ورود ممنوع

● درباره لزوم درجه بندی سنی برخی فیلم های ایرانی
این روزها وقتی از جلوی سینماهای نمایش دهنده فیلم «پارک وی» می گذریم، یک جمله توجه آدم را به خود جلب می کند؛ «تماشای این فیلم به دلیل نوع آن(سینمای وحشت) به افراد زیر ۱۶ سال توصیه نمی شود».
البته این اولین باری نیست که در مورد یک فیلم ایرانی این جمله به کار برده می شود. پیش از این هم در سینمای ایران یکی دو نمونه از این دست داشته ایم که اکران فیلمی همراه با شرط درجه بندی سنی بوده است که البته این درجه بندی هیچ گاه حالت جدی و رسمی به خود نگرفته و بیشتر نمادین بوده است.
با اینکه در سینماهای بیشتر کشورها بحث درجه بندی سنی که شرط ورود به سینما و تماشای فیلم است، با جدیت دنبال می شود اما در سینمای ایران به دلایل مختلفی این مساله هنوز رسمیت و رواج نیافته و اهمیتی به آن داده نمی شود.
معمولاً در کشورهایی که سینما در آنجا یک صنعت پولساز محسوب می شود و سینما رفتن جزئی از فرهنگ خانواده ها است، فیلم هایی از استقبال عامه و بالطبع فروش بالا برخوردار می شوند که خانواده ها به دیدن شان بروند و به آنها روی خوش نشان بدهند. از سوی دیگر ملاک بسیاری از خانواده ها در کشورهای غربی و حتی شرقی برای انتخاب یک فیلم برای تماشا، درجه بندی سنی است که در مورد فیلم های سینمایی انجام می گیرد و بر حسب این درجه بندی مشخص می شود که یک فیلم برای چه رده سنی مناسب است.
این درجه بندی که از سوی انجمن MPAA انجام می گیرد، فیلم ها را بر اساس میزان خشونت، نمایش صحنه های غیراخلاقی، به کار بردن الفاظ رکیک و حتی نشان دادن صحنه های استفاده از مواد مخدر برای سنین مختلف طبقه بندی می کند. البته درجه بندی در کشورهای مختلف بنا بر فضای اجتماعی آن کشور، میزان آزادی ها یا محدودیت ها با یکدیگر متفاوت است. مثلاً ممکن است فیلمی که در امریکا برای سنین بالای ۱۸ سال مناسب تشخیص داده شده، در کشوری مانند سوئد افراد بالای ۱۳ هم بتوانند آن را تماشا کنند.
اگر به لیست فیلم های پرفروش هر سال نگاهی بیندازید، متوجه خواهید شد که آثاری پرفروش شده اند که محدودیتی به لحاظ سنی برای تماشا ندارند و خانواده ها بدون دغدغه خاصی به سینما می روند تا فیلم مورد نظرشان را روی پرده ببینند.
● تاریخچه درجه بندی (ریتینگ)
اعمال درجه بندی سنی برای نمایش فیلم های سینمایی از سال ها پیش آغاز شده است. از همان سال هایی که سینما توانست به عنوان یک صنعت هنری پیشرو و تاثیرگذار در جوامع مختلف مطرح شود، در بسیاری از فیلم های تولید شده ارزش هایی که می بایست یک کودک یا یک نوجوان رعایت کند نادیده گرفته شد. ترویج برخی مسائل غیراخلاقی و نیز رعایت نشدن برخی اصول در فیلم های کمپانی های هالیوودی، مجلس امریکا را بر آن داشت که قانون سانسور را تدوین کند.
در سال ۱۹۰۷ برخی مسوولان شهر شیکاگو به همراه چند شهر دیگر لیستی از فیلم ها و تئاتر هایی که نباید برای کودکان نشان داده می شد را تهیه کردند. در سال ۱۹۲۹ و پس از گفت و شنود های بسیار در مجلس امریکا طرحی برای سانسور فیلم مدون شد. این قوانین در سال ۱۹۳۰ به تصویب رسید و بسیاری از کشور ها نیز به تبع آن قوانینی را برای منع نمایش فیلم برای افراد زیر ۱۹ سال تصویب کردند.این قوانین بیشتر برای فیلم هایی به کار برده می شده که در دیالوگ های شان به وفور از کلمات زشت استفاده می شد. پس از آن طرفداران حقوق کودکان دست به کار شدند و فعالیت های آنها دولت امریکا را ملزم کرد تا تمامی فیلم های تولید شده را درجه بندی سنی کنند.
در این رده بندی سنی، فیلم ها به سه گروه تقسیم می شد. این گروه ها شامل G برای همه سنین،M یعنی با نظارت والدین و R یعنی مختص گروه سنی بالای ۱۷ سال بود. یک گروه دیگر یعنی X نیز به آنها اضافه شد که به طور کلی فیلم های غیراخلاقی را شامل می شد که برای رده سنی بالای ۱۸ سال در نظر گرفته شده بود. این دسته بندی والدین را دچار گیجی می کرد و بسیاری از آنها فکر می کردند دسته فیلم های M دارای صحنه های وقیح تری نسبت به R هستند. به همین دلیل در سال ۱۹۶۹ M به GP تغییر نام داد. بعدها نیز جای دو حرف عوض شد و تبدیل به PG شد.
