نگاهی به مباحث توسعه و جنسیت

توسعه به معنای کنار گذاشتن ساختارهای کهن و جایگزین کردن ساختارهایی متناسب با دنیای مدرن همواره یکی از دغدغه‌های جوامع به خصوص جوامع در حال توسعه‌ای مانند ایران بوده است. مفهوم توسعه تا مدت‌ها براساس شاخص‌های اقتصادی سنجیده می‌‌شد اما از دهه ۱۹۷۰ با مطرح شدن مباحث مربوط به توسعه انسانی،‌انسان به عنوان عامل و هدف توسعه مورد توجه قرار گرفت. یعنی ضرورت توجه به شکوفایی توانایی‌های انسان‌ها و استفاده از این توانایی‌ها در امر توسعه، با مطرح شدن ارتقای سرمایه انسانی که با رشد شاخص‌های توسعه انسانی همراه است، توجه به زنان به عنوان نیمی از جامعه انسانی در برنامه‌ریزی‌های توسعه ضرورت یافت و تلاش برای بهبود شاخص‌های توسعه حساس به جنسیت و خصوصا شاخص آموزش آغاز شد.
با توجه به نقش مهم آموزش در توسعه انسانی و همچنین تعداد بی‌شمار زنان بی‌سواد، در چهارمین کنفرانس بین‌المللی زن اعلام شد که افزایش دسترسی زنان و دختران به آموزش، عدم تبعیض در دسترسی به همه سطوح و رشته‌های علم و تکنولوژی و امحای بی‌سوادی در میان زنان مهم‌ترین عامل در امر توسعه محسوب می‌‌شود. بنابراین جامعه بین‌المللی موظف است با برنامه‌ریزی‌های حساس به جنسیت زمینه دستیابی زنان و دختران به آموزش را فراهم کند.
بهبود وضعیت آموزشی زنان باعث افزایش تولید ناخالص ملی می‌‌شود، علاوه بر این آموزش دادن دختران به معنای خانواده‌های کوچک‌تر و سالم‌تر است.
مطالعات تجربی درباره گروه متنوعی از کشورها نشان می‌‌دهد که آموزش مادران موجب بهبود آموزش، تغذیه سلامت کودکان آنها و کاهش مرگ نوزادان می‌‌شود. زنان دارای تحصیلات از زنان فاقد تحصیلات دیرتر ازدواج می‌‌کنند و خانواده‌های کوچک‌تری را تشکیل می‌‌دهند، یک سال تحصیل بیشتر زنان موجب کاهش باروری آنها به میزان ۱۰-۵ درصد می‌‌شود. آموزش زنان همچنین موجب توانمندسازی زنان برای بر عهده گرفتن نقش‌های اجتماعی می‌‌شود و می‌‌تواند آنان را برای اشتغال آماده کند.
با این حال همواره بین شاخص‌های آموزش دختران و پسران شکاف جنسیتی وجود داشته است،‌ از دلایل این امر آماده کردن دختران برای ازدواج و نه برای اشتغال است. در ایران به دلیل سیاست‌های گسترش آموزش و تمایل خانواده‌ها در سال‌های اخیر همواره شاهد رشد حضور دختران در تمامی مقاطع تحصیلی بوده‌ایم، از جمله اینکه سهم دختران دانش‌آموز مقطع ابتدایی با ۷۸/۱ درصد رشد از ۲/۴۷ درصد در سال ۱۳۷۶ به ۴۸ درصد در سال ۸۵ رسیده است.
سهم دختران دانش‌آموز مقطع متوسطه نیز با ۶/۲ درصد رشد به ۰۷/۴۹ درصد رسیده است. سهم دانش‌آموزان دختر مقطع پیش‌دانشگاهی نیز با رشد ۸/۱۴ درصد به ۶/۶۲ درصد از کل دانش‌آموزان در این مقطع رسیده است.
سهم دختران از دانشجویان دانشگاه‌ها و موسسه‌های آموزش عالی نیز در تمامی رشته‌ها با رشد مواجه بوده و تا سال ۸۵ بیش از ۷۰ درصد پذیرفته‌شدگان دانشگاه‌ها را دختران تشکیل دادند، اما در سال‌های ۸۶ و ۸۷ با اعمال سهمیه‌بندی جنسیتی در پذیرش دانشجویان عملا رویکردی ضدتوسعه اتخاذ شد، همچنین تفاوت برنامه‌های درسی دختران و پسران در مقاطع تحصیلی از نشانه‌های رویکرد مخالف توسعه در آموزش است که بیم آن می‌‌رود در سال‌های آینده به طور جدی در کتاب‌های درسی آموزش و پرورش اعمال گردد.

منبع : روزنامه فرهنگ آشتی