دلیل توقف «تکفا ۲» چیست

صنعت نرم‌افزار کشور عملا ورشکسته محسوب می‌شود. اغلب شرکت‌های نرم‌افزاری اگر تاکنون کاربری‌شان را تغییر نداده و به دنبال شغل دیگری نرفته باشند، دیگر از پرداخت حقوق کارکنان و حتی هزینه اجاره محل کارشان هم ناتوان هستند. تقریبا هیچ‌کس پروژه قابل‌ملاحظه‌ای در دست اجرا ندارد. از دید فعالان این صنعت، کشور در یک تعطیلات ناخوشایند و طولانی به‌سر می‌برد. حال و روز سایر شاخه‌های فن‌آوری اطلاعات هم بهتر نیست، حجم تجارت الکترونیک ایران در یک بازار چندین تریلیون دلاری در جهان، ۱۰ سال پس از ورود اینترنت به کشور، هنوز به چشم نمی‌آید؛ و صحبت از فن‌آوری‌های اینترنتی و خدمات تحت وب به عنوان کسب و کار، بیش‌تر به شوخی شباهت دارد. هرساله بخش هنگفتی از درآمد ارزی کشور صرف واردات کالاهای سخت‌افزاری می‌شود که به دلیل فقدان محصولات و خدمات نرم‌افزاری، زیرساخت‌های ارتباطی و تجارت کسب و کار الکترونیک کم‌ترین ارزش اقتصادی را برای کشور ایجاد می‌کند. در واقع قرار نبود، اوضاع امروز این‌گونه باشد. چند سال پیش صحبت از این بود که به زودی حرف اول را در خاورمیانه خواهیم زد.
اما الان براساس رتبه‌بندی کشورهای جهان در زمینه آمادگی الکترونیکی - جدول معتبری که سالانه توسط مجله اکونومیست تهیه می‌شود – ایران رتبه آخر جهان را در سال ۲۰۰۶ به خود اختصاص داده است. پس چه بر سر آن برنامه‌ها آمد و این خسارت‌های میلیارد دلاری را به پای چه کسانی باید نوشت؟ یکی از طرح‌های زیربنایی که چند سال پیش به منظور رفع عقب‌ماندگی مملکت در زمینه فن‌آوری اطلاعات در کشور در دست اجرا قرار گرفت، طرح «تدوین برنامه جامع راهبردی فن‌آوری اطلاعات ایران» موسوم به «تکفا ۲» بود که اینجانب از مذاکرات اولیه تا مدتی پیش عهده‌دار سمت‌های مختلفی در آن بوده‌ام، با توجه به این‌که این برنامه قریب به دو سال است که در حالت توقف به سر می‌برد و این‌که اعتقاد راسخ دارم منافع ملی و آینده صنعت فن‌آوری اطلاعات کشور به دلیل انگیزه‌های پر از ابهام برخی مسوولان این طرح در معرض لطمه جدی قرار گرفته است، وظیفه ملی، شرعی و حرفه‌ای خود می‌دانم که اطلاعات خود را در خصوص دلایل توقف این پروژه ملی به اطلاع فعالان صنعت فن‌آوری اطلاعات کشور و مقامات نظارتی کشور برسانم.
● نگاهی به تاریخچه این طرح
«تکفا» نام طرحی بود که بر اساس تبصره ۱۳ قانون بودجه که در تدوین قانون بودجه سال ۸۱ به تصویب رسیده بود و با هدف ایجاد زیرساخت فن‌آوری اطلاعات و ارتباطات کشور، توسعه اشتغال، توسعه مشارکت بخش خصوصی در بازار فن‌آوری اطلاعات و افزایش توان اقتصادی و مالی کشور چشم به حیات گشود. طرح مذکور که توسط تنی چند از مدیران اسبق شورای‌عالی اطلاع‌رسانی – تحت سرپرستی و هدایت نصرالله جهانگرد، دبیر وقت شورا و نماینده ویژه رییس‌‌جمهوری در آن زمان - و سازمان مدیریت و برنامه‌ریزی پایه‌ریزی شده بود، توسط گروهی از کارشناسان و متخصصان داخلی به اجرا درآمد. این طرح به ادعای مجریان آن و برخی کارشناسان، باعث جا انداختن اهمیت فن‌آوری اطلاعات در ذهن بسیاری از مدیران دولتی و تاثیرگذاری در به‌حرکت درآوردن این صنعت شد. هرچند به گمان کارشناسان دیگر، در مقطع حساسی که کشورهای جهان و منطقه در حال سرمایه‌گذاری کلان و پیشرفت روز به روز در این صنعت بودند، اقدامی جزیی و ناکافی بود که تاثیر مهمی بر رشد این صنعت در ایران نداشت و تنها چند سال با ارزش از فرصت توسعه را از کشور گرفت. طرح تکفا در نحوه اجرا نیز انتقادات و حرف و حدیث‌هایی را به همراه داشت؛ از جمله این‌که متولیان آن به حیف و میل کردن سرمایه‌های بیت‌المال، ایجاد فضای رانت‌خواری، تضییع حقوق بخش خصوصی و تعاونی‌های غیر وابسته به دولت (درست مغایر با آنچه باید صورت گیرد) و امثال آن متهم شدند. با این همه، این طرح که حدود سه سال پیش شروع شده و قرار بود، کار عملی آن شش ماهه به پایان برسد، فرجام خوشی نداشت و پس از گذشت این مدت، هنوز در فاز اول متوقف مانده است.
● دلیل اصلی چیست؟
