طریق راستین هدایت

پیشوای دهم شیعیان، امام علی بن محمد الهادی (ع) در نیمه ماه ذی الحجه سال ۲۱۲ ق در «صریا» در نزدیكی مدینه به دنیا آمد. مادر آن حضرت را سمانه یا سوسن گفته اند. القاب آن حضرت را «نقی»، «هادی»، «امین»، «طیب» و كنیه ایشان را «ابوالحسن ثالث» عنوان كرده اند، درقبال كنیه امام موسی كاظم (ع) كه ابوالحسن اول است و امام رضا (ع) كه ابوالحسن ثانی است.
دوران امامت ایشان ۳۳ سال است كه پس از شهادت امام جواد (ع) در حدود سن هشت سالگی آغاز شد. به دلیل آن كه مسأله كم سن و سال بودن در مورد امام جواد(ع) مطرح بود، درباره امام هادی (ع) این مسأله چندان مطرح نشد. از این رو شیعیان امام جواد (ع) به جز افراد اندكی كه به امامت فرزند دیگر امام جواد (ع) كه به «مبرقع» شهرت داشت، معتقد بودند همگی امامت امام هادی (ع) را پذیرفتند. آن تعداد اندك نیز پس از مدتی به شیعیان امام هادی (ع) پیوستند.
امام هادی (ع) از آغاز امامت در مدینه حضور داشت و در این مدت نقش بسیار مهمی در رهبری شیعیان ایفا كرد. آن حضرت نه تنها مراجعات مستقیم و پرسش های شیعیان را در مدینه پاسخ می داد، بلكه با تعیین وكلای خود در نقاط مختلف ضمن پاسخگویی به پرسش های شیعیان، امور مالی و دریافت وجوهات را نیز انجام می داد. این وكلا از سوی آن حضرت در مناطق مختلف اقدام به جمع آوری وجوهات شرعی و خمس و زكات كرده، در صورت لزوم بین شیعیان و امام هادی (ع) ارتباط برقرار می كردند و پاسخ امام را به پرسش های مردم می دادند. این شكل ارتباط با مردم كه در دوران خفقان و محدودیت های حاكمان عباسی پی ریزی شده بود، به ویژه در زمان متوكل از كارایی بیشتری برخوردار بود. اگرچه پس از آن نیز تا زمان امام حسن عسكری(ع) و حتی در زمان غیبت صغری ادامه یافت.
● امام هادی (ع) در سامرا
نیمه دوم زندگانی امام هادی (ع) در پایتخت تازه تأسیس عباسیان یعنی شهر سامرا سپری شد. علت احضار امام هادی (ع) از مدینه به سامرا به محبوبیت بسیار ایشان در مدینه بازمی گشت. موقعیت ممتاز ایشان در مدینه، موجبات نگرانی حكومت عباسی و خلیفه متوكل را فراهم ساخت. یكی از كارگزاران خلیفه در گزارشی به او درباره موقعیت ممتاز امام هادی (ع) در مدینه این گونه نوشت: «اگر به حرمین (مكه و مدینه) نیاز داری، علی بن محمد را از این دو شهر بیرون ببر؛ زیرا او مردم را به سوی خود فراخوانده و عده بسیاری دعوتش را پذیرفته اند» مردم مدینه پس از آن كه متوجه شدند مأمور حكومت عباسی قصد دارد امام را از مدینه به سامرا ببرد به شدت اظهار ناخشنودی كرده و خواستند مانع این كار شوند، اما مأمور خلیفه سوگند یادكرد كه قصد آسیب رساندن به امام هادی (ع) را ندارد و فقط می خواهد او را به سامرا ببرد.
