بوق حمام!

در فضای پر آشوب سیاست جهان، دغدغه ای که ذهن بسیاری از حکومتگران را به خود معطوف می کند این مساله است که چگونه می توان کشتی منافع ملی خود را در اقیانوس متلاطمی که از هر سو خطری در کمین نشسته است و گردابی در انتظار، به سلامت به سرمنزل مقصود رساند...
این دغدغه مطمئنا در ذهن دولتمردان کشورهای درحال توسعه و جهان سوم به علت مخاطرات وتهدیدات جهانی بیشتر، ابعاد تازه تری به خود می گیرد...
درمهندسی دستگاه دیپلماسی کشورهای مختلف مولفه های زیادی دخیلند که به طور معمول بسیاری از آنها با هم در تعارض قراردارند وهنر مهندسان سیاست خارجی آن است که بتوانند این تعارض ها وتقابل هارا به تفاهم بدل کنند...
در این میان شاید بتوان بیان داشت که یکی از پیچیده ترین ودر عین حال چالش برانگیزترین مشکلات فراروی دست اندرکاران سیاست خارجی کشورها به نوع تعامل آنها با دو پارامتر تاثیرگذار "کانون های قدرت جهانی" و"افکار عمومی" مرتبط می شود.
به نظر می رسد کشف معادله ای که بتواند توازن را بین این دو پارامتر اساسی ایجاد کند، کاری بس دشوار است.
همین امر باعث شده که برخی از حاکمان با در پیش گرفتن آسانترین روش از خیر ایجاد توازن بین این دو پارامتر گذشته با صفر قراردادن یکی از آنها در معادله، عملا سیاست خارجی خود را مبتنی بر پارامتر دیگر بنا کنند.
تاریخ معاصر کشورمان به وفور شاهد گام نهادن قافله سالاران کاروان دیپلماسی در این بیراهه بوده است.
اگر به نوع تعامل دستگاه دیپلماسی دوران محمدرضا پهلوی با این دو مولفه توجه کنیم به روشنی در خواهیم یافت که در این دوران برای فرار از حل معادله مذکور ، افکار عمومی معادل صفر فرض شده تمام توش وتوان حاکمیت صرف هرچه نزدیک تر شدن به کانون های قدرت جهانی شده است.
اتخاذ این روش باعث شد از سویی حاکمیت پهلوی با بسیاری از کشورها وحکومت هایی که افکار عمومی جهان آنها را محکوم ومطرود کرده بود از قبیل آفریقای جنوبی واسرائیل روابط بسیار نزدیکی برقرار کند و در نتیجه از حمایت افکار عمومی داخل وخارج محروم شود واز سوی دیگر برای رضایت کانون های قدرت جهانی از برخی از منافع ومصالح کشور وملت عدول کند...
نزدیک به سه دهه پس از پایان کار سلطنت پهلوی، سیر حوادث وبرخی نشانه ها خبر از آن می دهد که برخی دولتمردان جدید نیز در پی استفاده از این روش حل مساله در مواجهه با معادلات بغرنج سیاست خارجی کشور بر آمده اند. وشاید این گونه بتوان بیان کرد که وجه تمایز قدرت حاکم فعلی و حاکمیت پیش از انقلاب در تفاوت تلقی وجایگاه دو پارامترمذکور نزد آنها باشد.
اگر در دوران محمدرضا پهلوی افکار عمومی صفر انگاشته می شد،با مروراقدامات یک سال ونیم اخیر حاکمیت فعلی به نظر می رسد در معادلات دولت نهم، این کانون های قدرت هستند که مورد بی توجهی قرار گرفته وهمه تلاش دستگاه دیپلماسی به جلب رضایت افکار عمومی جهان متمرکز شده است.
در همین جهت شاهدیم که محمود احمدی نژاد وحامیان وی که در مدت فعالیت خود نشان داده اند که دارای استعداد غریبی در کشف نقاط چالش برانگیز جهانی وخلق معضلات جدیدی برای کشور هستند، در ادامه "ابتکارات جهانی" خود احتمالا با این استدلال که افسانه خواندن مساله هولوکاست باعث محبوبیت در افکار عمومی جهان اسلام می شود، با پیش کشیدن این مساله تاریخی بحران جدیدی را در رابطه ایران با جهان خارج تولید کردند وعملا بهانه جدیدی به کانون های قدرت جهانی دادند که به وسیله آن کشور را تحت فشار بیشتر قرار دهند....
