مقدمه

۱) رهبر حکیم انقلاب، امسال را سال «نوآوری و شکوفایی» نامیدند و این نشانگر آن است که ایران اسلامی در جایگاه مناسبی جهت حرکت های جدی تر و آینده سازتر قرار گرفته و با عبور از موانع و ناهمواریها، در مسیر پیشرفت و توسعه گام نهاده است. انقلاب اسلامی دهه سوم از عمر با برکت و پر فراز و نشیب خود را پشت سر می گذارد و در حالی به دهه چهارم نزدیک می شود که افق های روشنی در حوزه های مختلف فرا روی خود می بیند که در حال به ثمر نشستن و شکوفایی هستند.
پیشینه نوآوری به اصل انقلاب اسلامی ایران باز می گردد که خود یک «نوآوری» تمام و کمال بود و توانست با راهبری داهیانه امام راحل(ره) حلقه های سلطه پذیری در برابر بیگانگان و سلطه گران شرق و غرب را بگسلد و راه نوینی را پیش روی ملتی که آرمانهای خود را در «استقلال» و «آزادی» جستجو می کردند، باز نماید. امروز که انقلاب، سی سالگی خود را پشت سر می گذارد، دشمنان نیز این واقعیت را پذیرفته اند که حرکت مردم ایران در مسیر خوداتکایی و خودکفایی هر روز پویاتر شده و زمینه وابستگی علمی و فناوری نیز هر روز کمرنگ تر می شود.
۲) یکی از موضوعات مورد توجه و علاقه جامعه شناسان، بررسی جامعه شناختی انقلاب هاست. «کربن برینتون» در نظریه «ترمیدور» یا همان حرکت دوری انقلاب، انقلابها را ناپایدار می خواند. بر اساس این تئوری، انقلابها پس از مدتی از درون و توسط انقلابیونی که پس از چندین سال از تب و تاب افتاده و یا آرمانهای خود را تحقق یافته نمی بینند و یا از بیرون و توسط نیروی مخالف سرنگون می شوند. انقلابهای مدرنی چون انقلاب فرانسه که کمتر از ۶ سال بعد توسط ناپلئون پایان گرفت و یا انقلاب پرولتاریایی لنین که بدست استالین در ۱۹۲۱ سرنگون شد و هم چنین انقلاب ۱۶۴۶ انگلیس، الجزایر، نیکاراگوئه و ...که همگی مدل برینتونی در مورد آنها صدق پیدا کرد.
شاید همین تعمیم یافتگی نسبی و متداول بود که برخی از روی ترس و عده ای از روی هوس گمان می کردند که سرنوشت مشابهی در انتظار انقلاب اسلامی ایران است.از همین روست که رهبر فرزانه انقلاب در تیرماه ۸۶ در جمع کارگزاران نظام تاکید می نمایند؛ «شاید بعضیها، حتی بعضی مخلصین انقلاب، نه بیگانه ها و بددلها؛ حتی نزدیکان، در طول بعضی از سالهای گذشته تصورشان این بود که شعارهای اصلی انقلاب؛ سربلندی اسلام، مسئله عدالت، مسئله مبارزه با استکبار، تلاش و مجاهدت برای رفع استضعاف از مستضعفان، دیگر روزگارش تمام شده است. بعضی البته جسارت و گستاخی کردند و همینها را نوشتند و گفتند. اشتباه می کردند، معلوم بود؛ می دانستیم اشتباه می کنند.»
