استاد حسین شکویی

استاد حسین شكویی برگزیده سومین همایش چهره های ماندگار و استاد برجسته دانشكده علوم انسانی دانشگاه تربیت مدرس است. ایشان در سال ۱۳۳۷ با رتبه اول از دانشگاه تبریز در رشته تاریخ و جغرافیا فارغ التحصیل شد و كارشناسی ارشد را در دانشگاه تهران تا سال ۱۳۴۶ گذراند. سپس در سال ۱۳۵۴ در رشته جغرافیای انسانی دانشگاه استانبول تركیه مقطع دكترا را به پایان رساند.
دكتر شكویی به اذعان برخی از دانشجویان ایشان یكی از استادان محبوب در بین دانشجویان و بخصوص دانشجویان مقاطع فوق لیسانس و دكترا است و تاكنون چندین بار به عناوین مختلفی همچون «استاد نمونه دانشگاه های كشور در سال تحصیلی ۷۲-۷۱»، «استاد نمونه دانشگاه در سال ۷۶»، «برگزیده شدن به عنوان چهره ماندگار در سال ۸۲»، «اخذ مدال درجه یك علمی» و... از ایشان تقدیر و تجلیل به عمل آمده است. تاكنون ۴۰ مقاله جغرافیایی از ایشان در مجلات معتبر جغرافیایی منتشر شده و تعداد ۱۰ عنوان كتاب نیز جزو تألیفات ایشان به شمار می رود.
در اتاقی در دانشگاه تربیت مدرس كه هم كلاس درس دانشجویان مقطع دكترا است و هم دفتر كار استاد شكویی، با ایشان گفت وگوی كوتاهی انجام داده ایم كه در ادامه می خوانید:
● استاد شكویی! لطفاً به طور خلاصه نقاط قوت رشته جغرافیا را برایمان تشریح كنید.
▪ امروزه برنامه های جغرافیا در دانشگاه های كشور نسبت به گذشته با نظم بیشتری اجرا می شوند و آمار و اطلاعاتی كه از سوی وزارت علوم منتشر می شود گویای پیشرفت این علم در سطح كشور است.
در حال حاضر منابع معتبر خارجی به سهولت و به قدر كافی در دسترس دانشجویان و دانش پژوهان این رشته قرار دارد و این یكی از نقاط قوت این رشته محسوب می شود. در همین دانشگاه تربیت مدرس ما به ۱۰۵۰ عنوان مجله خارجی در رشته های مختلف از جمله جغرافیا دسترسی داریم و كتابخانه این دانشگاه یكی از مراكز خیلی خوب علمی برای مطالعه دانشجویان است. آخرین اطلاعات علمی در تمامی رشته ها، حداكثر به فاصله ۳ ماه در دسترس دانشجویان قرار می گیرد. از این نظر امكانات و منابع ما قابل رقابت با دانشگاه های معتبر خارجی هم هست.
امروز دیگر اكثر كتاب های مرجع و مورد نیاز دانشجویان بخصوص كتاب های معتبر مورد نیاز دانشجویان دوره های تحصیلات تكمیلی ترجمه و تألیف شده اند و در اختیار دانشجویان قرار دارد. جالب است كه بدانید برخی از این كتاب ها هم به عنوان كتاب های برگزیده سال انتخاب شده است. در این باره، سازمان سمت با انتشار ۷۰ عنوان كتاب به علم جغرافیا در ایران ارزش شایسته ای داده است پیشرفت های پانزده سال اخیر این علم در كشور از نظر برنامه های آموزشی، مجلات و كتاب های جغرافیایی در مقایسه با گذشته نیست. به طوری كه میزان كتاب های جغرافیایی ارزشمند پنج برابر ۵۰ سال گذشته می باشد.
▪ رشته جغرافیا در حال حاضر در كشور ما با چه مسایل و مشكلاتی مواجه است. لطفاً نقاط ضعفمان را هم بگویید.
▪ شاید مهم ترین مسأله این باشد كه مقداری كمیت بر كیفیت پیشی گرفته باشد... و در بعضی جاها و برنامه ها اهمیت و اولویت دادن زیاد به «كمیت»، باعث شده قدری از نظر كیفی عقب بمانیم. برای مثال دیده می شود در برخی از دانشگاه های دولتی بدون این كه شرایط و آمادگی لازم فراهم شود، دوره های دكترا دایر می شود و این می تواند در آینده رشته جغرافیا در كشور تأثیر منفی بگذارد.
از طرف دیگر به نظر می رسد كه در دادن درس ها و كلاس های خاص و تخصصی به توانایی های علمی و تجربی استادان خیلی توجه نمی شود... این كه كدام استاد كدام درس و رشته تخصصی را تدریس كند و كدام استاد، چه پایان نامه ای را راهنمایی كند... این مسأله هم در عقب ماندگی جغرافیا در جامعه دانشگاهی كشور بسیار مؤثر است.
به نظر من اول بایستی تخصص های فردی معین شود و این طور باشد كه هر كس در همان حوزه ای تدریس كند كه متناسب با تخصص او و كتاب ها و مقالات علمی اش باشد كه تألیف كرده... بخصوص استادان دوره های تكمیلی؛ به نظر من مدرسین دوره دكتری، بایستی حداقل ۱۰ سال در دوره های پایین تر سابقه تدریس داشته باشند و به مرور كه مقالات و آثار علمی پرمحتوایی تولید كردند، آن وقت اجازه تدریس درس های تخصصی دوره های دكترا داده شود.
