شرایط تبلیغ و فرهنگ سازی در جامعه اسلامی

از روحیه‌های مومن، منش تبلیغی داشتن است، همچنانکه امام علی(ع) می فرمایند: "تبلیغ دین غریزی مومن است"(۱). مومن ناخودآگاه به سمت تبلیغ می‌رود. در مورد کسب این روحیه و پرداختن به عملیات تبلیغ شرایطی وجود دارد، که یکی از آنها را در شماره قبل ذکر کردیم و آن "کسب آگاهی و علم" بود. شرط دیگر را هم امروز عرض می‌کنیم، اما قبل از آن دو مقدمه برای تبلیغ باید ذکر شود.
باید در جامعی ما فرهنگ تبلیغ و اثرگذاری به صورت یک خوی پسندیده و عمومی رواج یابد. مثلاً در جامعی کنونی ما امر به معروف و نهی از منکر که یکی از زیر شاخه‌های مهم تبلیغ است، کم رونق است. چرا؟ چون فرهنگ "تبلیغ" در جامعه باب نشده است؛ همه بی‌تفاوت و بی‌تاثیر از کنار هم عبور می‌کنند. برای تأثیر و تبلیغ، زیر مجموعه‌های زیادی است. یکی از آنها امر به معروف و نهی از منکر بود. گاهی کار به این مرحله نمی رسد و یک نصیحت یا موعظه کفایت می‌کند. یا گاهی حتی اطلاع‌رسانی کردن به عنوان یک عملیات تبلیغاتی کافی است.
جامعه‌ای که مردم آن نسبت به هم بی‌تفاوت نباشند، جامعه‌ای است سالم. مثلاً وقتی تصادفی رخ می‌دهد، بقیه بی‌تفاوت نباشند. اگر می‌شود، قبل از اینکه پلیس بیاید، مسئله را ریش‌سفیدانه حل کنند برخلاف جوامع غربی که به شدت مرده‌اند. چون فاقد چنین ویژگی هستند و همه‌ی کارهای خود را به قانون سپرده‌اند و حتی دانشمندان غربی خود معترف شده‌اند که: "جامعه ما رو به اضمحلال است و برای نجات آن روشی در دین مسلمانان است به نام امر به معروف و نهی از منکر که باید سراغ آن برویم." در واقع یعنی بی‌تفاوتی که سرچشمی آن خودخواهی و لیبرالیزم است را کنار بگذارند.اگر امروز شاهدید که صهیونیزم جهانی چنین آسوده دست به جنایت می‌زند، به این دلیل است که قبلاً جامعه غرب را اخته کرده است.
مومن، بی‌خاصیت و بی‌تاثیر نیست. بی‌خاصیتی مال فرهنگ غرب است. انسان اگر به فکر دیگران نباشد و بی‌تفاوت زندگی کند، منفور خداوند متعال واقع می‌شود. معلوم نیست دعاهایش مستجاب شود یا گناهانش مورد مغفرت قرار گیرد. اگر اهل فعالیت تبلیغی نباشیم، در قیامت شرمنده اباعبدالله که فلسفه قیام و شهادت او تبلیغ بود، خواهیم شد. امروز فضای بین‌المللی ظهور کاملا آماده است؛ به غزه نگه کنید چه جنایاتی را انجام می‌دهند؟ اما در پادگان حضرت چه؟ آیا یاوران حضرت آماده‌اند؟ البته هستند کسانی که کار تبلیغی می‌کنند، اما بحث اینجاست که تبلیغ کردن باید فرهنگ شود.
در مورد اهمیت امر به معروف و نهی از منکر، در روایت داریم که "منکر را رد کن به اندازه تلاش خودت"(۲) این روایت بیانگر فراگیر بودن امر تبلیغ است. وقتی میزان و ملاک توان انسانها است یعنی همه باید تلاش کنند حتی اگر توانشان اندک باشد. مثلا با یک لبخند زدن می‌توان کار تبلیغی کرد. در روایت آمده است"بر روی مومن لبخند بزنید و در مقابل گنهکار چهره خود را در هم بکشید."(۳) این کارهای کوچک، همجنس خون امام حسین است و حیف است که انسان این کارهای کوچک را از دست بدهد.
