نقش فناوری اطلاعات و ارتباطات در توسعه جوامع

در این مقاله تلاش می شود تا با تعریفی صحیح از مقوله فن آوری اطلاعات و ارتباطات و رشد و توسعه جایگاه و نقش آن را در توسعه اقتصادی –اجتماعی جوامع با در نظر گرفتن گسترش سریع اینترنت و شبکه های ارتباطی و اطلاعاتی از قبیل ماهواره ها و تغییر نگرش مردم در کسب اطلاعات و برقراری ارتباط نسبت به قدیم و تاثیر آن در بهروری مورد بررسی قرار گیرد .
● مفهوم رشد و توسعه
رشد دارای یک مفهوم کمی می باشد به این گونه هنگامی که بحث از رشد یک واحد صنعتی می شود منظور افزایش توان بهروری و افزایش تولید است . و هنگامی که بحث از رشد اقتصادی می کنیم منظور افزایش تولید ملی سرانه در یک دوره زمانی می باشد .
توسعه نیز به معنی بهبود و گسترش با وجود این که توسعه دارای جنبه های کمی نیز می باشد اما در واقع دارای یک مفهوم کیفی است . توسعه دارای ابعاد مختلفی است و مفهومی فراتر از رشد دارد بطوری که در برگیرنده تعریف رشد نیز می باشد . توسعه اقتصادی را می توان به این گونه نیز تعریف کرد : تغییر و تحولات بنیادی و زیر بنایی در نظام های اقتصادی و اجتماعی و سیاسی و فرهنگی جامعه که به موجب آن جامعه به رشد و شکوفایی دست می یابد .
در چند دهه اخیر ابداع روش های ارتباطی و تغییر نوع رفتار های ارتباطی با به وجود آمدن روش ها و تکنولوژی های جدید و تاثیر آن در زندگی و کار بشر غیر قابل انکار است بوجود آمدن شبکه های ارتباطی و گسترش آنها مانند اینترنت و ماهوارها باعث شده است که مرزها روز به روز کوچکتر شود و شرایط کار و کسب در آمد تغییر کند و مردم دروافتاده ترین نقاط دنیا بتوانند براحتی با دیگر مردم جهان ارتباط برقرار کنند براحتی بتوانند از اخبار سایر نقاط دنیا با خبر شوند به وجود آمدن تکنولوژی های جدید در ارتباطات و بروز رساندن اطلاعات باعث شده است که بین در بین آژانسها و سازمان های اطلاع رسانی جنگ اطلاعاتی رخ دهد بگونه ای که تکس های خبری برای اعلام خبر های بر سر صدم ثانیه رقابت می کنند در واقع شاید برای ما مهم نباشد که در حال حاضر قیمت لحظه ای شاخص های بورس به چه میزان تغییر می کند اما دانستن لحظه به لحظه این تغییرات برای یک سرمایه گذار بورس بسیار مهم و حیاتی است چرا که با دانستن سریع و بموقع می تواند اقدام به خرید یا فروش سهام خود کند و از این راه کسب در آمد نماید . این مهم تنها از راه اطلاع رسانی سریع به وسیله تکنولوژی می تواند فراهم شود که شخص بتواند از محل سکونت خود دست به خرید یا فروش اوراق خود ویا بگونه ای که داده و اطلاعات به سرعت و در زمانی غیرقابل تصور به اقصی نقاط جهان منتقل و در دسترس استفاده کنندگان قرار می گیرد و بسیاری از کارها را آسان نماید تغییر و تحول در زمینه کامپیوتر و بوجود آمدن تکنولوژی های جدید اطلاعات و ارتباطات گام موثری در این زمینه ها می باشد گیرد و بدون شک مهمترین و بزرگترین پیشرفت در زمینه فن آوری اطلاعات و ارتباطات به ابداع "وب" توسط " تیم . برنرزلی " در اواخر سال ۱۹۸۰ در CERN ، برمی گرد.د برای درک جایگاه وب ، کافی است به ضریب نفوذ آن پس از ابداع توجه شود . تلفن پس از ۷۴ سال ، رادیو پس از ۳۸ سال ، کامپیوترهای شخصی پس از ۱۶ سال ، تلویزیون پس از ۱۳ سال و "وب " پس از ۴ سال ، موفق به جذب پنجاه میلیون استفاده کننده شده اند .
