روزه داری در رمضان

افراد سالم مسلمان از طلوع تا غروب آفتاب در ماه رمضان از خوردن و نوشیدن پرهیز می‌کنند.در بررسی‌های جدید پزشکی اثرات روزه‌ داری روی افراد سالم و ریسک آن در بیمارانی که بیماری عمومی دارند، ارزیابی شده است. در افراد سالم در ماه رمضان، حجم ادرار ،الکترولیت‌ها، ph و اوره در حد فیزیولوژیک باقی می‌ماند.
در برخی بررسی‌ها مقداری کاهش وزن، افزایش در غلظت اوره و اسید اوریک پلاسما، همراه با کاتابولیسم توده بدن دیده شده ولی کاملاً به اثبات نرسیده است. برخی تغییرات می‌تواند به علت فرهنگ و کیفیت غذایی باشد.
مصرف مقدار زیاد کربوهیدرات در افطار ماه رمضان با کاهش غلظت اوره در خون همراهست. همچنین مصرف مقداری رژیم پرچربی همراه با کاهش غلظت گلوکز خون بوده است. برخی معتقدند بعلت مختل بودن هموستاز گلوکز با یک رژیم نرمال، هیپوگلسیمی یا کاهش قند خون اتفاق نمی‌افتد.
افرادی که غذای پر انرژی مصرف می‌کنند، وزن‌شان زیاد می‌شود.
در برخی بررسی‌ها افزایش غلظت کلسترول و تری‌گلیسیرید همراه با تغییر کار پلاکت، انعقاد خون و سیستم فیبرینولیتیک است. کار تیروئید تغییری نمی‌کند ولی ریتم ترشح روزانه کورتیزول به علت تغییر در عادات خواب از دست می‌رود .
افرادی که رنال کولیک (سنگ کلیه) و بیماری زخم فعال معده یا اثنی‌عشر دارند، از روزه‌داری و کم‌آبی بدن باید بپرهیزند. در یک بررسی در زنان بارداری که روزه‌دار بوده‌اند، کاهش در گلوکز، انسولین، لاکتات، کارنیتین، افزایش در غلظت تری‌گلیسیریدها و هیدروکسی بوتیرات دیده شده و در یک بررسی با تعداد ۱۳۰۰۰ تولد، هیچ اثری روی وزن تولد در هر مرحله‌ای از بارداری دیده نشده است. در بررسی دیگری بر روی زنان شیرده ۶/۷% از آب کل بدن در ساعات پس از روزه‌داری کاهش داشته و اسمولاریته پلاسما، غلظت سدیم و اسید اوریک افزایش یافته است.
بیمارانی که بستری در بیمارستان هستند، از روزه‌داری پرهیز نمایند.
بیماران مبتلا به دیابت نوع I که به انسولین وابسته‌اند از روزه‌داری پرهیز نمایند. چون درمانشان دچار مشکل می‌گردد. در افراد مبتلا به دیابت نوع II در پروسه درمان مشکلی ایجاد نمی‌شود.
بیماران آسمی با آسم پایدار از اسپری‌ها، بدون شکستن روزه، می‌توانند استفاده نمایند.
بیمارانی که تشنج، فشارخون، بیماری غدد داخلی و مشکلات روحی روانی دارند و یک دوز داروی شبانه برای ایشان کافی است، می‌توانند روزه بگیرند.
بیماران دیالیزی که اصرار به روزه‌گرفتن دارند، افزایش میزان غلظت پتاسیم، وزن و افزایش تجمع مایع در فواصل دیالیز دارند، که به علت مصرف زیاد غذا موقع شب است.
بیمارانی که پیوند کلیوی با عملکرد خوب شده‌اند، روزه اثر مضری بر آنها ندارد.
● آیا بیمارانی که زخم فعال اثنی‌عشر دارند، می‌توانند روزه بگیرند؟
در ماه رمضان پرهیز از خوردن و نوشیدن سبب تغییر در الگوی خوردن شده و بر برخی پارامترهای فیزیولوژی بدن اثر گذاشته، از جمله بر ترشح اسید معده و حرکات معده و روده. در یک بررسی اپیدمیولوژی بیشترین اثرات در هفته اول روزه‌داری دیده می‌شود، ولی گزارش در مورد بیمارانی که زخم فعال معده داشته و تحت درمان می‌باشند، کمتر است.
