هدف پنهان

گاهی آن قدر در مورد متن صحبت می شود که حاشیه به فراموشی سپرده می شود ولی اهمیت حاشیه ها بعضی وقت ها به مراتب بیش از متن است. حاشیه ها گاهی بر متن چیرگی پیدا می کنند. این تفسیر فلسفی را می توان درباره گزارش سازمان های اطلاعاتی امریکا از فعالیت های هسته یی ایران نیز به کار برد. در تفسیرهایی که از این گزارش اینجا و آنجا انتشار یافته، آن قدر در مورد متن آن یعنی آینده مناسبات تهران و واشنگتن صحبت شده که حاشیه هایش فراموش شده اند؛ حاشیه هایی که اهمیتی کمتر از متن ندارند. حاشیه هایی چون تاثیر این گزارش بر صلح خاورمیانه.
● یک گزارش و این همه تفسیر
تفسیرهای متفاوت و متضادی که در این ده روزه پیرامون چرایی انتشار گزارش سازمان های اطلاعاتی امریکا منتشر شده نشان می دهد که هیچ کدام از مفسران حتی درباره متن گزارش تفسیر واحدی ندارند، چه برسد به حاشیه های آن. این تفاوت تفسیرها نشان از آن دارد که هنوز پیام سازمان های جاسوسی امریکا به درستی رمزگشایی نشده است. شاید تنها نکته یی که اکثر مفسران بر آن اتفاق نظر دارند را بتوان تاثیر این گزارش بر کاهش احتمال رویارویی نظامی با ایران دانست ولی در مورد دیگر پیامدهای آن هیچ تحلیل مشترکی نمی توان یافت. در امریکا سه تحلیل عمده وجود دارد و در ایران هم دو تحلیل را می توان از هم تمییز داد. گروهی از مفسران امریکایی این گزارش را کودتای کبوترهای کاخ سفید علیه نومحافظه کاران خواهان جنگ با ایران می دانند. گروهی دیگر با استناد به بندی از گزارش که فشارهای بین المللی را در توقف فعالیت های هسته یی ایران موثر دانسته، پیام آن را تشدید فشارها به تهران در عین دوری جستن از گزینه نظامی می دانند و تحلیل سوم هم برمی گردد به تاثیری که این گزارش می تواند بر رقابت های انتخابات ریاست جمهوری امریکا بر جای گذارد. در ایران اما زاویه دید به گزارش اطلاعاتی امریکا متفاوت است. در حقیقت دو دیدگاه پیرامون این گزارش به چشم می خورد و از لحن مقام های تهران پیداست که هنوز به جمع بندی واحدی از این گزارش نرسیده اند. برای مثال رئیس جمهوری با تعبیر «پیروزی بزرگ»، سخنگوی دولت با تعبیر «اعتراف خوب» و وزیر امور خارجه با توصیف آن به عنوان یک «پیام خوب» به استقبال گزارش سازمان های اطلاعاتی امریکا رفتند اما همه واکنش ها تا این حد استقبال آمیز نبود. چنان که حتی علی لاریجانی مسوول سابق پرونده هسته یی و نماینده فعلی رهبری در شورای عالی امنیت ملی نیز سعی کرد در تحلیل خود از این گزارش، به گونه یی احتیاط آمیز موضع گیری کند و تفسیر اساسی اش این بود که گزارش می تواند فضای تنفسی برای کاخ سفید باشد. برخی از تحلیلگران محافظه کار دیگر نظیر حشمت الله فلاحت پیشه نماینده نیز با شک و تردید به ماهیت گزارش سازمان های جاسوسی امریکا نگریسته و درباره اینکه ممکن است این گزارش دامی استراتژیک در مقابل ایران باشد هشدار داده اند. اما همه این تحلیل ها متن گزارش را دربر می گیرد و به پیامدهایی که این گزارش می تواند بر روندهای اساسی خاورمیانه بر جای گذارد تمرکز نکرده اند.
● غفلت از گمانه کلیدی
در میان همه گونه تفسیری که از گزارش سازمان های اطلاعاتی امریکا در اینجا و آنجا به چشم می خورد غفلت از یک گمانه اساسی مشهود است؛ گمانه یی که نه رسانه های امریکایی و اروپایی به آن پرداخته اند و نه در خاورمیانه چندان مورد توجه تحلیلگران قرار گرفته است. این گمانه مربوط به تاثیری است که گزارش سازمان های اطلاعاتی امریکا می تواند بر روند صلح میان اسرائیل و فلسطین بر جای گذارد. در نگاه نخست این گمانه تا حدی بعید و دور از ذهن به نظر می رسد اما شاید دام استراتژیکی که برخی محافظه کاران ایرانی احتمالش را می دهند همین باشد. یعنی اینکه گزارش سازمان های اطلاعاتی امریکا در راستای زمینه سازی برای صلح میان فلسطین و اسرائیل تنظیم شده باشد. پاسخ به این سوال که گزارش سازمان های جاسوسی امریکا درباره فعالیت های هسته یی ایران چگونه می تواند زمینه ساز صلح فلسطین و اسرائیل باشد برخلاف ظاهرش چندان دشوار نیست. اگر فرض را بر این بگیریم که هرگونه درگیری نظامی امریکا و ایران، به زیان ثبات خاورمیانه است، آن وقت بلافاصله به این جواب می رسیم که برای هر گونه مصالحه یی میان فلسطین و اسرائیل باید حداقلی از ثبات در خاورمیانه به چشم بخورد و بنابراین راه حل مناسب این است که گزینه رویارویی نظامی با ایران تا زمان نامعلومی از دستور کار خارج شود. اطمینان دادن واشنگتن نسبت به اینکه هیچ طرحی برای رویارویی با تهران در سر ندارد، دست کم این پتانسیل را برای سیاست خارجی ایالات متحده ایجاد می کند که بتواند با اعراب بر سر صلح خاورمیانه به مذاکرات جدی تری دست بزند.
