حقوق بشر از آن همه

در سحرگاه روز جمعه ۱۰ دسامبر ۱۹۴۸ مجمع عمومی سازمان ملل در پاریس بیانیه ۳۰ ماده ای حقوق بشر را که پیش نویس آن توسط کمیسیون حقوق بشر تهیه شده بود، تصویب کرد و این روز را روز جهانی حقوق بشر اعلا م کرد.
این اعلا میه با تاکید بر بیانیه های پیشین حقوق بشر و نیز بر ایده های عصر روشنگری تعبیر جدیدی از حقوق بشر ارائه می دهد تعبیر جدید، حقوق بشر را امری جهانی و ورای مرزهای ملی و فرهنگی قلمداد می کند. سرلوحه اعلامیه جهانی حقوق بشر بر این اصل استوار است:
«تمام افراد بشر، آزاد زاده می شوند و از لحاظ حیثیت و کرامت انسانی و حقوق با هم برابرند. همگی دارای عقل و وجدان هستند و باید با یکدیگر با روحیه ای برادرانه رفتار کنند».
همچنین ممنوعیت هر نوع تبعیض (ماده دو) که در بیانه های پیشین مسکوت مانده بود، بر ایده جهانی بودن حقوق بشر تکیه دارد.
اعلامیه جهانی متاثر از تجربه نکبت بار دو جنگ جهانی، نژاد پرستی و فاشیسم است و راه جلوگیری از تکرار آنها را شناسایی می کند و رعایت حقوق بشر در سطح جهان می داند. در دیباچه این اعلا میه آمده است: «شناسایی حیثیت و کرامت ذاتی تمام اعضای خانواده بشری و حقوق برابر و سلب ناپذیر آنان اساس آزادی، عدالت و صلح در جهان است».
● حقوق بشر میراث سنت غربی؟
جدول هایی که در روند نوشتن اعلامیه جهانی حقوق بشر به وجود آمد، نشان می دهد که استدلا ل رایج که حقوق بشر میراث سنت و فرهنگ غربی بوده و بنابراین غیر قابل گسترش به دیگر کشورهاست، چه قدر بی پایه و اساس است.
در تشکیل سازمان ملل نمی توان نقش کشورهای آمریکای ل تین و همچنین فشار سازمان های غیر دولتی را نادیده گرفت. مثلا در ایالا ت متحده فشار کنگره یهودیان و مجمع پیشرفت رنگین پوستان، دولت آمریکا را واداشت که در کنفرانس سان فرانسیسکو، که در آن منشور سازمان ملل تصویب شد، از موضع محافظه کارانه قبلی کناره گیری کند.
تلا ش سازمان های غیر دولتی و کشورهای پاناما، شیلی و کوبا در کنفرانس سان فرانسیسکو منجر به آن شد که موادی از حقوق بشر که باید مورد احترام و رعایت جهانی قرار گیرند، در منشور سازمان ملل گنجانده شوند.
پیش از اجلاس سان فرانسیسکو، درکنفرانس دو مبار تن اوکس در سال ۱۹۴۴ چهار قدرت پیروز در جنگ جهانی دوم بنا را بر این گذاشته بودند که «احترام به حقوق بشر و آزادی های بنیادین» صرفا آرمانی فرعی برای سازمان ملل تلقی شود. هر چهار دولت هر کدام به دلیلی نگران منافع خود بودند.
در ایالا ت متحده تبعیض علیه سیاهان هنوز رسمیت داشت; بریتانیا و فرانسه تمایلی به اعطای دموکراسی به مستعمراتشان را نداشتند و حکومت شوروی تاب تحمل دگر اندیشان و مخالفان را نداشت.
منشور سازمان ملل جایگاه مهمی در توجه و حمایت بین المللی از حقوق بشر ایفا کرد و زمینه را برای پیشبرد ارزش های حقوق بشر مهیا کرد. در سال ۱۹۴۷ کمیسیون حقوق بشر سازمان ملل شکل گرفت که وظیفه مقدم آن تهیه پیش نویس حقوق بشر بود.
النور روزولت، ریاست این کمیسیون را بر عهده داشت. غیر از او، شش نفر دیگر از کشورهای کانادا، فرانسه، چین، شیلی، شوروی، لبنان در این کمیسیون شرکت داشتند. بعد از قریب یک سال بحث وکارهای کارشناسی، در ۱۰ دسامبر ۱۹۴۸ پیش نویس مواد اعلا میه جهانی حقوق بشر در اجلا س عمومی سازمان ملل به تصویب رسید.
● اعتبار جهانی اعلامیه
در اعلامیه جهانی حقوق بشر نویسندگان ازگنجاندن استدلال های فلسفی و دینی برای برابری و آزادی انسان ها خودداری ورزیدند.
به این ترتیب تلاش هلند و مکزیک که حقوق بشر، امری خدادادی و روحانی وانمود شود، از طرف کشورهای سوسیالیستی و همچنین چین و شیلی رد شد. چانگ، نماینده چین در رد این پیشنهاد گفت: «چین جمعیت بزرگی از ساکنان دنیا را نمایندگی می کند که ایده هایشان با تفکرات مسیحی متفاوت است. اما این کشور هرگز به این فکر نیفتاده که ایده هایش را در اعلامیه گنجانده شود».
