ابن سکیت علاوه بر لغت در علوم قرآنی نیز تبحر داشت

بیشتر افراد «ابن سکیت» را یک لغوی مشهور می دانند و این در حالی است که وی در روایات و علوم قرآنی نیز فعالیت و تبحر داشته است.
به گزارش خبرگزای ایکنا، ۱۱۸۵ سال پیش، ۵ رجب سال ۲۴۴ هجری قمری، «ابن سکیت» دانشمند لغت شناس، نحوی و راوی ایرانی تبار و شیعه مذهب به دستور «متوکل»، خلیفه عباسی شهید شد. «سکیت » لقب پدرش «اسحاق» بود که به سبب افراط در سکوت بدان ملقب شد.
ابن سکیت در «دورق»، از شهرهای خوزستان، به دنیا آمد و سپس همراه خانواده اش راهی بغداد شد.
برخی نیز ولادت او را با اظهار تردید در بغداد دانسته اند.
پدر وی نیز خود مردی عالم در نحو و به ویژه در لغت و شعر بود و از اصحاب «کسایی » به شمار می رفت . او علاقه وافری به تحصیل فرزند خود داشت و شاید انگیزه مهاجرت او به بغداد نیز همین بوده باشد.
ابن سکیت از مجلس درس استادانی چون ابوعمرو شیبانی، فرا»، ابن اعرابی، اثرم و نصران خراسانی که همه از مشاهیر علم و ادب آن روز بودند، بهره برد و مدتی را نیز به منظور آشنایی بیشتر با زبان فصیح و اصیل عربی به رسم آن روز در صحرا نزد بدویان گذراند و چون به بغداد بازگشت، ضمن بهره گرفتن از محضر دانشمندان به تعلیم و تربیت کودکان پرداخت و از جمله چندی با پدر خود در محله «درب القنطره» بغداد به این کار مشغول شد. سپس آموزش فرزندان بزرگان از جمله فرزندان محمدبن عبدالله بن ابی طاهر و متوکل خلیفه عباسی را برعهده گرفت.
وی حتی آن گاه که به تدریس در رشته های گوناگون ادب مانند نحو، لغت، شعر، روایت و علوم قرآنی می پرداخت، باز از دانش اندوزی باز نایستاد و دیری نپایید که به جرگه دانشمندان عصر خود هم چون ابن اعرابی و ابوالعباس ثعلب پیوست و به عنوان یکی از بزرگ ترین لغت شناسان و سخن سنجان شناخته شد.
یاقوت او را پس از ابن اعرابی سرآمد همه لغویان خوانده و ابوطیب لغوی علم کوفیان را منتهی به او دانسته و در کار تالیف از ثعلب برترش شمرده است و ابن تغری بردی او را علامه خوانده است، اما با این که دانش وی در لغت این چنین مورد ستایش قرار گرفته، او خود را در علم نحو چیره دست تر می دانسته است .
ابن سکیت علاوه بر فعالیت های چشم گیرش در نحو و لغت، در نهضت گردآوری و تدوین اشعار عرب که از نیمه دوم سده ۲ قمری با رغبتی فزاینده آغاز شده و تا اواخر سده سوم با شور و شوق در شهرهای بصره و کوفه و بغداد ادامه یافته بود، نقش بسیار مهمی برعهده داشت .
او که شاگرد اصمعی و ابوعبیده معمربن مثنی بود و از آن دو که از پیشگامان این نهضت بودند، روایت می کرد، در ادامه کار آنان، به گردآوری دیوان ها و آثار پراکنده بسیاری از شعرای کهن از جمله امروالقیس، زهیربن ابی سلمی، نابغه ذبیانی، اعشی، عنتره بن شداد، طرفه بن عبد، عمروبن کلثوم و بسیاری دیگر از شعرای اسلامی و اموی که ذخایر گران بهایی برای ادبیات عرب محسوب می شد و بیم فراموشی و نابودی آن ها می رفت، همت گماشت .
ابن سکیت که به سنت پیامبر(ص) و عقاید دینی خود بسیار پای بند بود، افزون بر گردآوری و تدوین اشعار به جمع و نقل روایات دینی نیز پرداخت .
