مرواریدی در دل صدف دریا

پروتئین، چربی، قند، ویتامین، املاح، مواد افزودنی و چندین و چند ماده مغذی دیگر همگی در انواع غذاهایی که می‌خوریم موجود هستند اما لزوم توجه به نوع و نسبت هر یک از این مواد مغذی، در انواع غذاهایی که به شکل معمول استفاده می‌کنیم، احساس می‌شود زیرا بدن ما مانند یک ماشین به‌واسطه دریافت و مصرف مناسب انرژی است که می‌تواند در تعادل باقی بماند و اگر در این دخل و خرج انرژی مشکلی به‌وجود آید، در واقع در ساختمان و نهایتا عملکرد هر یک از اندام‌های بدن اختلال ایجاد می‌شود.
به‌طور کلی بشر در تلاش است بهترین نوع از این مواد مغذی را برای خود انتخاب کند.
غذاهای دریایی از این نظر اهمیت زیادی دارند زیرا علاوه بر تامین پروتئین‌های مفید برای بدن، حاوی بهترین نوع از اسیدهای چرب ضروری و بسیاری از انواع مواد معدنی و ویتامین‌ها به‌ویژه ویتامین‌های B است.
▪ آهن: آهن غذاهای دریایی که اغلب گوشت ماهی و میگو را تشکیل می‌دهند، به خوبی در بدن ما جذب می‌شود.
بیش از یک قرن است که آهن به‌عنوان یک ماده مغذی ضروری برای بدن شناخته شده است. منابع حیوانی حاوی آهن هم هستند که از طریق روده جذب می‌شوند. ماهی، میگو و صدف منابع خوب آهن هم هستند.
▪ ویتامین ۱۲ B: این ویتامین نقش مهمی در متابولیسم اسیدهای آمینه که در واقع فرم تجزیه شده پروتئین است، دارد. برای متابولیسم طبیعی تمام سلول‌ها ضروری است، به‌ویژه سلول‌های لوله گوارش، مغز استخوان و بافت عصبی. ماهی از غنی‌ترین منابع ویتامین ۱۲ B است.
روی: روی در تثبیت ساختمان پروتئین و اسید نوکلئیک و تمامیت اندامک‌های سلولی و نیز فرآیندهای انتقال، عملکرد ایمنی و بیان اطلاعات ژنتیکی شرکت دارد. در هسته سلول مقادیر فراوانی روی وجود دارد که ساختمان DNA و RNA را پایدار می‌کند. روی برای رشد و تنظیم بلوغ جنسی ضروری است. ماهی، صدف و سایر سخت‌پوستان دریایی غنی از روی هستند.
▪ فلوئور: فلوئور فوایدی برای مینای دندان دارد و ایجاد حداکثر مقاومت به پوسیدگی دندان را یاری می‌دهد.
همچنین فلوئور به عنوان یک عامل ضدمیکروب در حفره دهانی و نیز مهارکننده آنزیمی عمل می‌کند.
غذاهای دریایی مقادیر زیادی فلوئور دارند اما ماهی‌های آب‌های شور، فلوئور بیشتری دارند. فلوئور نقش مهمی در سلامت دندان و استخوان دارد.
▪ ید: غذاهای دریایی مانند انواع صدف، خرچنگ، ماهی ساردین و سایر ماهی‌های آب‌های شور غنی‌ترین منابع ید هستند. ید در غده تیروئید ذخیره شده و برای سنتز هورمون‌های تیروئیدی (۳ T و ۴ T یا تیروکسین) به کار می‌رود.
▪ فسفر: فسفر یک عنصر ضروری است که پس از کلسیم رتبه دوم فراوانی در بافت‌ها را دارد. حدود ۸۵ درصد آن به صورت کریستال‌های کلسیم فسفات در استخوان‌ها و دندان‌ها قرار دارد و ۱۵ درصد باقیمانده در تمام سلول‌های بدن و مایعات خارج سلولی که مخزن متابولیکی فعال هستند، وجود دارد. ماهی از منابع عالی فسفر می‌باشد. فسفر در پروتئین‌های غذایی با چند اسیدآمینه متصل شده است. فسفر همچنین در شکل عمده انرژی سلول (ATP) نقش دارد.
