برنامه آموزشی اثر بخش

كی یریك پاتریك ، یك الگوی ده گامی برای طراحی، اجرا و ارزشیابی برنامه آموزشی را مورد توجه قرار می دهد. گام های پیشنهادی كی یریك پاتریك برای طراحی، اجرا و ارزشیابی دوره آموزشی به ترتیب زیرند:
۱ _ تعیین نیازها
موفقیت هر برنامه ای منوط به برآوردن نیازهای مخاطبان دوره آموزشی است. راه های مختلفی برای تعیین نیازهای آموزشی وجود دارد. برخی راه های نیازسنجی یا تعیین نیازها در زیر آمده است:
* پرسش از مخاطبان آموزش.
* پرسش از مدیر یا سرپرست بلافصل مخاطبان آموزش
* پرسش از كسانی كه از ماهیت شغل و شیوه انجام آن شغل آگاهی كافی دارند.
* آزمون كردن مخاطبان آموزش
* تجزیه و تحلیل فرم های ارزیابی عملكرد
اطلاعات مورد نیاز درباره نیازهای آموزشی را می توان از طریق مصاحبه و پرسش سؤال هایی هدف دار از مخاطبان آموزش، مدیران، سرپرستان و متخصصان به دست آورد. در صورت «زمان بر» و «هزینه بر» بودن مصاحبه، می توان با استفاده از انواع آزمون ها و مراجعه به اسناد و مدارك، دست به گردآوری اطلاعات زد و به تعیین نیازهای مخاطبان آموزش اقدام كرد.
۲ _ تنظیم اهداف
پس از تعیین نیازهای آموزش، ضروری است اهداف عینی دوره آموزش تنظیم گردند. اهداف عینی باید دست كم بنا به سه جنبه متفاوت برنامه آموزش تنظیم شوند. سه جنبه مورد نظر برای تنظیم اهداف عینی برنامه آموزش، عبارت اند از:
۱ _ نتیجه ای كه دوره آموزش در پی دستیابی به آن است. برای مثال، افزایش تولید، افزایش میزان فروش، برقراری ارتباطات انسانی، كاهش غیبت از كار و... برخی سازمان ها، اهداف عینی را براساس سودی كه باید عاید كنند تنظیم می كنند.
۲ _ رفتاری كه مدیر و سرپرست انتظار دارند برای حصول نتایج پیش بینی شده نشان داده شود. مخاطبان آموزش در طی دوره آموزش باید دانش، مهارت و نگرشی را كسب كنند كه سازگار با اهداف سازمانی باشد.
۳ _ دانش، مهارت و نگرش كه انتظار می رود مخاطبان آموزش بیاموزند. برخی برنامه های آموزشی برای انتقال دانش، مهارت و نگرش خاصی طراحی می شوند. بعضی دیگر، ارتقای سطح دانش، مهارت و تغییر نگرش در مخاطبان آموزش را هدف قرار می دهند.
۳ _ تدارك محتوا
برای تدارك محتوا، نیازهای تعیین شده و اهداف عینی تنظیم شده، دو عامل بسیار اثرگذار هستند. در تدارك محتوا، برنامه ریزان دوره آموزشی باید این سؤال را بپرسند كه، «چه عناوین یا موضوعاتی نیاز است ارائه گردد تا نیازها برآورده شوند و اهداف عینی تنظیم شده تحقق یابند؟» پاسخ به سؤال طرح شده، انتخاب عناوین و موضوعاتی هستند كه نیازها و اهداف را پوشش می دهند.
۴ _ گزینش مخاطبان
در گزینش مخاطبان آموزش، نخست باید به سؤال هایی كه در زیر آمده است پاسخ داد.
۱ _ از برنامه آموزش چه كسانی سود بیشتری كسب می كنند؟
۲ _ آیا شركت در برنامه آموزش اختیاری است یا اجباری؟
۳ _ آیا مخاطبان آموزش برای شركت در دوره آموزش باید سطح بندی شوند؟
۴ _ از منظر قانون چه برنامه های آموزشی ای مورد نیاز هستند؟
پاسخ سؤال اول آن است كه از «برنامه آموزش همه سطوح مدیریتی سود می برند.» جواب سؤال دوم، روشن است: «شركت در دوره های آموزش اختیاری است» ما با این همه شرایط سازمانی الزام شركت در دوره های آموزش را به وجود می آورند. چنین الزامی، دست كم برای شركت در دوره های آموزشی پایه بسیار زیاد است- غالباً در سطح اجبار. پاسخ سؤال چهارم بسته به فضای سازمانی موجود در میان سطوح مختلف مدیریتی در درون سازمان است. برخی سازمان ها دارای دوره های آموزشی مدونی هستند كه شركت در آنها الزامی است و این الزام را قوانین دولتی به وجود آورده اند.