...در این جا این پرسش کلیدی مطرح می گردد که به راستی تنها راه حل معادله سیاست خارجی کشور، پاک کردن صورت مساله است؟... آیا در جهان واقع برقراری نوعی توزان مابین همسویی با افکارعمومی وجلوگیری از ایجاد تنش با مراکز قدرت جهانی امکان عملی ندارد؟
اگربه تجربیات دیگر ملل در این باره توجه کنیم می توانیم هرچند محدود تجربیات موفقی را در این زمینه بیابیم...
تجربه نلسون ماندلا که از سویی اسطوره افکارعمومی شد واز سوی دیگر توانست جهان وبسیاری از مراکز قدرت را در برابر خود به همکاری وادارد پیش روی همه بازیگران عرصه دیپلماسی است.
دربرخی از صفحات کتابچه تاریخ دستگاه دیپلماسی کشورمان نیز برقراری این گونه توازن وتعامل را می توانیم مشاهده کنیم ودر این زمینه باید اذعان داشت که بخش اعظم ومهم این صفحات به تجربه هشت ساله خاتمی اختصاص یافته است...
سیدمحمد خاتمی با درک وشناخت درست از جهان پیرامونی ایران تلاش کرد از سویی ارتباط خود را با افکار عمومی مستحکم کند واز سوی دیگر به تعاملی دو سویه وقانونمند با کانون های قدرت جهانی دست یابد ودر این راه به توفیقات زیادی نایل آید.
در این بخش بد نیست که نتایج عملکرد برخی ازسیاست های اتخاذ شده از سوی خاتمی وحاکمیت پس از وی را مورد بررسی قرار دهیم.
همه به یاد داریم که ایده گفتگوی تمدن ها که از سوی محمد خاتمی مطرح شده بود چگونه با استقبال گسترده افکارعمومی در جهان روبه رو شد وحتی در مجمع عمومی سازمان ملل بدون حتی یک رای منفی ویا ممتنع به تصویب رسید،این بدان معنی است که حتی دشمنان سنتی ایران در جهان در برابر این ابتکار خاتمی خلع سلاح شده، مجبور شدند که بر آن صحه بگذارند...
رابطه خاتمی با افکار عمومی جهان اسلام نیز در حد بسیار خوب بود به طور قطع ویقین هنوز خاطره استقبال عظیم مردم لبنان از خاتمی در اذهان زنده است.
اما در مقابل ابتکار حاکمان فعلی در زمینه برپایی همایش هولوکاست چه دستآوردهایی به همراه داشته است؟
ابتدا باید توجه داشت که به نظر می رسد دولت نهم در نشانه روی افکار عمومی در این زمینه ره به خطا برده است. زیر سوال بردن این واقعه در جهان اسلام بر خلاف پیش بینی آقایان هیچ گونه شوری را برنیانگیخت، بلکه حتی مخالفت هایی را نیز از سوی بخش هایی از جهان اسلام از جمله فلسطینی ها [ قاعدتا یکی ازاهداف اصلی این همایش تقویت آنها بوده است] به همراه داشت.
طرح این موضوع عاملی شد که برای نخستین بار به نفع دولت اسرائیل در برخی از کشورهای جهان راهپیمایی هایی صورت بگیرد. ازدیگرنتایج این ابتکار جهانی ؟! می توان به تصویب قطعنامه ای در مجمع عمومی سازمان ملل در ممنوعیت نفی هولوکاست توسط تمام اعضای مجمع مزبور و همچنین تعیین مجازات برای نفی کنندگان هولوکاست در ایتالیا اشاره کرد...
موضعگیری هایی از این دست ما را درقبال جامعه جهانی نیز در مضان اتهام قرار داد تا جایی که دبیر شورای عالی امنیت ملی کشور برای جبران اشتباهات مجبور می شود در اجلاسی رسمی اعلام کند که ایران تهدیدی برای اسرائیل نیست ویا مشاور بین الملل رهبری واقعیتی به نام هولوکاست را غیر قابل تشکیک بداند...
