ایده تأسیس دفتر حافظ منافع آمریکا در ایران و ابهامات پیرامون آن

مسأله «ابهام» در سیاست خارجی آمریکا در مورد ایران از جمله مسائل مهمی است که به صداقت طرف آمریکایی در مسئله نزدیکی به ایران لطمه می‌زند. چرا که از یکسو شاهد شدت گرفتن فشارهای آمریکا بر ایران در موضوع هسته‌ای هستیم و از سوی دیگران اظهاراتی در خصوص تأسیس دفتر حافظ منافع در تهران شنیده می‌شود.
تسخیر سفارت آمریکا توسط دانشجویان پیرو خط امام در سال ۱۳۵۸ که بعدها به "لانة جاسوسی" معروف شد، فصل مهمی را در تاریخ سیاسی ایران رقم زد که اکنون پس از گذشت نزدیک به سی سال از آن واقعه، همچنان مناسبات ایران با آمریکا را تحت تأثیر خود قرار داده است.
در آن زمان رهبری انقلاب، حضرت امام خمینی (ره) این اقدام دانشجویان را مورد تأیید قرار داد و کارمندان سفارت آمریکا نیز به عنوان گروگان، نزدیک به ۴۴۴ روز در ایران ماندند و بعداً براساس قرارداد الجزایر به کشور آمریکا باز گردانده شدند.
اما از آن تاریخ دشمنی آمریکا با دولت و ملت ایران وارد مرحله تازه‌ای شد و از این رو اقداماتی را جهت براندازی و اخلال در امنیت جمهوری اسلامی در دستور کار خویش قرار داد.
گرچه در طول سی سال گذشته رابطه ایران و آمریکا همواره خصمانه بوده ولی هیچگاه مسئله بهبود روابط و ضرورت فراهم‌سازی زمینه‌های برقراری روابط از دستور کار خارج نشده است.
اما هر بار بدلیل بروز پاره‌ای از مشکلات در داخل دو کشور انجام مذاکرات با مشکل روبرو گردیده است. ماجرای سفر مک‌فارلین که بعدها به جریان واترگیت شهرت یافت از نمونه‌های ناموفق این تلاشهاست که رسوایی‌های بسیاری را برای کاخ سفید به ارمغان آورد و حیثیت آمریکا را زیر سوال برد.
همچنین در دوران ریاست جمهوری کلینتون و همزمان با روی کارآمدن دولت آقای خاتمی، وزیر امور خارجه آمریکا، مادلین آلبرایت به خاطر دخالت آمریکا در واقعه ۲۸ مرداد ۱۳۳۲ و سقوط دکتر مصدق از مردم ایران عذرخواهی نمود و در همین زمان تلاشهای ناکامی از سوی دستگاه سیاست خارجی آمریکا به منظور برقراری مجدد رابطه با ایران شکل گرفت.
در طی سال‌های اخیر و خصوصاً بعد از حضور نظامی آمریکا در عراق، مسئله ضرورت برقراری رابطه همواره در سطوح رسمی و غیر رسمی موثر در شکل‌دهی به سیاست خارجی آمریکا مطرح بوده است.
بنابراین می‌توان گفت در طول سه دهه گذشته همواره تلاش‌هایی از سوی طرف آمریکایی به منظور برقراری رابطه با ایران وجود داشته که هر بار بنا به دلایل مختلف با شکست مواجه گردیده است.
گرچه در سالهای اخیر، شدت حملات لفظی و تهدیدهای آمریکا علیه ایران افزایش یافته است؛ با این حال هنوز هم در آمریکا گروه‌های متعددی وجود دارند که خواستار برقراری رابطه با ایران هستند.
از جمله این گروه‌ها می‌توان به تعدادی از روزنامه‌نگاران و تحلیل‌گران مانند توماس فریدمن، ستون نویس روزنامه نیویورک تایمز، اشاره نمود که در بهمن ۱۳۸۵ در مقاله‌ای بازگشایی سفارت آمریکا در تهران را گره‌گشای بسیاری از مشکلات منطقه و از جمله مسأله فلسطین دانسته و عنوان کرد که به دلالت تاریخ، فرهنگ و جغرافیا؛ ایران و آمریکا منافع مشترک بسیاری دارند و آمریکا دو دشمن بزرگ ایران «طالبان» و «صدام» را سرنگون ساخته است.