مواد این اعلامیه در عین این که به همدیگر وابستگی متقابل دارند و تحقق یکی، غیر قابل تفکیک از دیگری است، اما در قالب یک مجموعه، آنها میراث سنت ها و قوانین کشورهای مختلف هستند.
بندهای سه تا ۲۱ که به حق مشارکت سیاسی و اجتماعی و حقوق جامعه شهروندی تکیه دارد، از سنت بیانه های استقلا ل آمریکا و حقوق بشر و شهروندی فرانسه، که از قرن ۱۹ به بعد پایه قوانین اساسی کشورهای غربی شد، اخذ شده است.
همزمان اما، بندهای ۲۲ تا ۲۷ حاوی یک سلسله حقوق اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی است متاثر از انقلا ب مکزیک در سال ۱۹۱۷، که قانون اساسی بعضی کشورهای آمریکای لا تین هم از دستاوردهای آن بهره جسته است.
بعضی از مواد اعلامیه جهانی حقوق بشر به طور مستقیم از قانون اساسی پاناما، کوبا و شیلی گرفته شده است: مثل حق کار (ماده ۲۳) حق استراحت و فراغت (ماده ۲۴) و حق مشارکت در زندگی فرهنگی جامعه.
● چه کشورهایی به اعلامیه جهانی حقوق بشر رای ندادند؟
اعلامیه، رای مخالف نداشت و با رای ۴۸ کشور به تصویب رسید. در آن سال های اول تاسیس سازمان ملل، تعدادکشورهای عضو این سازمان بالغ بر ۵۶ کشور بود. هنوز بسیاری از کشورها استقلا ل خود را بازنیافته بودند و نقشه جغرافیای جهانی در حال تغییر بود.
عربستان سعودی، که حق برگشت از دین (ماده ۱۸) و نیز انتخاب آزاد همسر (ماده ۱۶) را با قوانین اسلام در تناقض می دید و همچنین آفریقای جنوبی، که مخالف ممنوعیت تبعیض نژادی بود، از دادن رای به اعل میه خودداری ورزیدند. بلوک سوسیالیستی هم از دادن رای به اعلا میه امتناع کرد با این استدلا ل که تضمین حقوق بشر در جامعه سوسیالیستی از طریق کارکرد دولت بر تقسیم ثروث عملی می شود. پاول نماینده شوروی استدلال می کرد که در یک جامعه بی طبقه دولت و فقر یک واحد درهم تنیده را تشکیل می دهند و منافعشان از یکدیگر جدایی ناپذیر است. نویسندگان اعلامیه این استدلا ل را رد کردند; با تکیه به دو اصل:
۱) حقوق فردی بر منافع دولت مقدم است و نمی توان جانشینی برای حقوق فردی انسان ها قائل شد. به بیان دیگر حقوق بشر بر امور سیاسی اولویت دارد.
۲) حقوق بشر، غیر قابل واگذاری است و نمی توان تحقق آن را به امری دیگری منوط ساخت. با استدلا لی مشابه بلوک شوروی سابق، چین در سال ۱۹۹۱ کشور خود را از رعایت حقوق فردی مندرج در اعلا میه جهانی حقوق بشر مستثنی دانست. چین یک کشور در حال توسعه با منابع مطلوب است و در آن حقوق اشتراکی برای توسعه و زیست، بر حقوق فردی انسانها تحقق دارد.
● انسان، شهروند جهانی
مشخصه مهم اعلامیه جهانی حقوق بشر، جهانی کردن مسائل و حقوق انسانهاست و بر تفکری مستدل شده که بنا به آن، انسان در وهله اول انسان است و نه فقط شهروند کشوری معین. بنابراین از حقوقی برخوردار است که جامعه بین المللی موظف به تضمین آن است. در این ایده، انسان در درجه اول شهروند جهانی به حساب میآید. بی خانمان شدن میلیون ها نفر از مردم کشورهای مختلف به دنبال فاجعه جنگ جهانی دوم فراروی حقوق بشر بود که حل آن جز با همکاری های بین الملل میسر نبود. چنین دیدگاه و نیازی در ماده ۱۳ اعلامیه، که از حق مهاجرت و رفت وآمد آزادانه دفاع می کند، در ماده ۱۴ که حق پناهندگی را به رسمیت می شناسد و بالا خره در ماده ۱۵ که برای انسان ها حق شهروندی قائل است، نمایان می شود.اغراق نخواهد بود اگر بگوییم اعلا میه جهانی حقوق بشر، مهم ترین حادثه بعد از جنگ جهانی دوم بوده است. این اعلا میه محصول خرد و بشر دوستی همگانی است و از آن فرد - فرد انسان ها است.

نویسنده : منیره برادران
منابع:
Campus;Menschenrechte، Koenig Mattias
لیالوین، پرسش و پاسخ درباره حقوق بشر، ترجمه محمد جعفر پوینده
ج- رابرتسون، داستان حقوق بشر; سایت امید - بنیاد برومند

منبع : روزنامه مردم سالاری