فناوری ارتباطات و اطلاعات بدونه شک تاثیر بسزا و گسترده ای در زمینه های اقتصادی و اجتماعی جوامع داشته است به گونه ای که حتی تبادل فرهنگ ها و نفوذ پذیری فرهنگی را از این میان می توان نام برد چرا که هر تکنولوژی شیوه ها و روش های خاص و اختصاصی خود را دارا می باشد و در این میان هنگامی که افراد با فرهنگ های مختلف از یک فناوری خاص برای تبادل اطلاعات و ارتباطات استفاده می کنند در واقع از یک نوع فرهنگ تقریبا مشترک برای این منظور بهره می برند و این باعث شکسته شدن مرزها و بوجود آمدن جامعه اطلاعاتی وسیع و گسترده و در واقع دهکده جهانی می باشد .
در مجموع فناوری اطلاعات و ارتباطات به عنوان یک فناوری جدید در دهة ۹۰ وارد بازار شد و به سرعت توسعه یافت. این فناوری به دلیل عمومی بودن آن با سایر فناوریها تفاوت اساسی دارد، به این معنی که تنها در حوزة فعالیت خود تاثیرگذار نیست، بلکه در کل فعالیتهای اقتصادی و غیراقتصادی تاثیر بسزائی در تسهیل انجام امور و بالا بردن بهره‌وری و کارائی دارد.
«تاثیرفناوری اطلاعات و ارتباطات در رشد اقتصادی» توسط «گیانک» و همکاران در بانک جهانی مورد بررسی قرار گرفت که در این بخش به آن پرداخته می شود .
● مطالعة «گیانگ» و همکاران در بانک جهانی
توسعة فناوری اطلاعات و ارتباطات در طی ده های گذشته سیر سعودی و فزاینده ای داشته است و توسعة بیش از پیش اقتصاد جهانی نیز در این مهم تاثیر گذاربوده. پیشرفتهای فناوری، رقابت، و کم کردن محدودیتهای تجاری در نهایت باعث کاهش قیمت کالاها و خدماتِ فناوری اطلاعات و ارتباطات شده‌ که این باعث بوجود آمدن سایر انواع سرمایه گذاری های با استفاده از ابزار و تجهیزاتی که از فناوری اطلاعات و ارتباطات استفاده می کنند به جای نیروی کار و سرمایه به سبک سنتی شده است
. بنابراین، سرمایه‌گذاری در این فناوری در کشورهای توسعه‌یافته و در حال توسعه افزایش یافته‌است. در واقع ، هزینه‌های این فناوری در کشورهای در حال توسعه نسبت به کشورهای عضو سازمان همکاری و توسعة اقصادی (OECD) با سرعت مضاعف در بین سالهای ۱۹۹۳ تا ۲۰۰۱افزایش یافت.
افزایش تولید و استفادة از فناوری اطلاعات و ارتباطات و افزایش سرمایه‌گذاری در این فناوری به طور قابل ملاحظه‌ای به رشد اقتصادی و در کشورهای صنعتی در سالهای ۱۹۹۵ تا۲۰۰۰کمک کرده‌است ، مطالعات هکر و مورسینک در سال ۲۰۰۲، میانگین افزایش در رشد بهره وری کلیه عوامل (TFP) را حدود یک‌سوم درصد در سال تخمین می‌زنند. این تغییرات در کشورهای مختلف متفاوت بوده‌است. در ایالات متحده، افزایش در رشد بهره وری کلیه عوامل حدود نیم درصد تخمین زده‌شد.. تولید و گسترش این فناوری بازگشت سرمایة بالائی را برای کشورهای صنعتی و درحال توسعه داشته‌است. برای نمونه، بازگشت سرمایة مالزی در سرمایه‌گذاریهای فناوری اطلاعات و ارتباطات ۸/۴۴ درصد در سال ۲۰۰۳ که حدود سه برابر بازگشت سرمایه‌گذاریهای غیر فناوری اطلاعات و ارتباطات است که مقدار آن ۴/۱۵ درصد بوده است... فناوری اطلاعات و ارتباطات این توان را برای دولت ها ایجاد می کند که بتوانند بصورت کاراتر و بهتر به ارائه خدمات و تسهیل امور بار زیر مجوعه های اجتماعی با استفاده از نظارت گسترده و راهبردی توسط این فناورهای پیشرفته بنمایند به طوری که می توان باعث یگانگی فرهنگی و گسترش اهداف فرهنگی و اجتماعی و اقتصادی در بین بخش های دور افتاده و مرکزی کشور ها نمود و حتی شرایط اقتصادی را بطور نسبی تسهیل بخشید و باعث یگانگی بین بخش های روستایی و شهری با فرهنگ های متفاوت شد . بطور کلی دولتها برای متصل کردن جوامع روستائی دورافتاده و منزوی به مراکز شهری و همچنین فراهم کردن فرصتهای اقتصادی برای جوامع محروم می‌توانند از فناوری اطلاعات و ارتباطات استفاده کنند.