بنابراین به دلیل منافع مشترک بسیار، ایران و آمریکا متحد طبیعی یکدیگر به حساب می‌آیند. در کنار فریدمن شمار دیگری از تحلیل‌گران پرنفوذ مانند گراهام فولر، گری سیک و فرید زکریا دائماً بر ضرورت تلاش برای برقراری رابطه با ایران تأکید داشته‌اند.
از سوی دیگر تعدادی از اعضای دموکرات کنگره آمریکا نیز از حامیان برقراری روابط ایران و آمریکا به حساب می‌آیند. برای مثال نانسی پلوسی از اعضاء برجسته مجلس نمایندگان آمریکا از طرفداران جدی برقراری رابطه با ایران بوده است.
نامبرده سال گذشته به همراه تعدادی دیگر از نمایندگان کنگره خواستار سفر به ایران و گفتگو با نمایندگان مجلس شورای اسلامی شد که بدلیل بالا گرفتن تنش بین دو کشور این موضوع با مخالفت‌هایی در ایران و آمریکا مواجه شد. البته در کنار مخالفین برخی از گروهها و نمایندگان مجلس از لزوم برقراری رابطه با نمایندگان مجلس آمریکا حمایت می‌نمودند.
در کنار گروههای فوق از میان کاندیدهای انتخابات ماه نوامبر ریاست جمهوری آمریکا نامزد حزب دموکرات یعنی «باراک اوباما» از تمایل خویش برای مذاکره و رابطه با ایران سخن گفته است.
اگرچه این ابراز تمایل باعث گردیده تا خطوط تمایز میان وی و مک‌کین از حزب جمهوری خواه پررنگ‌تر گردد؛ اما با این حال او نیز پیوسته بر حمایت آمریکا از اسرائیل تاکید کرده و ایران را در این باره مورد نکوهش قرار داده است.

در این میان نکته قابل توجه ارائه بحث تأسیس «دفتر حافظ منافع» از سوی دولت جرج بوش می‌باشد. در این راستا چنانکه در بسیاری از خبر‌گزاری‌ها آمده است، مقامات ارشد وزارت خارجه آمریکا در هفته‌های آتی ایده تاسیس «دفتر حافظ منافع» در ایران را بررسی خواهند کرد.
طراحان این ایده معتقدند که گشایش این دفتر موجب دسترسی بیشتر به مردم ایران شده و در نتیجه این امر ممکن است برقراری رابطه با دولت ایران نیز سهل‌الوصول‌تر گردد.
باید اذعان نمود که به موازات اعمال سیاست‌های خصمانه آمریکا علیه ایران طی سالهای گذشته، ایالات متحده آمریکا و دولت بوش همواره سعی نموده‌اند تا زمینه‌هایی برای برگزاری مذاکره با ایران فراهم آورند.
انجام سه دور گفتگو با موضوع امنیت در عراق را از جمله این موارد باید دانست. همچنین طی ماههای اخیر، همزمان با شدت گرفتن لحن سخنان در عرصه سیاسی، اقدامات معطوف به زمینه‌سازی برای مذاکره، بیشتر معطوف به حوزه فرهنگی شده است.
برگزیدن خانم عامری از ایرانی تبارهای مقیم آمریکا به سمت مدیر کل دپارتمان آموزش و فرهنگ وزارت خارجه خود نشانی بر این مدعاست. انتخاب خانم عامری برای این سمت موجب گردیده است تا اخیراً در زمینه‌هایی مانند اعطای روادید و ویزا به دانشجویان ایرانی به منظور تحصیل در دانشگاه‌های آمریکا، گشایش‌هایی صورت ‌پذیرد و گام‌های اولیه‌ای در جهت ایجاد روابط بعدی، یعنی روابط سیاسی برداشته شود.
چرا که در بسیاری مواقع روابط فرهنگی، آموزشی و ورزشی سرآغازی برای تحول در روابط سیاسی میان دو کشور گردیده است، مشابه تلاش‌های فوق را می‌توان در مواردی چون استفاده از تبادلات ورزشی و نیز مسئله دیپلماسی زلزله در حادثه بم نیز مشاهده کرد.