پس از ورود امام هادی (ع) به سامرا، متوكل خلیفه عباسی ایشان را به شدت زیر نظر گرفت. دوران پانزده ساله خلافت متوكل برای امام بسیار دشوار بود. به گزارش مورخان، متوكل بیش از همه خلفای عباسی با علویان بدرفتاری می كرد و حتی كار را به آنجا رسانده بود كه در مجالس خود به مسخره كردن حضرت علی(ع)، می پرداخت كه البته این عمل او موجبات ناخرسندی فرزندش منتصر را فراهم می ساخت و سرانجام نیز به دست پسرش به هلاكت رسید. نقطه اوج جنایت و بدرفتاری متوكل را باید در تخریب و شخم زدن حرم مطهر امام حسین (ع) و آب بستن به زمین آن دانست. امام هادی (ع) در مقابل این اعمال بیكار ننشستند و خود ضمن آن كه به زیارت مرقد امام علی (ع) و امام حسین (ع) می رفتند، پناه بردن به مرقد امام حسین (ع) و دعا در آنجا را داروی بیماری معرفی كردند. هنگامی كه درباره زیارت قبر امام حسین (ع)، از ایشان سؤال شد، فرمودند: «مكان هایی به خداوند اختصاص دارد كه باید در آنجا دعا كرد و خداوند نیز دعا در آنجا را مستجاب می كند و حرم مطهر امام حسین (ع) یكی از آن مكان هاست.
متوكل همواره نسبت به امام هادی (ع) بدبین بود و گمان می كرد كه كه ایشان قصد شورش علیه او را دارد. از این رو هنگامی كه به او خبردادند كه امام هادی (ع) در منزل خود اسلحه و اموال ارسالی شیعیان را نگهداری می كند، متوكل به عده ای از نظامیان خود دستور داد تا شبانه به منزل ایشان هجوم برند و آنجا را جست وجو كنند و امام را هم به نزد متوكل آورند.
مأموران خلیفه گزارش دادند كه چیزی در آنجا وجودنداشته و امام نیز در حال قرائت قرآن كریم بوده است.
متوكل كه به هدفش نرسیده بود، سعی كرد كه ایشان را در مجلس بزم خود شركت دهد و از این رو به امام شراب تعارف كرد، و پس از آن كه با مخالفت امام روبه رو شد، از ایشان خواست تا شعری (مرادمتوكل، شعری عاشقانه و مناسب مجلس بزم بود) بسراید.
امام فرمود: من كمتر شعر می گویم، اما با اصرار متوكل چند بیت شعر سرود كه بخشی از آن این چنین است:
«بر بلندای كوه ها، شب را به سحر آوردند، درحالی كه مردان قوی و نیرومندی از آنان محافظت می كردند، ولی آن قله كوه ها برایشان سودی نداشت».
«از پناهگاه هایشان پایین كشیده شدند و در زیر خاك سیاه قرارگرفتند و چه بدجایی را برای اقامت برگزیدند».
«عمرهای دراز خوردند و آشامیدند و اكنون پس از آن همه عیش و نوش، خوراك كرم ها شده اند». «عاقبت جایگاه های آنان به ویرانی گرایید و به حال خود رها شد و ساكنان آن كاخ ها به سوی قبرهایشان شتافتند».
اشعار امام، تمامی حاضران را تحت تأثیر قرارداد، حتی متوكل كه از شدت گریه، صورتش خیس شده بود. آن گاه خلیفه دستور داد تا بساط شراب را برچینند و امام را با احترام به خانه اش بازگردانند.
متوكل كه از همه ترفندهای خود برای كاستن موقعیت ممتاز امام نزد مردم بهره گرفته بود سرانجام آن حضرت را مدتی زندانی كرد و سرانجام تصمیم گرفت كه ایشان را به شهادت برساند اما خوشبختانه پیش از آن كه موفق به این كار شود به دست پسرش منتصر در سال ۲۴۷ ق كشته شد.
● شهادت امام هادی (ع)
بقیه دوران حیات پربركت امام هادی (ع) مقارن با خلافت ۳نفر از خلفای بنی عباس به نام های منتصر، مستعین و معتز بود. سرانجام این امام بزرگوار در سال ۲۵۴ ق به دست معتز، خلیفه عباسی به شهادت رسید و در سامرا در خانه خود به خاك سپرده شد.
عاقبت معتز هم عبرت انگیز است. وی یك سال بعد به دست سپاهیان خود به طرز فجیع و زجرآوری كشته شد.
● فعالیت های علمی و فرهنگی امام هادی(ع)
۱) مبارزه با غالیان
غالیان كه در دوره امام هادی (ع) به سرعت درحال رشد بودند. شامل كسانی می شدند كه برای امام، مقام خدایی قائل بودند و معتقد بودند كه اگر انسان معرفت درستی از امام به دست آورد، دیگر انجام تكالیف دینی بر او واجب نیست. اینان به شدت توسط امام و شیعیانشان طرد می شدند.