شاید مهمترین دستآورد این گونه موضعگیری ها استقبال گروه های بدنام ومطرودی چون کوکلاس کلان ها ونئونازی ها ازابتکارات جهانی حاکمان فعلی کشورمان باشد.
با توجه به نتایج و پیامدهای "ابتکار جهانی" متولیان دستگاه دیپلماسی کشور به نظر می رسد که اقدامات صورت گرفته در یک سال نه به حفظ پرستیژدیپلماتیک ایران در لابی های قدرت ونه به وجاهت گفتمانی در افکار عمومی جهان اسلام منجر شده است به عبارت دیگر در معادله سیاست خارجی کشور هر دو پارمتر افکارعمومی وکانون های قدرت جهانی توامان به صفرمیل کرده است.
در توضیح این معنی نقل حکایت زیر خالی از لطف نیست
...در ایام ماضیه روایت شده است که در بازارشهری کوچک جمعی از کسبه وبازاریان با توجه به تجربه ،کیاست وریش سفیدی یکی از بازرگانان که ملقب به امین التجار بود سرمایه خود را به او سپرده بودند وبه وی وکالت داده بودند که هر گونه که صلاح دید با سرمایه آنها به تجارت بپردازد و سود تجارت را به نسبت بین آنها تقسیم کند... سال ها بدین منوال می گذشت و چرخ زندگی بازاریان می چرخید وهمه از این معامله رضایت داشتند...تا اینکه نوجوانی نوخاسته با هزار آرزو وامید به جمع شرکا اضافه شده بود و پس از چندی با سودای سود بیشتر سرناسازگاری گذاشت و بنای بهانه گیری نهاد که این امین التجار پیر است ولاجرم محتاط. اگر من به تجارت می رفتم چنین وچنان می کردم و سودی مضاعف حاصل می کردم[به احتمال زیاد در آن دوره هنوز اصطلاح تعویض در غلطان وآبنبات مصطلح نشده بود]... این اقوال، چنان همهمه در بازار آورد که به گوش امین التجار نیز رسید و وی نیز در قبال این اعتراضات پاسخ داد: اگر چنین است که می گویید این گوی ومیدان تا ببینیم که این جوان چگونه سود عاید خلق الله می کند...
...چندی بعد کاروانی بزرگ از مال التجاره در اختیار نوجوان قرار گرفت و وی به سودای سودی افزون سفر آغاز کرد اجناس به فروش رساند و در پی کالایی که چندین برابر سود داشته باشد می گشت. چند قدمی در بازار نگشته بود که به دکانی رسید که انبوهی از بوق حمام درآن به فروش می رسید. چون بها پرسید دریافت که بهای آن یکصدم قیمت در شهر خودش است. با خوشحالی تمام سرمایه خود را به بوق حمام تبدیل کرده با ۱۰۰ بار شتر به سمت دیار خود مراجعت کرد. و پیوسته با خود می اندیشید که چگونه خلق جملگی ازذکاوت و ابتکار من به شگفتی خواهند افتاد و...
...چون سیاهی شهرنمایان شد خود زین ویراق کرد وبه شهر آمد تا از تجارت پرسود خود در بین بازاریان ونزد امین التجار داد سخن برآورد وبر آنها فخر بفروشد...پس همه را در مسجد جمع کرد وبا آب وتاب شرح سفر گفت. ناگهان امین التجار دستار از سر برگرفت وفریاد برآورد که سرمایه مردم را به بوق حمام تبدیل کردی؟!...وای بر ما با این مصیبت! نوجوان که چنین انتظار نداشت گفت: این معامله همه یک به صدسود است!...امین التجار به تاسفدر وی نگریست وپرسید:این بوق ها چند سال کار می کنند؟ نوجوان با خوشحالی پاسخ داد حداقل ۳۰ سال، امین التجار در ادامه گفت: در شهر وحوالی این منطقه چند حمام وجود دارد؟ نوجوان گفت: به گمانم ۵...امین التجار به ناگاه فریاد برآوردکه۱۰۰ بار شتر بوق برای ۵ حمام؟!!

نویسنده : عصر نو