یکی از پدیده های مخرب جوامع در حال توسعه افزایش مهاجرت روستائیان به شهرها و نیز تضاد فرهنگی می باشد چراکه شرایط و امکانات کافی آموزشی که مهم ترین در نوع خود است در روستاها فراهم نمی باشد و در صورتی که اقدام اساسی صورت نگیرد و این روند ادامه یاب صنایع دامداری و کشاورزی بکلی باخطر مواجه می شوند . آشنایی و ایجاد امکانات ارتباطی و اطلاعاتی در بین روستاها می تواند باعث شود تا نیروهای جوان روستاها بدونه محدودیت های خاص با علم روز آشنا شوند و این فناوری متواند نیروهای آگاه و خبره ای تحویل اجتماع نماید و نیز فرصت هیا شغلی متفاوتی را نیز برای آنها ایجاد کند و نیز باعث یگانگی فرهنگی و از بین بردن تضادهای فرهنگی اجتماعی شود. از این بین می توان به تبادل فکری یک فرد در یک نقطه دور افتاده با یک فرد دیگر در یک نقطه صنعتی و پیشرفته اشاره کرد اگرچه در سالیان دور این فکر غیر منطقی به نظر می رسید اما امروزه بسیار پیش پا افتاده است .
اصولاً ICT به عنوان یک ابزار مهم تمرکز زدائی در جوامع در حال توسعه توسط UNDP مطرح شده است.

افزایش تولید فناوری اطلاعات و ارتباطات به تولید، اشتغال و نیز ایجاد بستر ها و شرایط تجارتی و صادراتی کمک می‌کند .
فناوری اطلاعات و ارتباطات از سه طریق می‌تواند به رشد اقتصادی تاثیر بگذارد
۱) رشد بهره وری کلیه عوامل در بخشهای تولید کنندة فناوری اطلاعات و ارتباطات؛
۲) تعمیق سرمایه
۳) رشد بهره وری کلیه عوامل از طریق سازماندهی مجدد و به کارگیری فناوری اطلاعات و ارتباطات.
از جنبه های دیگری که فناوری ارتباطات و اطلاعات باعث رشد اقتصادی می شود جذب سطح بالائی از سرمایه ها به بخش فناوری اطلاعات و ارتباطات است که باعث تولید محصولات جدید و کاهش قیمت این محصولات می شود . افزایش سرمایه‌گذاری در این بخش افزایش میزان سرمایه به کار می شود که این به معنی تعمیق سرمایه در فناوری اطلاعات و ارتباطات است .
این فناوری باعث شده است که در انجام امور از هزینه فرست کمتری استفاده شود و با ایجاد ارزش افزوده و کاهش زمان در نیروی کار و سرمایه و سرعت بخشیدن در استفاده از منابع تولید و کاهش هزینه های تولید به بهروری و کارائی اقتصادی در تولید و خدمات بینجامد .
رشد اقتصادی سریع و متمرکزی که در مراکز شهری در کشورهای درحال توسعه صورت می‌گیرد اغلب به قیمت تخریب محیط زیست می انجامد. مثلاً یونسکو موسسه‌های تحقیقاتی در سراسر دنیا برای برای تمرکز بر مسائل اداره ابر شهرها در کشورهای درحال توسعه تعیین نموده است. برای جمع آوری و تحلیل و نظارت و سازماندهی در این خصوص که شامل کارکنان و مشاوران دانشمندان و برنامه ریزان این سازمان است اینترنت نقش ارتباطی وسیعی را ایفا می کند و باعث تسریع امور می شود. بهره‌وری اقتصادی، زیرساخت ارتباطات ، عزم درونی، عدالت اجتماعی، رفاه توانمندی، مردم‌سالاری و توسعه پایدار از مولفه‌های اساسی توسعه اجتماعی اقتصادی است. این بخش، روشی سازمان یافته از طبقه‌بندی این ضروریات توسعه با بحث درباره هر کدام و تعامل آنها با استفاده از اینترنت را فراهم می‌نماید.(madon,۲۰۰۰)
● دانش و توسعه
بین تولید و استفاده از دانش رابطه مستقیمی وجود دارد و در کشور های توسعه یافته این رابطه مثبت بوده و نیز بدلیل استفاده از دانش برای تسهیل کار ها و نیز و جود زیر ساختها مناسب و برنامه های توسعه ای تولید دانش نیز از رشد بالایی برخوردار است .