دومین مقدمه برای امر تبلیغ، این است که باید توفیق و لیاقت تبلیغ را از خداوند متعال طلب کنیم. خداوند به هر کسی اجازه فعالیت تبلیغی نخواهد داد. نه تنها نیت و عمل خود، بلکه عمل والدین نیز در توفیق و اذن یافتن از خداوند برای تبلیغ موثر است.
۱) وقتی انسان موفق به تاثیر در دیگران بشوید، عمل خیری که دیگران در اثر تبلیغ تو انجام داده‌اند، برای تو نیز محسوب می‌شود.(۴) ممکن است عمل خیر خودت به خاطر عواملی مثل عجب و ریا از بین برود، ولی ثواب این عمل برای تو خواهد ماند.
۲) تبلیغ، در عاقبت به خیری فرزندان خیلی موثر است و وقتی موفق به تاثیر گذاری در دیگران بشوید، خداوند چنان برنامه‌ای می‌ریزد که فرزندتان به آسانی در مسیر حق و حقیقت قرار گیرد.
از مقدمات که بگذریم به شرط دوم تبلیغ یعنی اهل عمل بودن است می‌رسیم.
معمولاً سوال می‌شود که آیا لازم است قبل از تبلیغ کردن، خود عامل به آن بوده باشیم؟ همچنانکه در قرآن آمده است "آیا دیگران را به کار نیک امر می‌کنید و خود را فراموش می‌کنید؟!"(۵)
به نظر می‌رسد که برای تبلیغ، کافی است عمل نکردن خود را فراموش نکنید، یا تعمدی برای عامل نبودن نداشته باشید، دوست بدارید که اهل عمل باشید و اگر نتوانستید، یادتان باشد که خود اهل عمل نیستید تا دچار تکبر نشوید.
بعضی انسانها خود اهل عمل نیستند، اما دیگران را به شدت توبیخ می‌کنند؛ دارای روحی منافقانه‌اند. لذا در قرآن می‌فرماید"چرا سخنی می‌گویید که عمل نمی‌کنید"(۶) از قسمت " ما لا تَفْعَلُونَ" به نظر می‌رسد که نمی‌خواهند و بنا ندارند که عامل به معروف باشد. مثلا خودشان هیچ‌گاه استغفار نمی‌کنند، اما مردم را توبیخ می کنند که چرا اهل توبه نیستند! این رفتار، شعبه‌ای از تکبر است. نهی از منکر کردن با تکبر و غرور، مردم را دین گریز می کند زیرا مردم بوی تکبر را به خوبی استشمام می‌کنند.
نکته‌ی دیگری که وجود دارد این است که وقتی به تبلیغ دین بپردازید، کم‌کم اهل آن خواهید شد. به خاطر وجهه‌ای که بین مردم پیدا کرده‌اید، نمی‌توانید هر گناهی را انجام دهید. تبلیغ بر روی خود شما هم تاثیر می‌گذارد و در همان حال که به دیگران تذکر می‌دهید، اثر آن را بر خودتان هم احساس می‌کنید. امیرالمؤمنین در نهج البلاغه می‌فرماید:"امر به معروف و نهی از منکر کن تا اهل آن شوی"(۷)مثلاً بعضی از مبلغین و طلبه‌ها، سخنرانی خود را طوری تنظیم می‌کنند، که روی خودشان هم تاثیر بگذارد. مثلاً فردی عصبی مزاج است، یک دوره در مورد مضرّات عصبانیت و راه کنترل آن صحبت می‌کند، بعد به راحتی می‌تواند آن را ترک کند. کلام انسان بر روی خودش هم اثر دارد!