نکته مبهمی که از ابتدا درخصوص پروژه «تکفا ۲» مشهود بود، عدم تمایل کارفرما و مجریان به اطلاع‌رسانی پیرامون آن بود و همین عامل باعث شد که مجموعه اطلاعات رسانه‌ها از این پروژه، هرگز از چند جمله کلی تجاوز نکند حتی در یک مورد با انتشار اخباری عادی در سایت ایتنا، واکنشی تند از مجری مشاهده شد. با وجود این، گاهی اخباری در این خصوص منتشر شده و مسوولان طرح مدعی خروج پروژه از تعلیق شده و اعلام می‌کنند که پروژه به زودی به اتمام موفقیت‌آمیز خود خواهد رسید. در اخبار منتشره در پاسخ به نگرانی‌های موجود در تاخیر انجام این پروژه به طور رسمی اعلام شد -توسط ایشان- که پروژه مذکور در زمان مورد نظر و حداکثر ظرف سه ماه انجام خواهد شد بدون آن که به دلایل این تاخیر و نیز وضعیت نهایی آن اشاره دقیقی شود. همچنین ادعا شده بود که هم‌اکنون کار با مشاوران خارجی پروژه در حال انجام است. در حالی که حمید شهریاری، دبیر شورای عالی اطلاع‌رسانی با انگشت نهادن بر تغییر و تحولات در سطح دولت و نیز شورا، مشکل اصلی پروژه را به عدم دسترسی به منابع مالی کافی در زمان مقتضی نسبت می‌دهد، نظر کلی عوامل اجرایی پروژه حاکی از وجود اشکالاتی به مراتب بنیادی‌تر از آنست.
حمید شهریاری دبیر شورای عالی اطلاع‌رسانی، دلیل اصلی سکوت طولانی خود پیرامون این پروژه را حساسیت‌های موضوع ادغام شوراها دانسته که می‌توانسته پروژه را در مسیر نامناسبی قرار دهد. بعد از چندین ماه طرح سوالات بی‌جواب، حدود یک ماه پیش دبیر شورای عالی اطلاع‌رسانی در نشست خبری و در مواجهه با سوالات خبرنگاران درباره تکلیف «تکفا۲» اعلام کرد که به مجری تکفا دو اولتیماتوم داده شده تا پایان سال ۸۶ این قرارداد را به اتمام برساند. در غیر این صورت از ادامه آن صرف‌نظر کرده و درباره چگونگی اجرای آن تجدید نظر خواهد شد.
● ابهام‌های مهم در صحبت‌های ضد و نقیض
۱) در حالی که جناب شهریاری تا مدتی پیش توقف پروژه را به «عدم دسترسی به منابع مالی» و «حساسیت‌های مربوط به ادغام شوراها» نسبت می‌دادند، چه اتفاقی افتاد که ناگهان بحث «تاخیر در تعهدات مشاور خارجی»، آن هم بدون ذکر هیچگونه استنادی مطرح می‌شود؟
۲) به فرض این‌که ادعای تاخیر از سوی مشاور خارجی صحت داشته باشد، چرا در شرایطی که قرارداد با پرورش داده‌ها بر مبنای حضور این مشاوران خارجی در کنسرسیوم تنظیم شده است و بر اساس قرارداد مربوطه هرگونه قصور یا خللی در اجرای پروژه از جانب طرف خارجی متوجه مجری پروژه است، اول به مجری اولتیماتوم می‌دهند ولی بعد یکباره می‌گویند پرورش داده‌ها باقی بماند و مشاور خارجی عوض شود؟
۳) هرچند که در قرارداد بین کارفرما و مجری به صراحت قید شده است که در صورت بروز اختلاف بین مجری و مشاور فرعی، کارفرمای اصلی پروژه (شورای‌عالی اطلاع‌رسانی) باید شرایطی را مهیا کند تا اختلاف مربوطه در کارگروهی متشکل از نمایندگان کارفرما، ناظر، مجری و مشاور فرعی مورد بررسی و حل و فصل قرار ‌گیرد، چگونه است که کارفرما تا کنون از هر دخالتی خودداری کرده و حتی از دادن پاسخ به مکاتبات صورت پذیرفته با وی همواره اجتناب کرده است؟
عامل این توقف حداقل در یک سال گذشته، نه دلایل فوق، بلکه عدم ایفای تعهدات شرکت پرورش داده‌ها در قبال پیمانکاران و مشاوران خارجی و داخلی پروژه بوده است، در حالی که از قرار معلوم، پرورش داده‌ها تاکنون چند برابر بدهی به دیگران را از کارفرما دریافت داشته است. بر اساس مکاتبات موجود، طرف خارجی هر بار به صراحت اعلام کرده در صورت پرداخت بدهی‌های معوقه در قبال کارهای انجام شده که خروجی‌های آن به تأیید هم رسیده است، آمادگی کامل دارد کار را در هر لحظه پی بگیرد. این‌که شرکت پرورش داده‌ها بدون هیچ نگرانی از بازخواست، پروژه را متوقف نگاه داشته و از انجام تعهدات خود طفره می‌رود و مهم‌تر این‌که شورای‌عالی اطلاع‌رسانی - به رغم اطلاع کامل از این قضیه - تاکنون هیچگونه اقدامی در جهت رفع این مشکل از خود نشان نداده، نکته بسیار سؤال برانگیزی است. بنابراین در پس این دلیل ظاهری، انگیزه عمیق‌تری نهفته است که استنباط این موضوع نیز به تعبیر دیگری قابل بیان است.

فرهاد جواهردشتی
نماینده پیشین کنسرسیوم مجری پروژه

منبع : روزنامه سرمایه