در طی سالهای گذشته در ایران نیز، تقریباً تمامی گروههای سیاسی با ذکر مجموعه‌ای از شروط مشخص، همواره مسئله مذاکره با آمریکا را مطرح ساخته‌اند ولی به دلیل عدم شکل‌گیری اجماعی متقن میان آنها این امر هیچ‌گاه شکل‌ برنامه‌ریزی شده و مدونی به خود نگرفته است.
حامیان ایده رابطه با آمریکا که طیفی از تحلیل‌گران سیاسی گرفته تا سیاستمداران عمل‌گرا را شامل می‌شود، اعتقاد دارند که با برداشتن گام‌هایی از سوی هر دو طرف می‌بایست دیوار بلند بی‌اعتمادی میان آمریکا و ایران شکسته شود و مذاکره در اشکال مختلف آن می‌تواند راهی به سوی حل معضلات میان طرفین باشد.
همچنین در دولت نهم و همزمان با بحرانی شدن روابط دو کشور تمایلاتی در برخی سطوح به منظور برقراری رابطه با آمریکا ابراز شده است.
در کل می‌توان تلاشها در راستای عملی ساختن ایده تأسیس دفتر حافظ منافع آمریکا در ایران را در ادامه مجموعه اظهارات سالهای گذشته در آمریکا جهت زمینه‌سازی برای برقراری مناسبات سطوح بالاتر ارزیابی نمود.
در حقیقت برقراری رابطه در سطوح پایین‌تر زمینه را برای برقراری رابطه و مبادلات در سطوح بالاتر فراهم می‌آورد. از سوی دیگر موفقیت یا عدم موفقیت در این برنامه‌ها به میزان زیاد به صلابت اراده و قاطعیت طرفین بستگی دارد.
شاید بتوان گفت مسأله «ابهام» در سیاست خارجی آمریکا در مورد ایران از جمله مسائل مهمی است که به صداقت طرف آمریکایی در مسئله نزدیکی به ایران لطمه می‌زند.
چرا که از یکسو شاهد شدت گرفتن فشارهای آمریکا بر ایران در موضوع هسته‌ای هستیم و از سوی دیگران اظهاراتی در خصوص تأسیس دفتر حافظ منافع در تهران شنیده می‌شود.
این در شرایطی است که در داخل ایران نیز نوعی پراکندگی در مورد برقراری رابطه با آمریکا وجود دارد که عموماً ناشی از موضع گیری خصمانه آمریکا در قبال ایران است.
در این میان عده‌ای با اشاره به شدت گرفتن دشمنی غرب در وضعیت فعلی، امکان هر نوع حرکت بهبود بخش را ناممکن دانسته و با توجه به تهدیدات مقامات آمریکا، احتمال حمله نظامی از سوی آمریکا و اسرائیل را مطرح میکنند.
آنها معتقدند که در جهت مقابله با این تهدیدات ایران باید به شدت خود را آماده و توان دفاعی کشور را تقویت ‌نماید و سخنان فریب‌کارانه اخیر را چندان جدی تلقی نکند و اما در مقابل عده‌ای دیگر نیز هستند که هنوز به امکان بهبود روابط میان ایران و غرب به ویژه آمریکا امیدوارند و دیپلماسی و چانه زنی را راه حلی برای پایان دادن به اختلافات فی‌مابین می‌دانند.
به هر حال باید این مسأله را یادآور شد که امکان موفقیت یا عدم موفقیت در این قضیه به وجود موضع گیری شفاف آمریکایی‌ها در مورد ایران بستگی دارد.
به عبارت دیگر، آمریکا باید صداقت بیشتری از خود نشان داده و از سخنان تهدیدآمیز خود علیه ایران دست بکشد. طبیعی است بگوییم که در فضای تهدید و فشار، تلاشهای معطوف به زمینه‌سازی برای مناسبات بهتر نمی‌تواند معنایی داشته باشد.
به نظر می‌رسد، سیاست آمریکا در مورد ایران در فضایی از ابهام حرکت می‌کند و از این رو نمی‌توان مسائلی نظیر تأسیس دفتر حافظ منافع در تهران را تلاشی جدی تلقی نمود. تلاش معطوف به مذاکره، نیازمند فضایی عمیقاً اعتمادساز است که در وضعیت فعلی و ناشی از اقدامات خصمانه آمریکا چشم‌اندازهای روشنی را نشان نمی‌دهد.

منبع : امید