برای اینکه راحت‌تر و آسان‌تر امر به "معروف" کنیم، خوب است مدتی هم به آن معروف عمل کنیم تا بتوانیم اثر عمیق روی دیگران بگذاریم. مثلا پدر و مادر اگر نقصی در فرزندان خود دیدند، ابتدا در عملِ خود، صحیحِ آن را انجام بدهند، تا بتوانند فرزندان خود را اصلاح کنند. به عنوان مثال اگر فرزند ابتدای به سلام کردن را نمی‌دانست، پدر و مادر مدتی در حضور او، در ابتدا کردن به سلام از دیگران سبقت بگیرند.
ما باید سعی کنیم این فضا را در خود ایجاد کنیم که به خاطر و به انگیزی تاثیرگذاری بر دیگران، اعمال و زندگی خود را اصلاح کنیم. به این ترتیب خود و دیگران را اصلاح و در واقع مقدمات ظهور حضرت را فراهم کرده‌ایم. اصلا به خاطر انگیزی ظهور حضرت، تلاش بکنیم و نگران کمیت نیز نباشیم؛ چرا که در دین ما کمیت ملاک نیست. چنانکه یاران خاصّ حضرت ولی‌عصر را ۳۱۳ تن نقل کرده‌اند. یعنی به همان تعدادی که در جنگ بدر شرکت کردند. این عدد اعلام شده است برای فتح عالم. خداوند رقم را ثابت نگه داشته است، تا اهمیت "کیفیت" را در یابیم. در حالی که رشد جمعیت از آن روز تا کنون چند صد برابر شده است. این مسئله خود نشان دهندی این است که بنای اسلام بر کیفیت است، نه کمیت.
برای بدست آوردن کیفیت، نیاز به علاقه و سوختن شدید داریم.

گفتاری از علیرضا پناهیان
۱. وَ قَالَ ع الْمُؤْمِنُ غَرِیزَتُهُ النُّصْحُ (مستدرک‏الوسائل،ج۱۲، ص۴۳۰)
۲. " فَقَالُوا یا رَسُولَ اللَّهِ فَکَیفَ بِنَا وَ نَحْنُ لَا نَقْدِرُ عَلَی إِنْکَارِ مَا نُشَاهِدُهُ مِنْ مُنْکَرٍ فَقَالَ رَسُولُ اللَّهِ ص لَتَأْمُرُنَّ بِالْمَعْرُوفِ وَ لَتَنْهَوْنَ عَنِ الْمُنْکَرِ أَوْ لَیعُمُّکُمُ اللَّهُ بِعَذَابٍ ثُمَّ قَالَ مَنْ رَأَی مُنْکَراً فَلْینْکِرْهُ بِیدِهِ إِنِ اسْتَطَاعَ فَإِنْ لَمْ یسْتَطِعْ فَبِلِسَانِهِ فَإِنْ لَمْ یسْتَطِعْ فَبِقَلْبِهِ فَحَسْبُهُ أَنْ یعْلَمَ اللَّهُ مِنْ قَلْبِهِ أَنَّهُ لِذَلِکَ کَارِهٌ"، (وسائل الشیعه، ج۱۶، ص۱۳۴)
۳. میزان الحکمه، جلد ۷، باب امر به معروف و نهی از منکر
۴. میزان الحکمه، جلد ۷، باب امر به معروف و نهی از منکر
۵. أَ تَأْمُرُونَ النَّاسَ بِالْبِرِّ وَ تَنْسَوْنَ أَنْفُسَکُم‏ (سوره بقره، آیه ۴)
۶. یا أَیهَا الَّذینَ آمَنُوا لِمَ تَقُولُونَ ما لا تَفْعَلُونَ(سوره صف، آیه ۳)
۷. وَ أْمُرْ بِالْمَعْرُوفِ تَکُنْ مِنْ أَهْلِهِ (مستدرک‏الوسائل، ج۱۲، ص۱۹۰)

منبع : خبرگزاری فارس