امر به معروف و نهی از منکر؛ مهندسی اصلاح جامعه است

مقدم حسینی- امر به معروف و نهی از منکر در حقیقت مهندسی جامعه در راستای دست یابی به جامعه مطلوب اسلامی است. این واجب الهی راه کاری است که دین اسلام برای پویایی و اعتلای جامعه و حفظ و حراست آن از آسیب ها و گسترش فضائل درنظر گرفته و همه مومنان را به اجرای آن مکلف کرده است. زیرا در بینش اسلامی همه انسان های بالغ و عاقل در سرنوشت جامعه مسئولیت دارند و باید وظیفه خویش را در اصلاح جامعه انجام دهند.
چنان که سرور آزادگان امام حسین(ع) در راستای امر به معروف و نهی از منکر و به منظور اصلاح امت جدش پیامبر(ص) قیام کرد و یزید و اعوان و انصارش را که به نام اسلام بر مردم حکومت می کردند، رسوا کرد. در گفت و گویی با حجت الاسلام والمسلمین هادوی، ابعاد مختلف امر به معروف و نهی از منکر بررسی شده است.
▪ دایره امر به معروف و نهی از منکر شامل چه مواردی می شود؟
ـ امر به معروف و نهی از منکر یکی از فروع دین است بنابراین با حوزه عمل ارتباط دارد. برخلاف اصول دین که با حوزه اعتقاد و باور ارتباط دارد. امر به معروف این است که دیگران را امر به واجبات کنیم و نهی از منکر یعنی این که دیگران را از ارتکاب به محرمات نهی کنیم، بنابراین دایره امر به معروف و نهی از منکر شامل همه واجبات و محرمات الهی می شود و اختصاص به واجب و محرم خاصی ندارد چه این واجبات و محرمات در حوزه عمل فردی باشد مثل نماز، روزه، حج، خمس، زکات، غیبت کردن، دروغ گفتن، رشوه گرفتن و... و چه در حوزه عمل اجتماعی باشد. البته از آن جایی که در حوزه اجتماعی رفتارها تاثیرات بیشتری پیدا می کنند امر به معروف و نهی از منکر در این حوزه از اهمیت بیشتری برخوردار می شود.
بر آحاد جامعه واجب است که یکدیگر را از محرمات نهی و به واجبات امر کنند.
یکی از این واجبات بزرگ الهی تشکیل حکومت اسلامی است چون به اعتقاد ما تشکیل حکومت اسلامی وظیفه ای است بر دوش همه افراد جامعه که باید مقدمات شکل گیری آن را فراهم کنند، از سوی دیگر چون که خود حکومت وسیله ای است برای گسترش واجبات و ترک محرمات، یکی از بزرگ ترین مصادیق امر به معروف و نهی از منکر محسوب می شود.
حاکمان اسلامی مسئولیت دارند آحاد جامعه را به انجام واجبات و ترک محرمات دعوت و بستر قانونی و اجتماعی و قضایی این مسئله را فراهم کنند.
مسئله دیگری که مهم است این است که آمر به معروف و ناهی از منکر باید خودش از محرمات اجتناب کند و به واجبات ملتزم باشد بنابراین حکومت که خود آمر به معروف و ناهی از منکر محسوب می شود باید به شدت از محرمات اجتناب کند و این واجبات و محرمات اختصاص به عمل فردی ندارد بلکه همه حوزه ها را در برمی گیرد.
یکی از مهم ترین واجبات اجتماعی رعایت قانون است، رعایت قانون در جامعه اسلامی بر همه افراد واجب است چون که این قانون از مصدری شرعی نشأت گرفته است. دولت و حکومت به عنوان مجریان قانون در انجام قانون باید بیش از دیگران التزام داشته باشند، مثلا اگر پلیس راهنمایی و رانندگی خیابانی را یک طرفه و یا در جایی دور زدن را ممنوع اعلام می کند خودش باید اولین کسی باشد که این قوانین را رعایت می کند، مگر این که موردی اضطراری پیش آید؛ بنابراین رعایت قوانین شامل خود قانون گذار هم می شود. اگر پلیس از چراغ قرمز عبور کند و یا اگر وارد خیابان یک طرفه بشود؛ نمی تواند توقع داشته باشد که به راحتی بتواند دیگران را کنترل کند.
در حوزه های سیاسی هم وضعیت همین گونه است؛ الان در مسئله انتخابات وظایف بسیار سنگینی بر عهده دولت است. اگر عده ای مناصب دولتی و یا قضایی دارند و از نامزد شدن منع شده اند و یا طبق قانون باید حداقل ٦ ماه قبل از انتخابات استعفای خود را رسما اعلام کنند باید در موقع ثبت نام این قانون را رعایت کنند، اگر این قانون رعایت نشد قطعا خلاف شرع صورت گرفته است و نماینده ای که این چنین رای بیاورد نمایندگی اش فاقد مشروعیت خواهد بود، همین مردم هم باید در مسائل مربوط به انتخابات رعایت وظایف شرعی خود را بکنند.