در یک بررسی کلینیکی اثرات روزه در فرایند ترمیم زخمی که تحت درمان با امپرازول هم بوده است به شرح زیر می‌باشد:
۱) زخم فعال اثنی‌عشر
۲) زخم بولبار سطحی متعدد
۳) زخم کانال پیلوریک
۴) زخم فعال معده
۵) زخم اروزیو اثنی‌عشر
۶) زخم معده یا اثنی‌عشر یا خونریزی فعال
تمام بیماران فوق که mg ۲۰ امپرازول دو بار در روز دریافت کرده‌اند به غیر از چند نفری که تست اوره آز مثبت داشته‌اند، آزاد بوده‌اند که روزه بگیرند یا روزه نگیرند.
در کل ۳۹ نفر با زخم اثنی‌عشر بررسی شدند. از این تعداد ۱۸ نفر روزه گرفتند، ۲۱ نفر روزه را شکستند، ۲ تا روزه‌دار و ۲ تا غیرروزه‌دار، سیگاری نیز بودند، هیچ کدام NSAID یا الکل مصرف نکرده بودند.
در بررسی آندوسکپی پس از ۵ روز در این بیماران نتایج ذیل دیده نشد.
۱۸ – ۱۷ نفر ۴/۹۴% بهبودی در گروه روزه‌دار
۲۱ –۲۰ نفر ۵/۹۵% گروه غیر روزه‌دار
در یک بیمار که در گروه روزه‌دار بود، زخم‌های بولبار سطحی متعددی در آندوسکپی وجود داشت که این فرد دو روز اول روزه گرفت ولی به علت درد شدید اپی‌گاستر روزه را شکست.
فرد دیگری که در گروه روزه‌دار بود، سیگاری و ۴۵ ساله بود در آندوسکپی ابتدا یک زخم فعال اثنی‌عشر بدون تغییر شکل دیده شد. بیماران دیگر، شکایتی حتی تا سه ماه بعد نداشتند.
در بررسی‌های جدید مشخص شده که افراد می‌توانند حتی با زخم فعال اثنی‌عشر روزه بگیرند، به شرط این که رژیم داروئی مورد استفاده قرار گیرد. در این صورت روزه گرفتن اثرات تخریبی برای ترمیم زخم اثنی‌عشر ندارد.
● نتیجه
توصیه‌های Feld man به شرح ذیل است :
برای بیمارانی که زخم فعال معده یا اثنی‌عشر دارند روزه واجب نیست، گرچه بیماران بدون علامت می‌توانند اگر خواستند، سعی نمایند، روزه بگیرند، به شرط آنکه وقت افطار و سحر یک Blocker H۲ (رانیتیدین، سایمیتیدین و ...) مصرف نمایند.
بیماران با زخم اثنی‌عشر فعال، نباید روزه بگیرند حتی اگر روی درمان باشند.
▪ Ramadan diet plan :
روزه گرفتن در ماه رمضان می‌تواند برای سلامتی فرد مفید باشد. فواید روزه گرفتن از نظر سایکولوژیک و فیزیولوژیک نیز بررسی شده است.
در رمضان مصرف چربی بیشتر شده و متابولیسم پایه افت می‌کند. اگر غذای فرد، رژیم متعادلی داشته باشد، ضروری نیست که حجم برداشت بالا باشد زیرا مشکلات جسمی می‌تواند بدنبال پرخوری یا مصرف غذاهائی که ارزش غذائی بالا نداشته باشد، بروز کند.
▪ رژیم غذائی در رمضان
۱) نان - برنج - بیسکویت / ۱۱-۶ واحد در روز
۲) گوشت - لوبیا / ۳ - ۲ واحد در روز
۳) شیر و اجزای آن / ۵ - ۳ واحد در روز
۴) میوه‌جات / ۴ - ۲ واحد در روز
۵) سبزیجات / ۵ - ۳ واحد در روز
▪ نیاز فوری بدن در هنگام افطاری :
برای هر سلول زنده خصوصاً سلول‌های مغز و سلول‌های عصبی گلوکز لازم است؛
ـ خرما و آب میوه‌ها منبع خوبی برای قند است.
ـ آب میوه و سوپ می‌تواند بین آب و مواد معدنی بدن تعادل ایجاد نماید.
