پزشکان عزیز، خوددرمانی ممنوع!

رادیولوژیست ۵۰ ساله‌‌ای به بخش اورژانس بیمارستانی که در آن مشغول به کار بود، مراجعه کرد و از تنگی نفس پیشرونده از چند روز قبل شکایت کرد. در سابقه پزشکی وی، بالابودن چربی خون از حدود ۱۰ سال قبل وجود داشت.
این بالابودن چربی خون هنگامی کشف شد که وی با آنژین صدری ناپایدار به بیمارستان مراجعه نموده و دست آخر تحت عمل جراحی بای‌پس عروق کرونر قرار گرفته بود. او تاکید داشت که از زمان عمل تا به حال هیچ‌گونه درد سینه نداشته و کاملا از نظر قلبی سالم و بی‌علامت بوده است.
معاینه بالینی افزایش تعداد تنفس (۲۵ تنفس در دقیقه) و ضربان قلب (۱۱۰ ضربه در دقیقه) و کراک‌های قاعده ریه در هر دو طرف را نشان می‌داد.
برای بیمار عکس ریه درخواست شد که از سوی خود وی تفسیر گشت. در عکس ریه بنا به نظر خود بیمار، ارتشاح دوطرفه تحتانی ریه که مشخصا مطرح‌کننده پنومونی بود، دیده می‌شد. از آنجا که نیمه شب بود و هیچ رادیولوژیست دیگری در آن ساعت در بیمارستان نبود، پزشک معالج به نظر بیمار اکتفا نمود و برای وی پس از گرفتن کشت خون، آنتی‌بیوتیک وریدی‌ (سفتریاکسون) به همراه افلوکساسین به عنوان درمان امپایریک ذات‌الریه اکتسابی از اجتماع تجویز نمود. چند ساعت بعد، پرستار پزشک معالج را به دلیل افت فشارخون بیمار بر بالین وی فراخواند.
پزشک با شک به هیپوولمی یا سپسیس زودهنگام، دستور تجویز ۵۰۰ سی‌سی نرمال سالین وریدی به بیمار را صادر کرد. پس از اتمام تزریق، وی دوباره بر بالین بیمار حضور یافت و متوجه شد که بیمار به شدت دچار تنگی نفس است. در اندازه‌گیری گازهای خونی که برای بیمار درخواست شد ۲/۷:PH، ۵۰: Pco۲، ۵۰: Po۲ و ۵۰: Po۲ (با وجود دریافت اکسیژن با فشار بالا) گزارش شد.
پزشک از پرستار خواست تا اعلام کد کند تا پزشک کشیک اورژانس و تیم CPR خود را به بیمار برسانند. پزشک شیفت بلافاصله بر بالین بیمار حاضر شد و شروع به لوله‌گذاری تنفسی برای بیمار نمود، ولی در همین هنگام بیمار دچار ایست قلبی شد. ریتم اولیه وی فیبریلاسیون بطنی بود که متاسفانه به سمت آسیستول رفت و بیمار به ۳۰ دقیقه تلاش برای احیای قلبی و ریوی پاسخی نداد و درگذشت. پزشک کشیک اورژانس در همان ابتدای اعلام کد، دستور گرفتن نمونه خون برای اندازه‌گیری تروپونین را صادر کرده بود.
فردای آن روز در هنگام مرور نتایج بیمار، پزشک بستری‌کننده وی متوجه تروپونین افزایش یافته همکار مرحوم خود گردید. این حادثه موجب تشکیل جلسه‌ای در بیمارستان برای بررسی علت ماجرا شد.
در طی این جلسه چند رادیولوژیست عکس ریه ابتدایی بیمار را بررسی کردند و همگی متفق‌القول اعتقاد داشتند که عکس به وضوح نشان‌دهنده ادم ریوی است. کالبدشکافی وقوع انفارکتوس میوکارد وسیع قدامی و ادم ریوی را تایید کرد. تفسیر نمونه فوق مثال ناگواری از اتفاقاتی است که هنگام خوددرمانی پزشکان ممکن است رخ دهد. اگرچه رادیولوژیست فوق برای گرفتن کمک به بخش اورژانس مراجعه کرد ولی مشکل از زمانی شروع شدکه وی عکس ریه‌اش را به اشتباه تفسیر کرد و پزشک بستری‌کننده نیز نظر او را بدون هیچ تاملی پذیرفت. احتمالا موقعیت دشواری برای هر دوی آنان بوده، چرا که رادیولوژیست هیچگاه نقش بیمار را در بیمارستان خود تجربه نکرده و پزشک معالج نیز بر سیر دوراهی قبول نظر بیمار با تجربه خود یا مشورت با یک متخصص دیگر برای تفسیر یک عکس ساده قرار نگرفته بود.
▪ در کدام جایگاه؟
معمولا برای پزشکان قرارگرفتن در جایگاه بیمار سخت است. این دشواری ممکن است ریشه در افکار آنان داشته باشد. سر و کار داشتن با بیماری و درد و رنج افراد به طور روزمره موجب به وجود آمدن احساس ایمنی از بیماری در این افراد می‌شود.
اگرچه این انکار ممکن است پزشکان را در انجام وظایف‌شان یاری دهد ولی درباره سلامت خود این افراد بسیار خطرساز خواهد بود. این افکار موجب کم‌اهمیت‌شمردن علایم و نشانه‌ها یا توجیه کردن آنها شده و نهایتا موجب تاخیر در درخواست کمک و شروع درمان می‌شود. از طرف دیگر پزشکان از نشان دادن ضعف در برابر همکاران و بیماران واهمه دارند.
از آنجا که آنان امکانات و توانایی‌های لازم را برای شروع آزمایش‌ و درمان‌ دارند، ترس از کمک خواستن از دیگران موجب خوددرمانی در این افراد می‌شود. پزشکان به طور معمول خودشان خود را معالجه کرده و برای خود دارو تجویز می‌کنند. برای بسیاری از پزشکان مشورت با سایر همکاران درباره بیماری‌هایی که خودشان به خوبی از عهده درمانش برمی‌آیند، غیرضروری و ناخوشایند است. با این حال در خوددرمانی فاصله لازم بین پزشک و بیمار وجود ندارد و بی‌طرفی در قضاوت و تصمیم‌گیری فقط براساس حقایق موجود در چنین شرایطی دشوار بوده و حدس و گمان‌های شخصی نیز محلی برای عرض اندام می‌یابند.
اضطراب و انکار می‌تواند از ارزیابی دقیق و صحیح علایم از سوی خود فرد جلوگیری کند. در مورد فوق چنین تصور می‌شود که عکس ریه اولیه نیز به خوبی نشانگر ادم ریه بوده، ولی ناتوانی رادیولوژیست در تشخیص این امر می‌تواند به خوبی نشان‌دهنده انکار (احتمالا ناخودآگاه) احتمال عود مشکل کرونری قلب از سوی بیمار باشد.
برای برخی پزشکان، نگرانی دیگر خوددرمانی با داروهایی است که ایجاد وابستگی می‌کنند. پزشکان نسبت به سایر گروه‌های مشابه در اجتماع بیشتر از داروهای خواب‌آور و آرام‌بخش استفاده می‌کنند. در چنین حالتی پزشک در معرض دو خطر قرار می‌گیرد: یکی خطر ایجاد اعتیاد و وابستگی دارویی و از طرف دیگر عدم درخواست ونتیجتا دست نیافتن به کمک تخصصی مورد نیازشان در درمان اختلالات فکری و روانی.

دکتر ارغوان شیخ‌الاسلامی

منبع : هفته نامه سپید