قصیده چیست؟

در کارگاه شعر نگاهی اجمای داریم بر قالب های شعر، تا نخستین گام را در شناسایی انواع شعر داشته باشیم. این نگاه اجمالی توام است با نیم نگاهی به فلسفه پیدایش این قالب ها که ریشه در تاریخ ادبیات این سرزمین دارد. قالب های اصلی شناخته شده در شعر عبارتند از:
۱ـ قصیده:
قصیده یعنی قصد کرده شده، و مقصود خاص یعنی شعری که در آن قصد خاصی است و آن قصد مدح است در اصل. این قالب رایج و مسلط شعر بوده است از آغاز تا پایان قرن ششم و اوج آن از سراسر قرن پنج و نیمه اول قرن ششم است. اما در قرن ششم با کار آمدن سلجوقیان و رواج تصوف و انتقال پایتخت از خراسان به عراق عجم و عوامل دیگر، بازار مدح از رونق می افتد، حضور ممدوح در قصیده کمرنگ می شود تا از میان می رود. تا این که در قرن هفتم غزل کاملا بر قصیده چیره می شود. وحدت موضوع از خصوصیات قصاید قدیم فارسی است یعنی ارتباط موضوعی در ابیات یک شعر وجود دارد. اما رفته رفته در دوره های بعد این وحدت موضوع کمرنگ می شود.
محدودیت موضوع: موضوع قصاید قدیم فارسی بیشتر مدح است اما رفته رفته موضوع قصاید تنوع پیدا کرده و به پند و اخلاق و روایت و وصف هم بدل می شود.
ردیف و زبان: نخستین قصاید ادب فارسی دارای ردیف های ساده و زبانی حماسی و کهن است حال آن که در قرون بعد ردیف ها دراز است زبان حماسی نیست و استفاده از لغات عربی در قصیده باب می شود.
تقلید: قصیده اولین نوع شعری است که در ادبیات فارسی به تقلید از ادبیات عرب به وجود آمده است و رودکی و عنصری قصیده را در همه ابعاد از شعر عربی تقلید کرده اند. اما رفته رفته از هم متمایز می شوند. شعر فارسی کلا به ؟؟؟ درونگرایی و وصف معشوق پنهانی و درونی می رود و شعر عرب برونگرا و توصیفی است.قصیده معمولا از حدود ۱۵ تا پنجاه شصت بیت است. بیت اول آن مصرع است و مصراع های زوج یا سمت چپ یک قافیه (و ردیف) دارند به این شکل:
الف الف
ب الف
ج الف
د الف
در قصاید سنتی لحن و موضوع حماسی از مدح و مفاخره و هجو و ذم سخن می رود و سایر مطالب جنبۀ فرعی دارد و ثانوی قصاید سنتی از چهار بخش تشکیل شده است:
۱ـ آغاز قصیده یا تشبیت یا تغزل که در مدح معشوق و توصیف زیبایی های طبیعت و وصف مجلس بزم و از این قبیل است.
۲ـ مدح بوسیله تخلص از تغزل جدا می شود. تخلص یکی دوبیتی است که حد فاصل مدح و تغزل می شود.
۳ـ تنۀ اصلی قصیده که مدح است. شاعر در این قسمت به مدح ممدوح می پردازد و با اغراق او را به صورت یک قهرمان حماسی و موجودی مافوق طبیعی توصیف می کند.
گرچه سندان را کنی چون موم روز عزق خوش موم را در زیر حزم خویش چون سندان کنی
۴ـ پایان شعر یا شریطه
ابیات پایان شعر که شاعر در آن در حق ممدوح دعا می کند این دعا معمولا دعای تایید است. یعنی عمر ابدی خواسش برای ممدوح.
بقای شاه جهان با دو عزّ و دولت او دلش به رامش و دستش به باده و ساغر
قصیده یک نوع ادبی است چون غالب مختصات عمدۀ حماسه در آن است و از لحاظ شکل و معنی وضع مشخصی دارد گرچه قصیده حماسه ای دروغین است و قهرمانش را در اسناد تاریخی می توان جست اما قطعا خصوصیات ذکر شده غلو شده در قصیده را دارا نیست. در قرن ششم روح حماسی تضعیف می شود. مردم به قهرمانان دروغین ساخته شده توسط شاعران عقیده ای ندارند و این موجب زوال قصیده و در نهایت مرگ قصیده است که بعد از حملۀ مغول در قرن هفتم و برچیده شدن بساط پادشاهان بزرگ و دربارهای باشکوه اتفاق می افتد و دوران پادشاهی غزل فرا می رسد.

منبع : خبرگزاری آنا