▪ افطار :
گوشت - مرغ - لوبیا - لوبیا سبز - نخود - گوشت و لوبیا ، پر از پروتئین، مواد معدنی و ویتامین استنان : نان گندم - برنج پخته ؛ پر از کربوهیدرات است.
ـ اجزا شیر : شیر - ماست - پنیر و ....
ـ سبزیجات : سالاد - هویج - خیار و ...
ـ چند قطره سرکه و روغن زیتون
ـ میوه‌جات : میوه باید آخر غذا خورده شود یا بلافاصله پس از خوردن شام برای کم کردن ازمشکلات گوارشی میوه‌ها غنی از ویتامین C و فیبر می‌باشند.
▪ غذای سحر :
ـ نان گندم کامل - سالاد - روغن زیتون و سرکه
ـ غذای سحر باید سبک خورده شود.
کلسترول خون و اسید اوریک در ماه رمضان بالا می‌رود – دیده شده که مصرف مقدار مطلوب چربی یعنی ۳۶% کل کالری مورد نیاز، روی کلسترول اثر چندانی ندارد. علاوه بر آن سبب کاهش غلظت اسید اوریک هم می‌شود. چربی برای جذب ویتامین‌های محلول در چربی ضروری است.
افزایش ترشح اسید معده همراه با سوزش سردل، احساس سنگینی در ناحیه معده و بازگشت مواد در دهان و.... است.
غذای پر فیبر یک عامل جهت مخلوط کردن غذا، تبدیل غذا به مواد کوچکتر، پیوند اسیدهای صفراوی، بازکردن مسیر از معده به روده است، پس می‌توان گفت غذای پر فیبر، اسید معده و اسیدهای صفراوی را کم می‌کند.
توصیه شده در بیماران با زخم معده از غذاهای ادویه‌دار پرهیز شده و برای رژیم و درمان به پزشک مراجعه شود.
بیماران دیابتی خصوصاً تیپ I جهت رژیم و درمان با پزشک مشورت نمایند.
بیماران دیابتی تیپ II با رژیم صحیح اداره می‌شود.
شانس عوارض جسمی در زنان باردار، جنین و زنان شیرده در این ماه زیاد می‌شود، البته در صورتی که انرژی و مواد غذایی لازم نرسد.
در کشورهای افریقا، هند، پاکستان و بنگلادش سو تغذیه به یک شکل بوده و بخصوص در زمانی که درآمد خوبی ندارند یا در زمین کشاورزی یا در سایر محل‌ها کار می‌کنند. سو تغذیه و کارهای با مصرف انرژی زیاد مشکلات جسمی را بدنبال دارد که در این شرایط باید به پزشک برای درمان و مشورت مراجعه نمایند.
● نکات قابل توجه دیگری که در ماه رمضان می‌تواند مفید واقع شود :
۱) خوردن آب زیاد در فاصله بین افطار و خواب
۲) میوه‌جات و سبزیجات زیاد مصرف کنید.
۳) پرهیز از مصرف قند زیاد
۴) غذاهای ادویه‌دار مصرف نکنید.
۵) پرهیز از مصرف کافئین؛ چون کافئین دیورتیک(مُدر) است.
حتی‌الامکان ۵ - ۴ روز قبل از رمضان از خوردن و نوشیدن مواد مذکور پرهیز کنید، ترک ناگهانی کافئین علائم سردرد، اختلال در خلق و حساسیت را ایجاد می‌نماید.
۶) سیگار کشیدن یک فاکتور خطر برای سلامتی است، اگر نمی‌توانید آنرا ترک کنید، تدریجاً ۲ هفته قبل از رمضان شروع به ترک نمائید. سیگار روی مصرف ویتامین‌ها،آنزیم‌ها و متابولیسم اثر دارد.
۷) مسواک زدن را فراموش نکنید. قبل از خواب، پس از سحری؛ ۳ -۲ بار تا جائی که می‌توانید.
۸) در ماه رمضان فرصت خوبی است که افراد چاق نسبت به کاهش وزن خود اقدام نمایند. ورزش در حد کشش و راه رفتن توصیه می‌شود.

دکتر پیمان ادیبی - دکتر محسن شریفی

منبع : فصلنامه پزشکی اجتماعی هوم