کره سماوی

سایر سامانه های مختصاتی بر روی کره سماوی یا «گنبد» آسمان تثبیت شده اند. این مختصات با حرکتهای زمین، تغییر نمی کند، اما فرصت یک ناظر برای رصد جرمی در نقطه ای معین در آسمان باز هم بستگی به تاریخ و زمان رصد دارد.
در تعریف ، کره سماوی عبارت است از یک کره تخیلی بزرگ بی انتها که «زمین» را در برگرفته و به نظر می رسد که کلیه اجرام آسمانی به آن چسبیده اند. «استوای سماوی» نیز تصویری است از استوای زمین روی کره سماوی به همین ترتیب «قطبین سماوی» تصویری از قطب شمال و جنوب جغرافیایی زمین ، بر روی کره سماوی می باشد. «دایرهٔ البروج» یا دایره گرفتگی می تواند تصویر مدار گردش زمین بر روی کره سماوی باشد و یا به تعبیری ، مسیر عبور سالیانه خورشید در آسمان (این مسیر دارای انحراف ۴/۲۳ درجه ای نسبت به استوای سماوی است، که خود معلول انحراف ۴/۲۳ درجه ای محور زمین می باشد). «قطبین دایرهٔ البروج» محل تلاقی کره سماوی و خط فرضی است که عمود بر مرکز دایرهٔ البروج ترسیم شده است.
● مختصات استوایی
یکی از مجموعه های عمومی که برای معرفی مختصات سماوی به کار گرفته می شود، به نام مختصات استوایی است که براساس استوای سماوی بنا نهاده اند. مختصات شمال جنوب که معادل سماوی برای عرض روی «زمین» محسوب می شود به نام «میل» است و مانند عرض بر حسب درجه (o) ، دقیقه و ثانیه ("ً) از صفر بر روی استوای سماوی تا ۹۰ درجه در جنوب بر روی قطبین سماوی، اندازه گیری می شود.
کل دایره سماوی به ۳۶۰ درجه تقسیم می گردد . یک درجه می تواند به ۶۰ دقیقه کمانی ( َ ۶۰) و یک دقیقه کمان به ۶۰ ثانیه کمانی ( "ً) تقسیم شود.
مختصات شرقی، غربی ،که معادل طول جغرافیایی بر روی زمین است به نام «بعد» ، خوانده شده که معمولاً در جهت شرقی به دور آسمان و بر حسب ساعت (h) ، دقیقه (m) و ثانیه ( s) زمانی است که گاهی بر حسب درجه هم اندازه گیری می شود. از آنجا که زمین هر ۳۶۰ درجه را در ۲۴ ساعت طی می کند، لذا یک ساعت ( h ۱) از بعد و از زمان ، معادل ۱۵ درجه کمان، یک دقیقه(m۱) از بعد معادل ۱۵ دقیقه (۱۵ ) کمان و یک ثانیه ("ً۱) بعد، مساوی با ۱۵ ثانیه ( "۱۵) کمان است. «نقطه صفر» نقطه ای است که خورشید ( و در نتیجه دایرهٔ البروج) استوای سماوی را درجریان عبور از جنوب به شمال در هر بهار قطع می کند که آن را «نقطه اعتدال بهاری» یا «ابتدای حمل» نیز گویند، زیرا در دوران یونان باستان خورشید در این زمان در صورت فلکی حمل بوده است.
این نقطه شباهت به گرینویچ روی زمین و نصف النهار دارد که از آن می گذرد و مبنای اندازه گیری طول جغرافیایی محسوب می شود.سامانه مختصات استوایی معمولاً برای بیان موقعیت اجرام ثابت فلکی به کار برده می شود. شما این مختصات را بر روی چارت صورت های فلکی این کتاب مشاهده می کنید. ستارگان و اجرام عمق آسمان در کاتالوگ ها با همین بعد و میل نسبت به یک زمان یا دوره معین، نشان داده می شوند. این مختصات دارای تغییرات بسیار جزیی، آن هم به علت حرکت تقدیمی زمین است . به یاد داشته باشید که سمت «شمال» و «جنوب» در کره سماوی به مفهوم در جهت شمال و جنوب قطبین سماوی قرار گرفتن است . «شرق » هم همیشه به معنای افق شرقی است.
● اندازه زاویه ای
شما می توانید میزان تقریبی زاویه ای اجرام و یا فاصله بین دو جرم را در کره سماوی با کمک مشت خود اندازه گیری کنید.
مشت بسته انسان در فاصله دست، حدود ۱۰ درجه را می سازد. نوک انگشت اشاره هم در حدود ۲ درجه است. وقتی از زمین به ماه یا خورشید نگاه کنیم هر کدام ۵/۰ درجه ( یا ۳۰ دقیقه قوسی و یا ۱۸۰۰ ثانیه قوسی و یا ۲ دقیقه) را می سازد. اگر در متن کتاب می خوانید که مثلاً جرمی در ۴ درجه ای شمال یک صورت فلکی است. شما می توانید اندازه تقریبی آن را با کمک مشت خود پیدا کنید.
● زمان و آسمان
همین طور که زمین می چرخد، هر ناظری در هر نقطه آن قادر است قسمتهای مختلف کره سماوی را در راستای دید خود ببیند.
در هر شبانه روز ما ۳۶۰ درجه از طرف غرب می چرخیم، بنابراین در هر یک ساعت، ۱۵ درجه و در هر ۴ دقیقه ، ۱ درجه این چرخش انجام می گیرد. اما انسان حرکت اجرام سماوی را از زمین از شرق به غرب با همین سرعت می بیند. برای کارهای رصدی باید زمان دقیق در محل کار معلوم باشد. ستاره ها هر شب ۴ دقیقه زودتر از شب قبل طلوع می کنند ( علت آن جابه جایی زمین در حرکت به دور خورشید در طول این مدت است) با این محاسبه متوجه می شویم که چرا در مدت ۳۰ روز ستارگان ۲ ساعت زودتر طلوع می کنند.
۴ دقیقه در روز × ۳۰ روز = ۱۲۰ دقیقه به همین دلیل است که شما ستارگانی را که در ساعت ۱۱:۰۰ شب در ۱۵ دسامبر بالای سر خود می بینید، در ساعت ۹:۰۰ شب ۱۵ ژانویه در همان مکان خواهید دید. در بخش سیری در آسمان شب این کتاب، چارت های متنوعی بر اساس زمان و تاریخ برای هر فصل تدارک دیده شده است.
● طبقه بندی ستاره ها
ستارگان بر حسب نوع طیف و نورتابی (که در مقدمه در بخش ستارگان آمده است) طبقه بندی می شود و این جداول به شما کمک می کند تا با طبقه بندی ستارگان بتوانید نوع، رنگ و درجه حرارت آن ها را رمزیابی کنید.

منبع : واحد مرکزی خبر