▪ شما در حال حاضر بیشتر با دانشجویان دوره دكترای این رشته ارتباط دارید و فقط در این دوره تدریس می كنید، ارزیابی شما از وضعیت تحصیلی این دانشجویان چیست. آیا از آنان رضایت دارید؟
- دانشجویان ما اكثراً استعداد و توان فردی لازم و كافی را دارند كه اگر در بستر مناسب قرار بگیرند و شرایط و زمینه برایشان فراهم باشد، بدون شك با بهترین های دنیا رقابت می كنند.
اخیراً یكی از خانم های دانشجو از رساله دكترایش با عنوان «عدالت اجتماعی در شهر تهران» دفاع كرد. كار با ارزشی بود؛ با استفاده و استناد به آن كار و نقشه های «GIS» ای كه ایشان از مناطق مورد مطالعه خود در تهران تهیه كرده بود، به راحتی می شد به كاستی ها، كمبودها و نقاط قوت هر منطقه پی برد و شاید با بهترین رساله های دانشگاه های اروپا و آمریكا برابری كند... چند وقت پیش هم چند نفر از دانشجویان ما كه به دانشگاه های تركیه رفته بودند تحسین و تعجب استادان برجسته آنجا را برانگیخته بودند.
این دیگر وظیفه ماست كه این استعدادهای موجود را پرورش داده و شكوفا كنیم.
▪ این شرایط و زمینه هایی را كه می گویید برایمان تشریح كنید؟
▪ بببینید! گروه های جغرافیا در دانشگاه های كشور تقریباً مستقل هستند، من معتقدم به جای این كه ما در همه دانشگاه ها دوره دكترا ایجاد كنیم، بهتر است فقط در چند دانشگاه محدود و مشخص دوره های دكترا برگزار كنیم و استادان این دوره ها را نیز از میان نخبه ترین و كارآمدترین استادان انتخاب كنیم وجود سیستم كنترل و نظارتی بر نحوه تدریس درس های تخصصی هم بسیار تعیین كننده است و باید به آن توجه شود.
در مرحله بعد لازم است تمام امكانات كارگاهی و آزمایشگاهی لازم را فراهم كنیم... باور كنید در همین دانشگاه، آزمایشگاه و كارگاه GIS را بعضی دانشجویان، حتی در فصل تعطیلی دانشگاه هم، خالی نمی گذارند! رشته جغرافیا یكسری ابزار آلات خاص لازم دارد كه وجود آنها خیلی اهمیت دارد در بعضی از دانشگاه ها این ابزار و امكانات در حد خیلی محدودی می باشد.
▪ مگر ما به تعداد كافی چنین استادانی كه جنابعالی توصیف می كنید داریم!
▪ بله! اگر دوره های دكترا محدود به چند دانشگاه باشد و هر استادی كه در یك رشته و یا زمینه خاص تخصص و جامعیت دارد، بتواند به طور همزمان در چند دانشگاه تدریس داشته باشد، این طور خواهد بود.
مثلاً در تهران ما در دانشگاه های تهران، تربیت مدرس، شهید بهشتی و تربیت معلم دوره دكترا داریم؛ دروس مشترك این دوره ها را می توان به استادان مشخصی سپرد كه در بین این چند دانشگاه مشترك هستند.
متأسفانه در حال حاضر این طور نیست و در دانشگاه های ما بعضاً دیده می شود برخی درس های تخصصی و ویژه به استادان غیرمتخصصی داده می شود كه به اندازه كافی توانایی و تجربه برای تدریس آن درس یا موضوع خاص را ندارند.
▪ منظورتان از استادان غیرمتخصص چیست؟
▪ از خودم مثال می زنم. من بیش از ۳۰ سال است كه دروس «فلسفه جغرافیا» و «جغرافیای شهری» را تدریس می كنم و زمینه كارهایم همین حوزه ها هستند؛ سعی كرده ام از قلمرو این دو موضوع خارج نشوم و مثلاً دیگر در «جغرافیای روستایی» یا «جغرافیای كشاورزی» تدریس نكنم.
گفتم! درس های ویژه و تخصصی دوره های دكترا بایستی به استادانی سپرده شوند كه در همان زمینه مقالات متعدد و كتاب ها و آثار علمی بیشتر دارند.
▪ به نظر می رسد با این وجود بایستی سازوكار تازه ای در این زمینه طراحی و پیاده شود؛ پیشنهاد مشخص شما در این زمینه چیست؟
▪ مثال می زنم. در تهران حدود ۸ نفر در آن ۴ دانشگاهی كه گفتم، هستند كه در جغرافیای شهری به اندازه كافی كار كرده اند، از هر دانشگاه چند نفر انتخاب شوند و هر كدام از آن ۸ نفر بیایند و چند واحد مشخص را همزمان در دانشگاه های مختلف تدریس كنند. یعنی یك درس مشخص را یك یا دو استاد مشخص در چند دانشگاه تدریس كند. البته این امر مستلزم این است كه تدریس در دانشگاه های مختلف برای استادان فرقی نداشته باشد و ارتباطات بین گروه های جغرافیا در دانشگاه های مختلف در سطح بالایی قرار بگیرد. به نظر من این ارتباطات الان در سطح مطلوبی نیست.

دكتر حسین شكویی