● تدوین اصول درجه بندی
از سال ۱۹۶۸ رده بندی مدرن فیلم های سینمایی با تاسیس انجمنی با نام MPAA آغاز شد. MPAA انجمنی است که قوانین را برای درجه بندی فیلم ها تدوین می کند و آن را به صورت بخشنامه به تمام کمپانی های فیلمسازی می فرستد. این انجمن همچنین نظارت بر درجه بندی فیلم های تولیدی را که قرار است به بازار بیاید به عهده دارد. این MPAA دسته بندی هایش را بر اساس ۵ درجه مختلف انجام می دهد.
این درجه بندی شامل فیلم های گروه G(مناسب برای همه سنین)، گروه PG (مناسب برای همه سنین اما با کمی هشدار برای خانواده ها)، گروه PG-۱۳ (تماشای فیلم برای زیر ۱۳ سال همراه با والدین)، گروه R (تماشا برای ۱۷ سال به پایین همراه با والدین) و گروه NC-۱۷ (تماشای فیلم برای افراد زیر ۱۷ به کل ممنوع) است. ضمناً دسته یی از فیلم ها هستند که سازندگان شان آنها را برای درجه بندی ارسال نمی کنند. این گروه فیلم ها NR نامیده می شوند که معمولاً خانواده ها به دیدن این نوع آثار نمی روند.
● درجه بندی در ایران
بحث درجه بندی یک فیلم سینمایی، اولین بار در ایران در زمان نمایش فیلم «مصائب شیرین» ساخته علیرضا داوودنژاد مطرح شد. با اینکه هنگام اکران این فیلم عنوان شد که تماشای آن برای افراد زیر ۱۸ سال ممنوع است، اما این مساله هیچ گاه حالت رسمی به خود نگرفت و از سوی اداره نظارت و ارزشیابی معاونت سینمایی به عنوان یک دستورالعمل لازم الاجرا ابلاغ نشد.
طی دو سه دهه اخیر سیاست مسوولان سینمایی در ایران بر این اصل استوار بوده که هر فیلمی که از سوی ارشاد قابل نمایش قلمداد می شود و پروانه نمایش می گیرد، تماشایش هیچ گونه منعی برای رده سنی خاصی ندارد و برای همگان مناسب است.
حتی در سینمای پیش از انقلاب هم اوضاع همین گونه بوده و تماشای فیلم های ایرانی هیچ گونه محدودیت سنی نداشته است. تنها در سال های میانی دهه ۵۰ برای تماشای برخی فیلم های غیراخلاقی ایتالیایی که در سینماهای خاصی هم نمایش داده می شدند، منع ورود برای افراد زیر ۱۸ سال گذاشته شد که البته این قانون هیچ گاه به شکل جدی اجرا نشد.
در ایران به لحاظ اجتماعی ممنوعیت های فراوانی وجود دارد و به همین دلیل بسیاری از افراد به چیزهایی که از انجام شان منع شده اند، اشتیاق بیشتری نشان می دهند. به خاطر همین عادت طی سال های گذشته برخی تهیه کنندگان برای اینکه فیلم شان فروش بیشتری بکند و جذابیت بیشتری در حواشی اش ایجاد شود، در تبلیغات آثارشان از محدودیت سنی برای تماشای فیلم استفاده کرده اند.
استفاده از جملاتی نظیر «تماشای این فیلم برای افراد زیر ۱۸ سال مناسب نیست» یا «تماشای این فیلم برای افراد مسن و افرادی که بیماری قلبی دارند توصیه نمی شود» در مورد چند فیلم خاص دیده شده که البته این کار بیشتر یک ترفند تبلیغاتی بوده تا یک هشدار جدی برای خانواده ها.
اما یکی دو سال پیش در تلویزیون حرکت هایی مبنی بر درجه بندی سنی آثار نمایش داده شده انجام شد که البته ادامه پیدا نکرد. برای اولین بار در برنامه سینمای ماورا در زمان نمایش فیلم «کنستانتین» هشدار داده شد که این فیلم برای افراد زیر ۱۸ سال مناسب نیست و در زمان پخش فیلم نیز عدد ۱۸ در گوشه یی از کادر نمایش قرار گرفت. این کار در مورد چند فیلم دیگر نیز تکرار شد، اما هیچ گاه به صورت یک حرکت بابرنامه و مدون درنیامد و پس از چندی به کل فراموش شد.
امسال با اکران فیلم «پارک وی» بار دیگر بحث درجه بندی فیلم های سینمایی به راه افتاده است. با اینکه افراد گوناگون نظرات مختلفی روی صحنه های خشن این فیلم دارند و واکنش ها بسیار متفاوت است، اما به هر حال درجه بندی فیلم ها با توجه به مضمون و نوع آثار، یک ضرورت انکار نشدنی است.
اگرچه این نکته را نباید فراموش کنیم که همین تلویزیون خودمان از صبح تا شام چندین و چند فیلم سینمایی یا برنامه تلویزیونی را بدون هیچ گونه هشدار و درجه بندی برای خانواده ها روی آنتن می فرستد که حتی برخی از این آثار در سینماهای کشورهای غربی محدودیت هایی را برای نمایش دارا هستند.
بهتر است این حرکت ابتدا از تلویزیون شروع شود و پس از فرهنگ سازی، دامنه آن سینما را نیز فرا بگیرد.

مهدی طاهباز

منبع : روزنامه اعتماد