اگر کسی که واقعا صلاحیت دارد، این صلاحیت مطرح شود اشکالی ندارد.
ولی اگر کسی فاقد برخی صلاحیت هاست و این صلاحیت ها به دروغ مطرح بشود جایز نیست و تبلیغات دروغ حرام است و جلوگیری از این تبلیغات از مصادیق نهی از منکر خواهد بود.
تخریب دیگران و از بین بردن شخصیت آن ها یکی از بزرگ ترین محرمات الهی است.
در شریعت اسلام حرمت شخصیت و آبروی افراد به اندازه حرمت جان آن ها بلکه بیشتر از آن ارزش دارد بنابراین در صحنه انتخابات مردم متدین و متشرع ما باید توجه داشته باشند که مبادا در مقام تبلیغات برای افراد آبروی کسی را خدشه دار کنند و اگر با چنین مواردی برخورد کردند باید در مقابلش ایستادگی کنند زیرا از بین بردن آبرو حرام است و جلوگیری از آن از مصادیق نهی از منکر است.
حفظ آبروی افراد تا آن جا اهمیت دارد که اگر کسی جرمی مرتکب شد و در دادگاه این جرم ثابت شد و قرار شد بر او حد جاری کنند به نظر من معرفی این فرد جایز نیست مگر در مواردی که شریعت به صراحت اجازه معرفی مجرم را داده و یا معرفی کردن مجرم بیان شده باشد، اگر ما افزون بر حد زدن آبروی او را هم ببریم مجازاتی بیش از این بر او تحمیل کرده ایم.
متاسفانه جامعه اسلامی در این جهت بسیار بسیار آسیب پذیر بوده و هست و رعایت آبروی افراد در جامعه ما بسیار کم رنگ است.
اگر در این ایام یک وظیفه الهی که همان انتخابات مجلس شورای اسلامی است بر عهده ما گذاشته شده است همه ما باید توجه داشته باشیم که به آرمان ها و ارزش های حسینی پایبند باشیم و در انجام این وظیفه الهی گرفتار محرمات و ترک واجبات نشویم. به بهانه رعایت بعضی از مصالح جناحی واجبات را ندیده نگیریم و بعضی از محرمات بزرگ الهی را مرتکب نشویم و به اسم این که فلان شخص صلاحیت بیشتری برای نمایندگی دارد آبروی رقبای او را ببریم در حالی که معلوم نیست او چه مقدار صلاحیت داشته باشد حتی اگر هم صلاحیت دارد این امر مجوز برای از بین بردن آبروی دیگران نخواهد بود.
▪ فلسفه امر به معروف و نهی از منکر چیست؟
ـ جامعه ای که در آن امر به معروف و نهی از منکر به صورت یک منش عمومی درآمده باشد در آن جامعه معروف گسترده و منکر کم کم از صحنه جامعه حذف می شود.
وقتی که همه مردم احساس مسئولیت کنند که باید امر به معروف و نهی از منکر کنند اولا خودشان سعی می کنند به واجبات ملتزم و محرمات را ترک کنند ثانیا اگر کسی که واجبی را ترک کند و یا محرمی را انجام می دهد، مورد اعتراض جمعی قرار گیرد و ببیند هر جا که می رود دیگران او را امر به معروف و یا نهی از منکر می کنند عملا نمی تواند مقاومت کند و بعد از مدتی مجبور به ترک آن محرم و یا انجام آن واجب می شود.
بنابراین مهم ترین فلسفه امر به معروف و نهی از منکر توسعه معروف و از بین بردن منکر است.
تنها حکومت مسئول نظارت بر اجرای قوانین نیست بلکه همه آحاد جامعه این مسئولیت را دارند. اگر ما می بینیم یک راننده متخلف از چراغ قرمز عبور می کند فقط وظیفه پلیس نیست که او را منع کند بلکه وظیفه همه ماست. اگر در یک اداره کارمندی به وظیفه خودش عمل نمی کند کارمند دیگری که تخلف او را می بیند وظیفه دارد او را امر به رعایت قانون و نهی از ارتکاب به این محرم کند، اگر چنین فضایی در جامعه ایجاد شود آیا نشانی از دروغ، غیبت، رشوه و یا بی عدالتی و دیگر محرمات در جامعه خواهیم دید؟
▪ به نظر شما آیا در جامعه کنونی ما در رابطه با این موضوع به جای پرداختن به معروف ها و منکرهای مهم به موارد غیر مهم پرداخته نمی شود؟
ـ مصداق های امر به معروف و نهی از منکر بسیار مهم است به همه معروف ها باید امر و از همه منکرات باید نهی شود، اما این که روی بعضی از مصادیق تمرکز کنیم و از بعضی دیگر که شاید مهم تر هم باشد غفلت کنیم یک آفت است اما این بدین معنی نیست که بعضی از مصادیق را به دلیل این که کمتر اهمیت دارند نادیده بگیریم. بعضی از مسائل بعد اجتماعی دارند بنابراین اهمیت بیشتری دارند و بعضی به دلیل این که بعد فردی دارند از اهمیت کمتری برخوردار هستند. البته توجه دارید که امر به معروف و نهی از منکر به معنای دخالت در کار خصوصی مردم نیست آن موقع که ارتکاب جرم و عمل نکردن به واجبات علنی شد وظیفه امر به معروف و نهی از منکر داریم، همین دخالت کردن در امور دیگران و اطلاع پیدا کردن از اموری که دیگران آن را مخفی می کنند از مصادیق منکر محسوب می شود.