یکی از شاخص های مهمی که می توان برای سنجش موفقیت های توسعه ای برشمرد در آمد سرانه است در واقع می توان از این شاخص برای بررسی میزان تاثیر گزاری دانش بر توسعه که در نهایت منجر به افزایش در آمد سرانه شهروندان یک کشور می شود استفاده نمود به عنوان مثال میزان درآمد سرانه دوکشور سنگاپور و امریکا را مورد بررسی قرار می دهیم . طبق آمارهای جهانی در سال ۲۰۰۶ در آمدسرانه سنگاپور معادل ۴۳۳۰۰دلار و امریکا معادل ۴۴۰۷۰ دلار بود اما در سال ۲۰۰۷ امریکا ۴۶۰۰۰ دلار و سنگاپور ۴۸۹۰۰ دلار بوده ( این در ارقام بر اساس برابری نرخ دلار جهانی می باشد ) در واقع یعنی شهروندان سنگاپوری نسبت به شهروندان امریکایی ثروتمند تر شده اند واین درحالی است که کشور سنگاپور صادر کننده تجهیزات و امکانات فناوری کامپیوتر است و از این راه کسب درآمد می کند و در این بین مردم این کشور نیز از این فناوری های روز جهانی و دانش آن بی بهره نیستند با وجود این که کشور امریکا کشور فوق صنعتی و ابرقدرت اقتصادی در جهان بشمار می رود و نیز کشور بزرگ و صاحب سرمایه است و شاید نیز این قیاس درست نباشد اما این اعدادو ارقام بیان گر این واقعیت هستند که عوامل دانش و فناوری های جدید روز و استفاده آن در جهت شکوفایی اقتصادی و توسعه در کشور سنگاپور که کشوری کوچک و کم جمعیت است باعث این پیشرفت شده است و استفاده موثر و موفقیت آمیز از دانش عامل اصلی شکوفایی و موفقیت های اقتصادی در برخی از کشور های آسیایی بوده .
از دیگر نمونه های موجود در این رابطه و نقش دانش و توسعه می توان به "انقلاب سبز " در آسیا اشاره نمود. در این رابطه با استفاده از روش های پیشرفته اقدام به ارتقاء سطح دانش و آگاهی افراد گردید و استفاده کنندگان با به کارگیری اندوخته های خود توانستند حرکتی عظیم و تحولی گسترده را در جامعه خود باعث گردند.
در گذشته فراگیری دانش توسعه ای از طریق ارتباط مستقیم با فراگیران به آنها منتقل می شد در چنین حالتی گسترش و آموختن و انجام عمال با هزینه ها و محدودیت های بسیاری مواجه بوده است . اما امروزه با گسترش شبکه های کامپیوتری ، اینترنت ، ماهواره ها ، تلویزیون ها و... این امر به راحتی و به سادگی و با هزینه های فرستی کمتری مواجه است به گونه ای که توسعه اجتماعی و فرهنگی جوامع را نیز تحت تاثیر قرار داده است چرا که با گسترش فناوری های روز شیوه های تاثیر پذیر مردم نیز تغییر کرده است و سطوح فراگیری و استفاد از دانش نیز به مراتب تغییر یافته .
بعنوان مثال هندوستان ، یکی از کشورهای موفق در این زمینه بوده که از رسانه های ارتباط جمعی نظیر رادیو و تلویزیون برای نشر دانش استفاده نموده است . رادیو ، تلویزیون و تلفن های ثابت از جمله عناصر موجود در زیرساخت فن آوری اطلاعات و ارتباطات،می باشند کانال های نشر اطلاعات . انقلاب سبز ، اولین تجربه موفقیت آمیز در زمینه استفاده از فن آوری اطلاعات و ارتباطات در آسیا می باشد .

کیوان عاشوری شمامی