی به قرار زیر است.
۱) ابتدا دولت سیستم علم و فناوری فعلی را از دولتی بودن و سیاست توسعه یی به سمت خصوصی شدن و نفوذ دادن علم و فناوری در میان مردم تغییر بدهد، به طوری که مردم دنبال علم و فناوری بیفتد.
۲) سیستم تحقیق و توسعه باید سیستم کاملاً داخلی علم و فناوری را به سمت سیستم شبکه یی جهانی ببرد و شبکه سازی را یکی از اولویت های خود بداند.
۳) باید به جای توسعه سرمایه گذاری در تحقیق و توسعه، به استفاده بهینه از منابع موجود اولویت داد.
۴) باید بر ایجاد بازارهای جدید در بلندمدت تمرکز کرد. در نهایت حرکت باید به سمت سیستم مدیریت ملی که محرک آن علم و فناوری است، صورت پذیرد.

دکتر مرتضی پیرعلی
دانشیار دانشکده داروسازی دانشگاه علوم پزشکی تهران

منبع : روزنامه اعتماد