توطئه های بسیاری نیز علیه حرکت مردمی ایران تدارک شد که هر کدام به تنهایی می توانست سرنوشت یک انقلاب را دگرگون کند؛ ماجرای کودتای نوژه، جنگ تحمیلی عراق علیه ایران، حمله نظامی آمریکا به طبس، موج تحریمها و محاصره اقتصادی و دهها جریان مخرب دیگر، عقبه های سنگین و دشواری بود که انقلاب در سایه عملکرد هدایتگران اصلی نظام و مسئولان وقت کشور به رهبری امام راحل(ره) توانست به سلامت از آنان عبور کند. ماجرای ۱۸ تیر ۷۸ که ضدانقلاب داخلی و خارجه نشین را ذوق زده کرد تا آنجا که در سراب خیال خود روزهای پایانی انقلاب را رقم می زدند و موج انقلابی ۲۳ تیر همان سال که نسل دوم و سوم انقلاب با راهبری رهبر انقلاب، مردانه و شجاعانه بساط این بلوای رسوا را جمع کرده و از قضا در مقابل جبر ساختگی مدل برینتون برآمدند، در حافظه تاریخی ملت ثبت شده است. «ترمیدور» به بن بست انقلاب اسلامی ایران برخورد کرد و به تعبیر مقام معظم رهبری «آن کسانی که در طول این سالها ناگهان هیجان زده شدند و اعلام کردند که انقلاب تمام شد، انقلاب مرد و امام فراموش شد، خطا کردند، بد محاسبه کردند، اشتباه کردند. انقلاب بانشاط تر و ارزشهای انقلاب زنده تر شد.»
امروز شعارهای انقلاب و آرمانهای متعالی آن در آستانه سی سالگی زنده تر شده و تاکید بر «نوآوری و شکوفایی» نشانه تثبیت و پایداری، عبور از بحرانها و آینده ای امیدبخش است.
۳) گراهام بل می گوید: «هرگز در مسیر پیموده شده گام برندارید، چرا که این راه تنها به همان جایی می رسد که دیگران رسیدند.» بدون تردید «نوآوری» و یافتن راه های نوین در جهان توسعه یافته امروز، یک ضرورت اجتناب ناپذیر به حساب می آید. طبعا برای رسیدن به اهداف والای انقلاب و پیشرفت و بسط عدالت بایستی رویکرد روزمرگی و تبعیت از شرایطی که امتحان خود را پس داده اند را کنار گذاشت و ایده تحول خواهی را از راهی میانبر درپیش گرفت.
نوآوری و خلاقیت نیازمند مدیریتی پویا و باز، تولید علم و اندیشه، ارزش دادن به ارتباطات موثر، انعطاف پذیری و مشورت با نخبگان، آینده نگری، بهره گیری از نیروی انسانی خلاق و کارآمد، درست مصرف و هزینه کردن، استفاده بهینه در عرصه سخت افزاری و نرم افزاری و بازنگری در طرح های غیرعلمی و روش های فاقد جذابیت و اثربخشی است. یادمان باشد که قرار است بر اساس سند چشم انداز، ایران در سال ۱۴۰۴ به مقام نخست در زمینه های علمی و اقتصادی منطقه دست یابد.
هرچند که طلیعه های روشن و امیدبخشی در این راه، خصوصا در عرصه انرژی هسته ای، نوآوریهای پزشکی و فن آوری نانو دیده می شود و هم چنین نشانه هایی که حاکی از سیر تحول در جامعه ما به سوی پیشرفت است، به چشم می آید؛ از جمله آنکه در سال ۸۶ به اندازه ۵ سال برنامه سوم در کشور تولید علم شده و در مقابل ۱۲ هزار مقاله ای که در طول برنامه سوم تولید شده، تنها طی سال گذشته ۹۳۰۰ مقاله علمی ارائه شده است؛ معهذا لازم است که فضای عمومی کشور به سمت نوآوری و خلاقیت حرکت کند و از انجام کارهای تقلیدی، الگوبرداری، استفاده از راهکارها و نمونه های تکراری و شکست خورده پرهیز و پیروی از مدل ها و الگوهای غیرمفید، مذموم تلقی شود.
۴) ایران دارای جوان ترین و پویاترین جمعیت جهان است که می توانند پایه گذار ایرانی پیشرو و پیشرفته باشند. جوانان تحصیل کرده و انقلابی که آغازگر جدی نهضت نرم افزاری و سخت افزاری بوده اند، اکنون نیز بزرگترین ظرفیت را برای رسیدن به ایرانی آبادتر و سرافرازتر، دارا می باشند. جوان ها پویا هستند و این قابلیت را دارند که با جسارت بیشتری در عرصه نوآوری حضور یابند. لازم است در این خصوص ضریب ریسک پذیری خود را افزایش دهیم. با احتیاط و روزمرگی نمی توانیم در حریم نوآوری قدم بگذاریم.
