خانواده نخستین واحد اجتماعی

خانواده به عنوان نخستین واحد اجتماعی، وظایف و کارکردهای متفاوتی بر عهده دارد و مکان اصلی تربیت و اجتماعی شدن انسانها، یادگیری ارزشها، هنجارها و شکل گیری کنش ها و تعاملات بین فردی است. به طور واضح تر در فضای خانواده است که افراد می آموزند چگونه با اعضا ارتباط برقرار کنند و الگوی روابط و قواعد کنش متقابل مشخص می شود تا افراد براساس آن روابط خویش را سامان دهند. پرواضح است زمانی که خانواده پرورش دهنده الگوهای سنتی با ساختار قطبی و مقتدرانه باشد، به طوری که اعضای خانواده ملزم به تابعیت از نظرات خاص فرد صاحب اقتدار باشند، روابط دوسویه مبتنی بر اصل برابرنگری و شایسته سالاری را در حوزه خصوصی خانواده تجربه نکرده باشند، در زندگی خانوادگی آینده خویش متاثر از الگوی روابط حاکم بر خانواده مبدا بوده و در عرصه اجتماعی نیز مستعد پذیرش قواعد دموکراتیک نخواهد بود و همواره تسلیم و تابع فرامین صاحب قدرت می شوند، چرا که خانواده به عنوان تنها واحد جایگزین ناپذیر، رابطه تنگاتنگی با جامعه و نهادهای اجتماعی برقرار ساخته، به طوری که تغییرات و تحولات در جامعه به زمینه سازی و پی ریزی عوامل تغییر در خانواده بستگی دارد و بالعکس، اصلاح روابط و شرایط حاکم بر خانواده همواره نیازمند بازبینی و اصلاح در نظام ارزشی و هنجارهای رسمی و غیررسمی اجتماع است.
در شبکه روابط خانوادگی، رشد فردی اعضا مجاز شمرده می شود و انتقال قدرت میان اعضا پدیده ای غیرمجاز تلقی نمی شود، افراد طی کنش و واکنش ها و تعاملاتی که با یکدیگر دارند، جایگاه خود را شکل می دهند. نظریه اثرات متعامل به بررسی روابط و نحوه تعاملات اعضای خانواده در سه بعد قدرت، گفت وگو و ابزار صمیمیت می پردازد. با توجه به نحوه تعاملات اعضای خانواده (همسران) در سه بعد قدرت، گفت وگو و ابراز صمیمیت می توان انتظار وجود خانواده با روابط دوسویه و دموکراتیک و یا خانواده با روابط یکسویه و قیم مابانه در نظر داشت، پرواضح است که تنها با تبعیت از قواعد دموکراتیک و منصفانه در حوزه خانواده می توان سلامت کارکردی خانواده را تضمین کرده وتصور نهادینه شدن قواعد برابری خواه و آزادی طلب را در حوزه اجتماعی داشت. از این رو ملاحظات و نظریه پردازی های گسترده تر در امر خانواده و تعامل آن با جامعه بیش از پیش ضروری به نظر می رسد.خانواده از ابتدای تاریخ تاکنون در بین تمامی جوامع بشری، به عنوان اصلی ترین نهاد اجتماعی; زیربنای جوامع و منشا فرهنگها، تمدنها و تاریخ بشر بوده است، پرداختن به این بنای مقدس و بنیادین و حمایت و هدایت آن به جایگاه واقعی و متعالی اش، همواره سبب اصلاح خانواده بزرگ انسانی و غفلت از آن موجب دور شدن بشر از حیات حقیقی و سقوط به ورطه هلاکت و ضلالت بوده است. اسلام به عنوان مکتبی انسان ساز بیشترین عنایت را به تکریم، تنزیه و تعالی خانواده دارد و این نهاد مقدس را کانون تربیت و مهد و مودت و رحمت می شمرد و هدایت و شقاوت جامعه انسانی را منوط به صلاح و فساد این بنا می داند و هدف از تشکیل خانواده را تامین نیازهای مادی، عاطفی و معنوی انسان از جمله دستیابی به سکون و آرامش و بقای نسل برمی شمارد. دستیابی به این اهداف والای مکتب اسلام و حفظ و حراست دقیق و مستمر از آن، نیازمند توجه جدی به خانواده و پیاده کردن قوانین مربوط به آن در اسلام است و ضروری است کلیه برنامه ریزیها و سیاستگذاریها در تمام سطوح، حق مدارانه و ملهم از نگرش توحیدی و در راستای توحیدی و تعالی و مصالح خانواده باشد. خانواده به عنوان کوچکترین واحد اجتماعی نقش عمده ای در پیدایش جامعه و عملکرد اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی آن دارد. براساس بنیاد خانواده است که جامعه و جوامع بزرگتر بشری آغاز می شوند. خانواده تا قبل از انقلاب صنعتی و نظم جدید زندگی، قرنها به صورت کم و بیش ایستایی دوام داشت. بعد از وقوع انقلاب صنعتی و پیدایش الگوهای جدید، روابط خانواده تحت تاثیر مسائل مختلف قرار گرفت و به همین شکل از آن زمان به بعد، خانواده در کشورهای مختلف دنیا از نظر کمی و کیفی شکل متفاوتی به خود گرفتند. همچنین فرهنگ پذیری و اجتماعی کردن افراد از خانواده شروع می شود و خانواده در این عرصه نقش بسیار مهمی دارد بخاطر همین هست که در چند دهه اخیر دولتها و جوامع مختلف به خانواده اهمیت بیشتری داده و بر روی آن سرمایه گذاری می کنند.

نویسنده : شهرام مظفریان

منبع : روزنامه مردم سالاری