ذهبی او را بسیار دین دار و نیکوکار خوانده است و برخی منابع دیگر اشاره کرده اند که وی حتی جان بر سر عشق به اهل بیت(ع) نهاد. نجاشی او را از نزدیکان و خاصان امام محمد تقی (ع ) و امام علی النقی (ع ) به شمار می آورد و به روایات او از امام محمد تقی (ع ) اشاره می کند.
علاوه بر این در برخی روایات، از ملاقات وی با امام علی بن موسی الرضا(ع ) سخن رفته است. او در نقل روایت مورد وثوق و اعتماد علمای رجال است.
شاگردان بسیاری از وی بهره برده اند که معروف ترین شان اینانند: ابوالبشر بندنیجی، حرانی که به گفته خود او از ۲۲۵ قمری تا هنگام مرگ ابن سکیت در محضر او بوده است، ابوسعید سکری، ابوعکرمه ضبی و ابوحنیفه دینوری.
گروه بسیاری نیز از او روایت کرده اند از جمله : ابوالعباس ثعلب نحوی معروف، احمدبن فرج مقری، محمدبن عجلان اخباری و میمون بن هارون کاتب .
به تایید اکثر منابع علت قتل او اظهار محبت شدید نسبت به خاندان امام علی (ع ) در برابر متوکل بود که پرسیده بود: «فرزندان من معتز و موید نزد تو عزیزترند یا حسن و حسین فرزندان علی ؟« او با این که تقیه می کرد، اختیار از کف داد و در پاسخ گفت : «قنبر خادم علی (ع ) از تو و فرزندان تو برتر است ».
متوکل از این گفته چنان برآشفت که در دم دستور داد زبان وی را از قفا بیرون کشیدند، اما برخی از منابع علت قتل او را سرپیچی از فرمان خلیفه دانسته اند که از او خواسته بود به مردی قرشی ناسزا گوید.
از جمله آثار چاپی وی می توان به این موار اشاره کرد: «اصلاح المنطق »، کتابی است در لغت که از معروف ترین آثار اوست و تا دیرگاهی پس از وی توجه و ستایش علمای لغت را برانگیخته و مورد استناد آنان بوده است .
مولف در این کتاب بسیاری از واژه های عربی را به صورت صحیح آن ضبط کرده و آن ها را از جنبه های صرفی، فصاحت و عدم فصاحت، نادر یا شاذ بودن و جز آن ها مورد بررسی قرار داده است . این اثر از معتبرترین کتاب های لغت به شمار می رود و شرح ها و تلخیص های بسیاری که بر آن نوشته شده، دلیل این مدعاست . «سزگین» به تفصیل در مورد شرح ها، تلخیص ها و ردیه های آن بحث کرده است .
این اثر نخستین بار در قاهره به کوشش «عبدالسلام محمدهارون» و «احمد محمد شاکر» به چاپ رسیده و در ۱۹۵۶ میلادی نیز در همان جا تجدید چاپ شده است .
«الاضداد» دیگر اثر ابن سکیت است. این اثر که به شرح معانی متضاد کلمات پرداخته است، در ۱۹۱۲ میلادی به کوشش «اگوست هافنر» به همراه دو اثر دیگر از اصمعی و سجستانی با عنوان «ثلاثه کتب فی الاضداد» در بیروت به چاپ رسیده و در ۱۹۸۰ میلادی نیز در همان جا تجدید چاپ شده است .
«الالفاظ»، کتابی درباره واژه های متشابه در ۱۴۸ فصل است. روش کار ابن سکیت در این اثر بر اساس تقسیم بندی موضوعی است، از قبیل : الغنی و الخصب، الفقر و الجدب، الجماعه، الکتائب و جز آن ها. ابن قتیبه بیشتر این فصول را در کتاب «ادب الکاتب» خود بدون اشاره به اثر و نام ابن سکیت آورده است.
این کتاب در بیروت با عنوان «تهذیب الالفاظ» به همراه اضافاتی از نسخه های گوناگون به چاپ رسیده است.
نام دیگر این کتاب «کنزالحفاظ» است و گویا با کتابی که ازهری آن را به همین نام و در ۳۰ جلد معرفی کرده، یکی نیست .
«مختصر تهذیب الالفاظ» نیز با تعلیقاتی از «شیخو» در ۱۸۹۷ میلادی در بیروت به چاپ رسیده است.

منبع : روزنامه مردم سالاری