۵) نکته دیگری که نبایستی در سیر تحول خواهی و نوآوری از آن غافل شد، توجه به حوزه علوم انسانی و شکوفایی و خلاقیت در این عرصه است. چرا که، بخش عمده ای از تغییرات در ساختار فرهنگی و اجتماعی جامعه، مرهون همین حوزه و انجام تحقیقات بنیادین و کاربردی در آن می باشد که متاسفانه طی سالهای گذشته توجه چندانی به آن نشده است.
فراموش نکنیم که «نوآوری» نیاز به بسترسازی بلندمدت فرهنگی و فکری دارد. این مهم بایستی در کشورمان نهادینه شود. انقلاب فرهنگی که ابتدای انقلاب شعار آن داده شد، هنوز محقق نشده است. دروس ترجمه ای همچنان در دانشگاهها-خصوصاً در حوزه علوم انسانی- تدریس می شود. محتوای دروس تغییر چندانی نکرده و نظریات غربی ها برای خیلی ها حجیت تام دارد. بدیهی است در چنین شرایطی، مفاهیمی چون «نوآوری» و «شکوفایی» تعریف عملیاتی کاملی نخواهند یافت.
۶) همه کسانی که به گونه ای در روند تصمیم گیری و مدیریت کشور تاثیرگذارند، بایستی در روش های جاری بازنگری کرده و با خلق شیوه های بدیع و نوآوری در عرصه مدیریت و برنامه ریزی، گامهای استوارتری در مسیر شکوفایی، پیشرفت و رشد همه جانبه کشور بردارند. ما باید مبتنی بر مدل بومی و دینی خود و با تکیه بر دانشمندان فرهیخته و جوان کشور، میدان توسعه و پیشرفت را درنوردیم. شاید به لحاظ ظاهری، دستگاهها و نهادهای اجرایی کشور پیشرفته نشان دهند، اما از حیث عملکرد، هنوز از مدل سنتی موجود پیروی می شود.
و این شاید یکی از نقاط ضعف ما به حساب آید. باید به نیروی تازه نفس، کارآمد و متعهد اعتماد و اعتقاد داشت و آنان را وارد بدنه دستگاههای اجرایی، تحقیقاتی و مدیریتی بیش از آنچه تاکنون تحقق یافته، کرد. اگر بخواهیم صرفاً با نیروهای قدیمی که بعضاً تفکرشان از حد ساختاری که خودشان شکل داده اند، جلوتر نمی رود ادامه دهیم، قطعاً به پیشرفت مطلوب نخواهیم رسید.
۷) همه آنچه گفته شد، مقدمه ای است بر راه پرفراز و نشیبی که در این عرصه، کشورمان پیش رو دارد. امروز دنیا به موقعیت ایران در جهان پی برده و پذیرش کشورمان از طرف سازمان کنفرانس اسلامی به عنوان کشور پیشرو در جهان اسلام تاییدی بر این نکته است. امید است در سال جدید ایران عزیزمان با موفقیت های چشمگیرتری به پیش رود و مسئولان کشور با آینده نگری بیشتر، بلوغ مدیریتی، تمدنی و سیاسی کشور را به منصه ظهور رسانند. بیاییم از برخورد کلیشه ای، ظاهری و قشری با این موضوع- که متاسفانه آفت برخی از عملکردها نسبت به این قبیل مقولات در سالهای گذشته بوده- بپرهیزیم و تلاش کنیم تا خواسته رهبر عزیزمان تحقق یابد که اظهار امیدواری کردند؛ «ملت سرافراز ایران، سال جدید را با بهره گیری از نوآوریها و شکوفایی ها، به بهترین وجه با عزت، موفقیت، کامیابی، شادابی و با توان بیشتر به پایان برساند.»

حمید امیدی

منبع : روزنامه کیهان