اعراب در ماه های گذشته که نگرانی از آینده تنش ها میان تهران و واشنگتن به شکل روزافزونی در حال تشدید بود، مدام دلمشغولی خود را نسبت به بروز بحرانی تازه در خاورمیانه اعلام می کردند و تعبیر پادشاه عربستان درباره اینکه رویارویی نظامی امریکا و ایران، مثل رها کردن گاوی در میان ظروف چینی است برآمده از تصور مشترکی بود که همه اعراب نسبت به این رویارویی احتمالی داشتند. با این حال کاخ سفید اکنون با گزارشی که آژانس های جاسوسی امریکا منتشر کرده اند، می تواند اعراب را نسبت به نداشتن طرحی برای رویارویی با ایران مطمئن کند و با چنین پرستیژی، پیگیر ماجرای صلح خاورمیانه باشد.
تاثیر گزارش اطلاعاتی امریکا بر مصالحه فلسطین و اسرائیل زمانی آشکارتر می شود که به موعد انتشار این گزارش توجه کنیم. این گزارش سه هفته پس از اجلاس خبرساز آناپولیس در مریلند امریکا منتشر شد. اجلاسی که در آن رئیس تشکیلات خودگردان فلسطینی و رئیس جمهوری اسرائیل توافق کردند مذاکرات صلح را به قصد برپایی دو کشور مستقل اسرائیلی و فلسطینی تا سال ۲۰۰۸ ادامه دهند. غالب کشورهای عربی با اینکه در این اجلاس حضور پیدا کرده بودند اما بدبینی خود را نسبت به استقرار صلح در خاورمیانه پنهان نکردند. یکی از دلایل اصلی این بدبینی نیز تشدید تنش ها بر سر پرونده هسته یی ایران بود که اعراب گمان می کردند شدت و حدت رو به فزونی آن می تواند خاورمیانه را آبستن بحرانی با پیامدهای نامعلوم کند. ولی اکنون این کاخ سفید است که می تواند با عقب نشینی از مواضع تحریک آمیز خود در قبال ایران، ژستی صلح جویانه به خود بگیرد و پرستیژ صلح دوستی همان چیزی است که جمهوریخواهان حاکم بر دولت امریکا بیش از هر زمان دیگری به آن نیازمندند. آنان برای اینکه در رقابت های ریاست جمهوری سال آینده امریکا پیروز از میدان به در آیند، باید تصویر خود را در میان افکار عمومی دنیا و به ویژه امریکا تصحیح کنند و رای کسانی را که به دلیل سیاست های نظامی کاخ سفید از جمهوریخواهان دل بریده اند، دوباره به کیسه خود بریزند. بنابراین شاید این گمان که گزارش سازمان های جاسوسی امریکا به رغم میل مقام های کاخ سفید منتشر شده چندان به واقعیت نزدیک نباشد. اتفاقاً این گزارش می تواند منافع درازمدت تر جمهوریخواهان را دربرداشته باشد. نخست به این دلیل که آنان نگرانی افکار عمومی را از ماجراجویی نظامی دیگری برطرف می کنند و دوم به دلیل اینکه با سرمایه گذاری بر صلح خاورمیانه تلاش می کنند پرستیژ صلح دوستی و دیپلماسی را محور سیاست خارجی دولت بوش در سال آخر ریاست جمهوری اش قرار دهند. این عمل به راحتی می تواند برگ برنده را از دست دموکرات ها در رقابت های انتخاباتی نیز خارج کند. چرا که آنان سرمایه گذاری اصلی خود را بر انتقاد از دولت بوش به دلیل سیاست های جنگ طلبانه گذاشته بودند و گمان می رفت که یکی از پایه های اصلی مناظره های انتخاباتی در این کشور، بحث درباره آینده رویارویی با ایران باشد. ولی هنوز با آنکه زمان زیادی از انتشار گزارش سازمان های اطلاعاتی امریکا نگذشته، تاثیر آن بر رقابت های انتخاباتی امریکا مشهود است. به گونه یی که ارزیابی های جدید نشان می دهد کاندیداهای دو جناح به جای تمرکز بر ایران، بر مسائل داخلی امریکا متمرکز شده اند.
با این حال، به عقب رانده شدن احتمال رویارویی امریکا و ایران این معنی را نمی دهد که فشارها برای تصویب قطعنامه یی تازه در شورای امنیت علیه ایران نیز خاتمه پیدا کرده است. گرچه بر اساس برآوردهای اولیه، چین و روسیه نسبت به ضرورت برقراری تحریم های تازه ابراز تردید کرده اند ولی لحن مقام های کاخ سفید نشان می دهد که آنان همچنان شیوه اعمال فشارهای دیپلماتیک بر تهران را ادامه خواهند داد. این امر بدین معنی است که ضرباهنگ دشمنی میان تهران و واشنگتن تا مدت زمان نامعلومی همچنان نواخته خواهد شد. هر چند ممکن است طنین تنش ها تا حدی کاهش بیابد.

منبع : روزنامه اعتماد