▪ روغن ماهی ، مفید ولازم
روغن ماهی برای بهبود بیماری قلبی بسیار مفید است و در رقیق کردن خون نقش دارد. در اسکیموها بیماری قلبی عروقی کم است زیرا آنها بیشتر از غذاهای دریایی استفاده می‌کنند. همچنین در زنان اسکیمو سرطان سینه بسیار نادر است زیرا امگا۳ که در غذاهای دریایی و ماهی به فراوانی یافت می‌شود، خواص ضدسرطانی نیز دارد.
روغن ماهی باعث کاهش تری‌گلیسرید خون نیز می‌شود و سنتز VLDL که یک لیپوپروتئین به اصطلاح بد است را نیز کاهش می‌دهد.
همچنین از تولید لخته‌های پلاکتی در خون جلوگیری می‌کند و چسبندگی پلاکت‌ها را نیز کاهش می‌دهد.
افرادی که از روغن ماهی استفاده می‌کنند، ۳۰ درصد کمتر دچار مرگ‌ومیر می‌شوند.
مصرف ۲۸ گرم ماهی به صورت روزانه ۴۰ درصد از بیماری‌های عروقی کرونر (عروقی که به عضله قلب خونرسانی می‌کنند) را کاهش می‌دهد و ۵۰ درصد سکته‌های قلبی را کم می‌کند و برای افرادی که سابقه سکته دارند، مفید است زیرا از سکته‌های مجدد جلوگیری می‌کند.
در بیماری‌هایی که عروق کرونر دچار اختلال می‌شوند و بسیار شایع نیز هستند، عضله قلب از اکسیژن محروم می‌ماند. با افزایش سن و ازدیاد رسوب چربی کم‌کم این عروق مسدود می‌شوند و نهایتا جریان خون به سمت قلب کمتر و کمتر می‌شود و احساس ناراحتی در قفسه سینه همراه با درد و خواب رفتگی و تنگی نفس و فشار شدید روی قفسه سینه و همچنین درد در دست به هنگام فعالیت رخ می‌دهد و در صورت انسداد شدید این عروق، حمله قلبی اتفاق می‌افتد و قسمتی از سلول‌های ماهیچه قلب (میوکارد) از بین می‌رود.
عوامل خطر زیادی روی این بیماری‌ها تاثیر دارند که به دو دسته کلی عوامل اصلاح‌پذیر و عوامل اصلاح‌ناپذیر تقسیم می‌شوند.
۱) عوامل اصلاح‌پذیر:
عواملی که باعث افزایش ریسک بیماری‌های قلبی ـ عروقی می‌شوند و می‌توان با تغییر شیوه زندگی و تغذیه صحیح از افزایش آنها جلوگیری کرد مانند سطح بالای چربی خون (کلسترول بالا، LDL بالا و تری گلیسرید بالا)، فشار خون بالا، دخانیات، دیابت، تغذیه نامناسب، (مصرف بیش از حد چربی اشباع و ترانس و همچنین نمک)، چاقی، فعالیت بدنی کم و به طور کلی شیوه غلط زندگی همراه با استرس.
۲) عوامل اصلاح ناپذیر:
عواملی که به اصطلاح خارج از اراده فرد هستند از جمله سابقه این بیماری در افراد نزدیک خانواده، افزایش سن و کاهش هورمون‌ها پس از یائسگی در زنان (تا قبل از سن یائسگی شیوع بیماری‌های قلبی عروقی در مردها بیش از زنان است.)
تصور می‌شود که انسان با مصرف غذایی با چربی اشباع شده کمتر و اسید چرب امگا۳ بیشتر از آنچه امروز مصرف می‌کند، تکامل یافته است. انسان‌های اولیه یا در کنار اقیانوس‌ها زندگی می‌کردند و عمدتا با مصرف ماهی روزگار می‌گذراندند و یا در خشکی زندگی می‌کردند و به میزان زیادی گیاهان سبز استفاده می‌کردند.
گیاهان روغن‌های امگا۳ و امگا۶ را می‌سازند، اما امگا۶ به طور گسترده‌تری در گیاهان، نسبت به امگا۳ توزیع شده است. از آنجا که نسبت مطلوب امگا۶ به امگا۳ باید ۲ به یک یا ۳ به یک باشد و در حال حاضر تقریبا ۴ برابر بیش از حد مطلوب است (یعنی ۸ به یک تا ۱۲ به یک) لذا توصیه می‌شود که انسان بیشتر اسید چرب‌های امگا۳، سبزیجات و منابع دریایی را مصرف کند تا اسیدهای چرب امگا۶ موجود در پروتئین‌های حیوانی دیگر.
