سینمای بی معنا وجود ندارد

دکتر اکبر عالمی، استاد دانشگاههای تهران، تربیت مدرس (گروه انیمیشن) و کارشناس و منتقد سینماست. اگر بیننده برنامه سینما ماوراء شبکه چهارم سیما باشید، دکتر عالمی را به عنوان مجری و کارشناس در این برنامه می بینید. او سالهاست که در حوزه سینما مطالعات و تحقیقات گسترده ای دارد و دیدگاههای جالبی را در خصوص سینمای جهان مطرح می کند و سینمای دینی و معناگرا حوزه ای است که دکتر عالمی با جدیت به آن می پردازد.
او در مورد سینمای دینی و تقسیم بندی آن به عنوان یک ژانر می گوید: این تقسیم بندی درست است، اما باید یک فیلمساز چرتکه بیندازد و خیلی حسابگرانه به میدان وارد شود. نه اینکه با خودش فکر کند که من می خواهم بروم سراغ آثار معنا گرا چون بازار گرمی دارد و جامعه به من احترام می گذارد !در این شرایط، بوی ریا از همان اول به مشام می رسد، یعنی ما باید خودمان باشیم نه اینکه تقلید کنیم.
در سالهای خیلی دور و در کتاب «حقوق زن» شهید مطهری مطلب جالبی خواندم که خیلی به دلم نشست و در آن زمان تحولی عجیب در من ایجاد کرد.
سینمای دینی ما به این کتابها و تحقیقات گسترده احتیاج دارد. ما مسلمانان از دوره دبستان این حدیث را از قول امام حسین(ع) شنیده ایم که فرموده اند: «اگر دین نداری لااقل آزاده باش» و در ادامه هم در اسلام مساله «لا اکراه فی الدین» را داریم، یعنی اینکه به زور نمی توانی کسی را وادار به خدا پرستی کنی. سینمای دینی ما باید سرشار از معانی و محتواهای تازه باشد، چرا که فرهنگ غنی دینی که در اختیار ماست، نباید به واسطه بی دقتی ما دچار تحریف شود و آثار سینمای دینی ما باید مبین شعائر دینی و انسانی مورد توجه دین باشند.
وی در خصوص ژانر سینمای دینی در غرب می گوید: اگر بخواهیم بگوییم سینمای دینی یک واژه یا ژانر رسمی در فرهنگ واژگان غرب دارد یا خیر؟ باید بگویم غربی ها دو واژه را خیلی استفاده می کنند: اسپریچووال سینما یعنی روح که قابل لمس نیست و ما آن را حس می کنیم، اما نمی توانیم آن را ببینیم و دیگری متافیزیک است. این دو واژه در فرهنگ لغت غرب به راحتی پیدا می شود، اما وجود واژه معنا گرا در سینما برای من قابل هضم نیست، چرا که به عقیده من نمی شود گفت برخی فیلم ها معنا دارند و برخی دیگر ندارند !به نظرم، این واژه جعلی است، چرا که همه چیزها در دنیا معنایی به همراه دارند، حتی اگر پوچ باشند. در غرب هنری به وجود آمد به نام «پوچی» و این نشان می دهد که در پوچ هم معنایی وجود دارد.
این استاد دانشگاه با اشاره به ترویج بی بندو باری و فساد از طریق سینما در غرب می گوید: برخی سینما گران غربی فیلم به اصطلاح دینی می سازند و در جهت ترویج فساد و این آثار از شبکه های تلویزیونی دنیا هم با وقاحت پخش می شوند که حتی مورد اعتراض واتیکان هم قرار گرفته است. این به منزله استفاده نادرست از سینماست و سینما هم نباید تا این اندازه وقاحت داشته باشد که به خلوت و تنهایی آدمها راه پیدا کند. البته گاهی در این زمینه استثنا هم دیده می شود، اما این استثنا هم نمی تواند به قاعده تبدیل شود و من می خواهم بگویم سینمای بی معنا وجود ندارد و هر چیزی به اندازه ظرف و اندازه اش معنایی دارد.
این کارشناس سینما خاطرنشان می کند: همه ادیان الهی احترام دارند و در سینما باید به این مساله خیلی توجه شود. من فیلم های مذهبی «برادر خورشید، خواهر ماه» و «مارتین لوتر» را بسیار دوست دارم.
مارتین لوتر، کسی است که پایه گذار مکتب پروتستانیزم در قرن ۱۶ بود. در این فیلم نکته های عجیبی نهفته است، نکته ای که همه جوانان ایران باید به آن افتخار کنند. شیعه اصلاً تمام آن ضرورتی را که دکتر مارتین لوتر چهار قرن پیش برای پایه گذاری مکتب پروتستانیزم احساس کرده بود، با وجود حضرت علی (ع) در دل خودش دارد. مارتین لوتر آمد و گفت که دین نکته سختی نیست و شما می توانید، انجیل را به زبانهای دیگر ترجمه کنید و بعد از آن انجیل را به آلمانی ترجمه کرد و البته مجازات شد.