▪ تشخیص این مصادیق اهم و مهم بر عهده چه کسی است؟
ـ برای تشخیص اهم و مهم یک سری ضوابط کلی وجود دارد که تشخیص آن ها در این ضوابط کلی وجود دارد که مرجع تقلید اشخاص در مسائل فردی و یا رهبری در مسائل اجتماعی مرجع تعیین این اهم و مهم به صورت کلی خواهند بود و در مصادیق جزیی با توجه به مواردی که پیش می آید تشخیص آن بر عهده فرد است.
توجه داشته باشید که اهم و مهم وقتی مطرح می شود که انجام آن دو با هم ممکن نباشد وقتی که ما اهم و مهم را می توانیم با هم انجام دهیم این که کدام اهم و کدام مهم است نقشی در مسئله ندارد.
▪ به نظر شما می توان یکی از کارکردهای احزاب را امر به معروف و نهی از منکر در ابعاد سیاسی دانست؟
ـ به صورت نظری مسئولیت امر به معروف و نهی از منکر بر عهده همه مردم است، اگر مسئولی کاری خلاف قانون انجام داد وظیفه همه است که در مقابل او بایستند و او را مجبور به انجام وظیفه کنند حالا اگر مردم در قالب نهادهای مدنی دور هم جمع شوند و این نهادها برای توسعه امر به معروف و نهی از منکر اقدام کنند قطعا مطلوبیت شرعی خواهد داشت، البته در صورتی که این نهادها به عنوان عوامل منع امر به معروف و نهی از منکر تبدیل نشوند.
▪ آیا می توان تفرقه را یکی از بزرگ ترین مصادیق منکر دانست؟
ـ باید تفرقه را تعریف کرد. مسئله ای که در اسلام مطرح است و آن، ایجاد تفرقه در بین صفوف مسلمانان که موجب تضعیف مسلمانان شود قطعا جایز نیست. اما این به این معنا نیست که با هر اندیشه انتقادی به اسم ایجاد تفرقه در جامعه مقابله کنیم و باعث شویم یک دیدگاه که معصوم هم نیست و ممکن است مرتکب خطا شود، بدون این که تحمل انتقادات دلسوزانه دیگران را داشته باشد بخواهد بر نظر خود اصرار کند، این قطعا با موازین اسلامی سازگار نیست. نقد عامل رشد و پویایی جامعه است و نباید به اسم این که موجب تفرقه می شود جلوی نقد را بگیریم. مقام معظم رهبری بارها بر مسئله نقد و توسعه سعه صدر اجتماعی تاکید کرده اند و این چیزی است که باید در سنت اجتماعی، در سنت علمی و در سنت سیاسی ما توسعه پیدا کند.
▪ الس عزاداری چگونه باید باشد که ضمن عزاداری، مسئولیت های یک انسان مومن نسبت به مسائل روز را هم مطرح کند؟
ـ مجلس امام حسین(ع) در طول تاریخ مکتب اهل بیت، توانسته است مفاهیم این مکتب را حفظ کند و در صورتی ما از این مجالس استفاده بهینه خواهیم کرد که بتوانیم شور و عشق را با دانش و خرد همراه کنیم یعنی ضمن پرداختن به جنبه های عاطفی و حماسی عاشورا به معارف مکتب اهل بیت پرداخته شود، ولایت، و وظایفی که پیروان این مکتب بر عهده دارند بازگو و معرفی شود. مجلس امام حسین(ع) باید به گونه ای باشد که کسی که در این مجلس شرکت می کند وقتی مجلس تمام شد دانش، ایمان و باورش نسبت به مکتب امام حسین(ع) توسعه پیدا کرده باشد و به گونه ای باشد که تاثیر عزاداری فقط در ایام خاصی خلاصه نشود. بلکه امام حسین(ع) در محیط خانواده و کار الگوی عمل فردی و اجتماعی ما باشد، جامعه حسینی جامعه ای نیست که در آن دروغ، تهمت و رشوه و غیره وجود داشته باشد.

منبع : روزنامه خراسان