ترجمه معنا

اسم فارسی این كتاب به هیچ وجه رساننده محتوای آن نیست. خواننده ابتدا گمان خواهد كرد كتابی درباره نظریه های معنا از یك فیلسوف شناخته شده معاصر خواهد خواند. برخی هم گمان خواهند كرد كتاب قصد دارد راه هایی برای معنا بخشیدن به این جهان و زندگی ظاهراً عبث و بی معنای ما پیدا كند.
اما چنین نیست و عنوان فرعی كتاب، كه آن هم به فارسی ترجمه نشده، نشان می دهد كه كتاب «مقدمه ای بسیار كوتاه بر فلسفه» است، مخاطبان آن ناآشنایان با فلسفه اند، و در آن نه (۹) مسئله مهم و معروف فلسفی به زبانی ساده یعنی بدون نیاز به مطالعات قبلی فلسفی مطرح شده و مورد بحث قرار گرفته اند. كتاب قصد دارد به خواننده ناآشنا به فلسفه نشان دهد می تواند مستقیماً و با توانایی های فعلی فكری و مفهومی خود به مسائل فلسفی بیندیشد. او با خواندن این ۹ مقاله شمه ای از مسائل و قضایایی را كه فلسفه با آنها سروكار دارد درخواهد یافت و خواهد دانست فلسفه درصدد پاسخ به كدام معضلات فكری است و چه بسا دریابد این پرسش ها برای او هم بیگانه و بی اهمیت نیستند و علاقه ای به فلسفه در او ایجاد شود. كتاب برای آموزاندن فلسفه نیست، برای دادن پاسخ قطعی به مسائلی كه طرح می كند نیز نیست، بلكه برای ایجاد انگیزه به مطالعه فلسفه و نشان دادن آن است كه دغدغه های فلسفی دغدغه های همه انسان ها می توانند باشند.
آن ۹مسئله عبارتند از این كه از كجا می دانیم بیرون از ما جهانی هست، از كجا می دانیم ذهن های دیگری هم هستند، ذهن چه رابطه ای با بدن دارد، واژه ها چگونه معنا می دهند و اختیار و اخلاق و عدالت و زندگی و مرگ یعنی چه. ملاحظه می شود كه نیگل به هیچ رو مسائل ساده ای را مطرح نمی كند بلكه همان مباحث پیچیده ای را كه در كتب تخصصی فلسفی بحث می شوند به زبان روزمره تری بیان كرده است. اینها مسائلی هستند كه نیگل در كتاب های دیگر خود در زمینه فلسفه ذهن و فلسفه اخلاق و معرفت شناسی نیز ، البته در سطح حرفه ای و تخصصی، به آنها پرداخته و ایده های قابل توجه و تفكرانگیزی درباره آنها مطرح كرده اما آنجا هم از پاسخ های قاطع و نهایی پرهیز ورزیده است.
روی هم رفته دیدگاه های او در محور دفاع از واقع گرایی و مخالفت با فروكاست گرایی (تقلیل گرایی) و نسبی گرایی معرفتی و اخلاقی می شود و مقالات این كتاب را هم با همین دیدگاه ها نوشته است. در این كتاب گویی این سئوال ها را نه به نیت پاسخ بلكه به عنوان پرسش هایی (یا حیرتی) طرح می كند كه پس از عمری تامل فلسفی به آنها رسیده است. نام انگلیسی كتاب (What does it All Mean?) چنین فحوایی دارد. از سویی كنایه ای به همان حیرت است و از سویی اشاره به توضیح معنای چند مفهوم فلسفی.
ایهامی كه در آن هست در اصل انگلیسی با افزودن عنوان فرعی پیش گفته برطرف شده اما در نسخه فارسی، به دلیل حذف ناموجه عنوان فرعی، باقی است. از مضمون سئوال ها و نیز از نام انگلیسی اثر به روشنی برمی آید كه آن حیرت مفهوم كنایی فرعی نام كتاب است و منظور اصلی و مستقیم این نام معنای چند مبحث معین فلسفی است نه معنا به مفهوم عام آن.
فقط در مقاله آخر بحث معنای زندگی طرح می شود. پس بهتر بود ترجمه فارسی هم خواننده تازه وارد را سراغ آن حیرت نمی فرستاد و به جای عبارت دهن پر كن فعلی از عبارت متواضعانه تری استفاده می شد كه با نام اصلی و مضمون و مخاطب كتاب خواناتر باشد، چرا كه كتاب با این اسم در واقع مخاطبان اصلی خود را گم كرده و مخاطبان دیگری را نشانه گرفته است (مگر انتشار این یادداشت كمكی كند). البته ترجمه عنوان اصلی هم چندان آسان نیست و من خود نیز معادل خیلی مناسبی برای آن نیافتم اما یاد آن عبارت معروف افتادم كه می گفت: «این كه گفتی یعنی چه؟».

فریدون فاطمی
تامس نیگل
ترجمه سعید ناجی و مهدی معین زاده
ویرایش مصطفی ملكیان
نشر هرمس ۱۳۸۴

منبع : روزنامه شرق