او ۴۰۰ سال پیش گفت که باید دین را برابر با زمان درست تفسیر کرد، در حالی که قبل از این فرضیه، شیعه این مساله را مطرح کرده و حضرت علی(ع) به امت خودش می گوید: «تربیت فرزندان باید مطابق روز باشد» دکتر مارتین لوتر می گفت، این تفاسیر غلط شما از دین مربوط به ۱۶۰۰ سال پیش است و شما همچنان در یک نقطه راکد باقی مانده اید، در حالی که در دین مبانی عمیقی مطرح شده که باید به ضرورت جامعه، مورد بررسی و بازنگری قرار بگیرد.
دکتر عالمی در ادامه به سینمای دینی کشور که می خواهد برای نسل امروز مسائل و مفاهیم دینی را به تصویر بکشد، اشاره می کند و می افزاید: قبل از هر چیز باید به زبان تصویر بگوییم که دین در تمام دنیا برای چه مطرح شده است؟ دین آمده تا انسان را به تعالی برساند و این تعالی می تواند از مجرای آخرین دین آسمانی(اسلام) مطرح شود.
حالا با این تعریف می گویم که ما در این ۲۸ سال، ۷۰ درصد فیلمهایمان به سمت رستگاری و درست اندیشیدن گام برداشته اند و ۳۰ درصد به گیشه و پول فکر کرده اند.
تازه این ۳۰ درصد هم مجبور بوده اند، برخی از چارچوب های جامعه را رعایت کنند. اوایل انقلاب حسن جلایر که در حوزه سینمایی بنیاد مستضعفان فعالیت داشت، جمله خوبی را مطرح کرد مبنی بر این که فیلم دینی، فیلمی نیست که در آن دقیقه به دقیقه گلدسته و اذان و نماز به نمایش گذاشته شود، اما در برخی آثار می بینیم که هنوز به این مسائل توجه دارند.
به عقیده من، برآیند بردار یک اثر سینمایی و آنچه که در ته ظرف رسوب می کند مهم است نه رنگ و لعاب ظاهری. یادمان باشد که ممکن است فیلمی را ببینیم و مدتهای طولانی تحت تاثیر رفتارهای انسانی و دین گرای بازیگران آن باشیم. وی در ادامه می گوید: فیلم «رابرت وایز» با عنوان «اشکها و لبخندها» یک فیلم دینی است که غربی ها ساخته اند. در این فیلم با وجود آوازهای طولانی که در آن وجود دارد، بسیار لطیف مبانی دینی مثل احترام به نعمتهای خداوند مطرح می شود که نه به معنای زهد فروشی، بلکه درصدد ترغیب و تشویق مخاطبان و مردم به شکرگزاری از نعمات خداوند است و یک الگوی کامل به زبان سینما را از معنای دین به نمایش گذاشته.
فیلم دیگری که با سرمایه یهودی های مقیم هالیوود ساخته شده محصول ۱۹۶۰ به نام «ویولن زن روی بام» است که به عنوان یک فیلم دینی سرشار از معنا مطرح است. یادم هست در کلاس درس جامعه شناسی سینما این فیلم را برای برخی دانشجویان که جانباز جنگ بودند به نمایش گذاشتم و وقتی فیلم تمام شد و چراغها را روشن کردم، دیدم که گریه می کنند. در این فیلم مبانی مهم سینما مثل روانشناسی تاثیر، جمله پردازی، اصول دراما، جذابیت، همذات پنداری و .... به انضمام درک درست از مبانی اخلاقی و انسانی به نمایش گذاشته شده است.
دکتر عالمی کارشناس برنامه سینما ماوراء خاطر نشان می کند: سینمای ماورایی، معنا گرا، دینی و هر اسمی که می خواهیم روی آن بگذاریم، باید حال انسان را به حال بهتری برساند. یعنی همان کاری که ۱۲۴ هزار پیامبر در خصوص انتشار اخلاق و انسان گرایی و توجه به توحید و یگانگی خدا در میان مردم انجام دادند، تا حال آدمها بهتر شود و به رستگاری برسند.
پس این مساله چندان هم پیچیده نیست که به دنبال این باشیم که کلیسا، مسجد و یا معبد به نمایش بگذاریم، بلکه بهره برداری درست از دین مهم است، چون نگاه همه در دین رستگاری و توحید است. و سینما با قدرتی که دارد می تواند تصویرگر واقعیتهای دین باشد.

ملیحه پژمان

منبع : روزنامه قدس