امام در نامه هایی كه در پاسخ به پرسش های مردم می نوشتند، غالیان را افرادی مشرك و كافر معرفی می كردند و بیزاری خویش را از آنان به صورت آشكار اعلام می كردند. امام هادی (ع)، گاه برخی از سران آنها را مهدور الدم معرفی می كردند.
۲) مبارزه با صوفی گری
صوفی گری و پشمینه پوشی كه معمولاً با عزلت و كناره گیری از دنیا همراه است به شدت مورد مخالفت امام هادی (ع) قرارگرفت.
۳) ادعیه و مناجات های امام هادی (ع)
امام هادی (ع) سعی داشتند تا از طریق ادعیه و مناجات های پرمغز راه واقعی عرفان راستین را به یاران خود نشان دهند. بخش عظیمی از معارف و علومی كه از سوی امام هادی (ع) به ما رسیده، در قالب ادعیه، مناجات ها و زیارت هاست كه در رأس آنها «زیارت جامعه» قرار دارد. این زیارت با مضامینی بسیار بلند و پرمعنا، جایگاه امام معصوم رادر جهان بازگو می كند و به طور كل یك دوره كامل امام شناسی را پیش روی شیعیان قرار می دهد.
۴) تربیت شاگردان برجسته
یكی دیگر از زمینه های فعالیت علمی و فرهنگی امام هادی(ع)، پرورش شاگردان و افراد شایسته است. برخی از این افراد، منصب وكالت آن حضرت را نیز بر عهده داشتند. از جمله ایشان می توان به این اشخاص اشاره كرد:
عبدالعظیم بن عبدالله بن علی معروف به حضرت عبدالعظیم حسنی (ع)، كه مرقد ایشان در ری معروف است. ایشان از شاگردان و یاران امام هادی (ع) و امام حسن عسكری (ع)اند.
حسن بن رشد، ایوب بن نوح و عثمان بن سعید عمری كه بعداً به عنوان یكی از نایبان خاص امام زمان (عج)، (نواب اربعه) در دوران غیبت صغری معروف شد.
شیخ طوسی (د.۴۶۰ق) اسامی ۱۸۵ تن از شاگردان و یاران امام هادی (ع) را آورده است.
● در محضر امام هادی (ع)
امام هادی (ع) درباره سوءظن و حسن ظن به جا و به موقع می فرمایند: «در زمانه ای كه عدل بر جور و ستم غالب است، اگر به كسی سوءظن برده شود حرام است مگر آن كه كار بدی از او دیده شود (دانسته شود) و هنگامی كه در جامعه ظلم و ستم بر عدل غالب باشد، در آن هنگام صحیح نیست كه انسان به كسی حسن ظن داشته باشد تا زمانی كه خیری از او ندیده باشد.»
ایشان درباره اهمیت تحمل گرفتاری ها و مشكلات و صبر در سختی ها می فرماید: «خداوند، دنیا را خانه سختی ها و مشكلات و آخرت را سرای باقی و پایدار قرار داده است و گرفتاری های دنیا را موجب به دست آوردن پاداش آخرت قرار داده و ثواب آخرت را مزد تحمل گرفتاری های دنیا قرار داده است.»
این امام همام در مورد نتایج مثبت تقوا می فرماید: «آن كس كه از خدا پروا كند (خدا ترس باشد) خداوند او را حفظ می كند و آن كس كه از خداوند فرمان ببرد مردم از او اطاعت خواهند كرد و آن كس كه از خالق خود فرمان برداری كند از خشم مخلوقین نمی ترسد و آن كس كه خالق خود را به خشم آورد، یقین بداند كه به خشم مردم هم گرفتار خواهد آمد.»
ایشان در كلامی كوتاه اما بسیار پربار درباره كسانی كه حرمت خود را نگه نمی دارند و به هر پستی تن می دهند، می فرماید: «هر كس كه خودش را محترم نداند (خودش را خوار كند) از شر او در امان نباش».
و در فرمایشی دیگر می فرمایند: «آن كس كه تو را دوست دارد و به تو توجه می كند تو نیز از او اطاعت كن.»

مصطفی گوهری

منبع : روزنامه ایران