منابع اسیدهای چرب امگا ۳ طویل‌تر (DHA و EPA)عمدتا دریایی هستند و شامل روغن کبد ماهی کاد، ماهی آزاد و ساردین و به همان میزان میگو و صدف خوراکی است.
امگا۳ در مغز نیز مفید است. زیرا باعث کاهش ایجاد لخته و نهایتا کاهش سکته مغزی مخصوصا در خانم‌ها می‌شود به طوری که مصرف یک بار ماهی در هر هفته تا ۷ درصد احتمال سکته مغزی را کاهش می‌دهد.
همچنین امگا۳ از تاکی کاردی که یک آریتمی قلبی (ضربان‌های نامنظم قلب) است، جلوگیری می‌کند.
استعمال دخانیات به لایه سطحی داخلی رگ‌ها (اندوتلیال) آسیب می‌رساند و مانع انعطاف‌پذیری طبیعی آن می‌شود و رگ‌ها کم‌کم سفت و سخت می‌شوند و آترواسکلروز یا تصلب شرائین به وجود می‌آید. ولی اسید ‌آمینه تورین که در ماهی به مقدار خوبی موجود است عملکرد لایه سلولی رگ‌ها را بهبود می‌بخشد و مانع آسیب آنها می‌شود و احتمال آسیب عروق کرونر را نیز کاهش می‌دهد.
روغن ماهی از پیشرفت افسردگی حاد نیز می‌کاهد. افسردگی حاد تکرار دفعات بروز افسردگی و یا جنون (تغییرات سریع رفتار و تحرک بیش از حد و شادمانی غیرعادی فوق‌العاده) و یا هر دو است. دانشمندان معتقدند این مشکل ناشی از فعالیت بیش از حد در مسیر عبور سیگنال‌های عصبی است و امگا۳ در روغن‌ ماهی می‌تواند از این فعالیت فوق‌العاده بکاهد.
● با ماهی شاداب باشید
در تحقیقی روی بروز افسردگی حاد در بین ۱۰۰ نفر در ۹ کشور و ارتباطش با مصرف ماهی، مشخص شد که بروز افسردگی در کشورهایی که مصرف ماهی در آنها کم است، بالا می‌باشد. مثلا در نیوزلند تنها ۲۰ کیلوگرم ماهی در سال مصرف می‌شود و میزان بروز افسردگی ۸/۵ درصد محاسبه شده است و در کره با مصرف سالانه بیش از ۵۰ کیلوگرم ماهی، تنها ۳/۲ درصد افسردگی مشاهده شد و در ژاپن با مصرف تقریبا ۷۵ کیلوگرم ماهی فقط ۱۲/۰ درصد بروز این افسردگی دیده شد. البته عوامل متعدد اقتصادی، اجتماعی، فرهنگی و غیره بر نتایج این تحقیق اثر داشته است ولی ذکر این نکته حائز اهمیت است که تراکم بالای دکوزاهگزانوئیک اسید (DHA) که یک اسید چرب ضروری در ماهی است در پلاسمای خون موجب افزایش سروتونین و در نهایت کاهش افسردگی می‌شود.
همچنین روغن ماهی باعث تخفیف علائم بیماری روحی روانی شیزوفرنی می‌شود. شیزوفرنی یک بیماری حاد روحی است که علائمش هذیان‌گویی، نابهنجاری روانی و روان‌گردانی می‌باشد. شواهد نشان می‌دهند که غیرطبیعی بودن ترکیبات اسیدچرب در غشای سلول با بروز این بیماری در ارتباط است. در پژوهشی روی ۲۴ نفر از بیماران شیزوفرنیک در یک دوره ۶ ماهه که روزانه ۱۰ گرم کنستانتره روغن ماهی برای آنها تجویز می‌شد، مشخص شد شدت علائم این بیماری کاسته می‌شود.
DHA یکی از ارکان اساسی مغز است که به ویژه در بافت خاکستری مغز و شبکیه چشم به مقدار زیادی یافت می‌شود. به همین جهت میان مصرف ماهی و تقویت قوه بینایی رابطه است. ماهی به دلیل دارا بودن امگا۳ از کوری موقت که در سنین پیری اغلب ایجاد می‌شود، جلوگیری می‌کند. نکته مهم دیگر در مورد امگا۳ و DHA این است که محتوای DHA در مغز نوزاد انسان در طول ۳ ماه اول زندگی،۳ برابر می‌شود. برای همین دریافت کاملش برای مادر ضروری است.

محمدعلی پازوکی‌مهر

منبع : روزنامه تهران امروز