۵- تعیین بهترین برنامه زمان بندی
برای تعیین برنامه زمانی دست كم باید سه عامل اثرگذار در نظر آورد، این سه عامل عبارتند از: مخاطبان آموزش، مدیران/ سرپرستان و شرایط مطلوب یادگیری. گاه متخصصان آموزش در تهیه برنامه زمانی اجرای دوره آموزشی، فقط ترجیحات خود را در نظر می گیرند، چنین رویكردی به اثربخشی برنامه آموزشی آسیب می رساند. به هر روی، برنامه زمان بندی شده دوره آموزش باید پیشاپیش به اطلاع مخاطبان دوره آموزشی، مدیران و سرپرستان برسد تا آنان بتوانند به طور مؤثرتری برای شركت در دوره آموزشی برنامه ریزی كنند.
۶- انتخاب تسهیلات مناسب
تصمیم گیری درباره تهیه و تدارك تسهیلات مناسب برای اجرای دوره آموزش هم از فعالیت های حائز اهمیتی است. تسهیلات باید هم ایجاد آسایش كنند و هم در مخاطبان آموزش ایجاد آرامش كنند. كوچك بودن اتاق ها، فقدان نور كافی، وجود سر و صدای مزاحم، مسافت طولانی تا محل آموزش و... همگی در مخاطبان آموزش می توانند نگرش منفی به وجود آورند.
۷- انتخاب مربیان/ استادان شایسته
انتخاب مربی یا استاد، نقش اساسی در موفقیت برنامه آموزشی ایفا می كند. وجود ویژگی هایی، چون تسلط بر موضوع آموزش، توانایی تدریس و علاقه مندی به آن، توانایی برقراری ارتباط و توانایی ایجاد انگیزه برای یادگیری در مخاطبان دوره آموزشی در یك مربی یا استاد، او را برای حضور در دوره آموزشی موجه می سازد. از آن جا كه بهره گیری از مربیان و استادان برون سازمانی هزینه بردار است، بهتر است برای انتخاب آنان اقدامات اطمینان بخشی انجام گیرد. برای حصول اطمینان از كفایت مربی یا استاد می توان از تدریس استاد در موقعیت هایی شبیه به موقعیت آموزشی پیش بینی مشاهده ای به عمل آورد. رویكرد دیگر می تواند ارزشیابی مربی یا استاد از سوی متخصصان آموزشی باشد كه پیشتر از آنان در كار تدریس كمك گرفته اند. شیوه ای دیگر برای كسب آگاهی از توانمندی مربی یا استاد انجام مصاحبه است.
۸- انتخاب و آماده سازی دیداری- شنیداری
یك دیداری- شنیداری مطلوب دارای دو مقصد عمده است: كمك به استاد برای حفظ علاقه و كمك به برقراری ارتباط. استفاده از دیداری- شنیداری ها در فرآیند یاددهی و یادگیری به ایجاد نگرش مثبت در مخاطبان آموزش كمك می كند. در انتخاب دیداری- شنیداری ها برای خرید، بهتر است، مروری كلی بر آنها داشته باشید تا از تناسب و سودمندی آنها برای دوره آموزش آگاه گردید.
۹- هماهنگ سازی برنامه آموزش برای اجرا
گاه هماهنگ كننده برنامه آموزش برای اجرا، مربی یا استاد است. و گاه فرد دیگری جز مربی یا استاد برنامه برای اجرا آماده می سازد. در هر صورت، در هماهنگ سازی برنامه آموزشی برای اجرا باید عوامل دخیل در موفقیت یا عدم موفقیت برنامه در نظر گرفته شوند. به دیگر سخن، هماهنگی برنامه آموزشی برای اجرا باید مبتنی بر واقعیت ها باشد.
۱۰- ارزشیابی برنامه آموزشی
هر برنامه آموزشی برای برآورده كردن یك دسته نیاز و محقق كردن اهداف عینی ویژه ای به اجرا درمی آید. اهداف برنامه آموزش می تواند در زمینه انتقال دانش و پرورش مهارت و نگرش باشد. در هر صورت، الزامی است میزان تحقق اهداف عینی و برآورده شدن نیازهای تعیین شده سنجیده شود. میزان اثربخشی برنامه آموزشی در برآورده شدن نیازها و تحقق اهداف از طریق كاربرد انواع آزمون ها، مصاحبه و مشاهده عمل مخاطب آموزش پس از شركت در دوره آموزش مشخص می گردد.
منبع
Kirkparick, D.L.(۱۹۹۸)Evaluating Trainig Program (۲ed.), San Francisco,Inc.
دكتر محرم آقازاده

منبع : روزنامه همشهری