دریاچه‌ها و سواحل ، استان آذربایجان غربی

استان آذربایجان غربی بزرگترین دریاچه كشور یعنی دریاچه ارومیه را در كنار خود جای داده است. این دریاچه در 37 درجه و 10 دقیقه تا 38 درجه و 20 دقیقه طول شرقی و 45 درجه و 10 دقیقه تا 46 درجه عرض شمالی در ارتفاع 1267 متری از سطح دریا واقع شده است. این دریاچه شبیه گودال تقریباً مستطیلی شكل است كه در غرب فلات آذربایجان از شمال به جنوب كشیده شده است.
دریاچه ارومیه در كتب پهلوی «چی‌چست»، در شاهنامه «خنجست»، در نزهه‌القلوب «دریای شور» و در آثار به جای مانده از آشوری‌‌ها و مادها «ریما» (دریای افول خورشید) خوانده و نوشته شده است.
دریاچه ارومیه كه تقسیم طبیعی آذربایجان غربی و شرقی را موجب شده است. آب‌های حوضه‌‌ای به مساحت 3500 كیلومترمربع از فلات آذربایجان را جذب می‌كند.
این دریاچه در دوره ائوسن تشكیل شده و وسعت آن در زمان كم‌آبی 4000 و در مواقع پرآبی 6000 كیلومترمربع می‌باشد. طول آن حدود 130 تا 140 كیلومتر و عرض آن بین 15 تا 50 كیلومتر متغیر است. كمترین پهنای دریاچه در شمال شرقی ارومیه مقابل جزیره اسلامی (شاهی) قرار دارد. عمق متوسط دریاچه را 50 الی 60 متر تخمین زده‌اند،‌ لیكن این میزان در قسمت شمال غربی در مواقع كم‌آبی به 14 متر نیز می‌رسد. گنجایش آن دو میلیارد مترمكعب و وزن مخصوص آن 11/55 و هر مترمكعب آن به هنگام كم‌آبی 155 كیلوگرم و در مواقع پرآبی 111/3 كیلوگرم املاح دارد كه قسمت اعظم آن را كلرورها، یدورها و برمورهای سدیم و منیزیم، سولفات منیزیم، سولفات سدیم و منیزیم و آهن تشكیل می‌دهد. مواد خارجی محلول در لجن‌زارها 188 گرم در لیتر است.
آب دریاچه ارومیه بی‌نهایت شور و میزان نمك محلول آن دو برابر اقیانوس‌ها است. از این روی هیچ ماهی و نرم‌تنی به جز گونه‌ سخت‌پوستان، و هیچ رستنی به جز جلبك‌های كبود سیانوفه در آن زندگی نمی‌كنند. به همین علت نیز آب آن هیچ‌وقت یخ نمی‌زند.
از زمان‌‌های قدیم آب دریاچه ‌ارومیه به علت املاحی كه در آن محلول است، مورد توجه بیماران امراض جلدی و اطباء محل بوده است. پزشكان استفاده از آب دریاچه (مخصوصاً از لجن آن) را به بعضی از بیماران خود توصیه می‌كردند.
از گِل‌های طبی در درمان این بیماری استفاده می‌شود : درد بندها، پی‌ها و ماهیچه‌ها (بر اثر رماتیسم یا عفونت) و بعضی از بیماری‌های زنانه و نیز در درمان ضربه‌های وارده به استخوان‌ها، بندها و قسمت‌های نرم اندام.
استفاده از آب و گِل دریاچه‌ ارومیه توسط اهالی محل و مسافرین سایر شهرهای ایران،‌ از زمان‌های قدیم معمول بوده است. فصل آب‌تنی معمولاً از اوایل تیر تا نیمه دوم مرداد طول می‌كشد و از این زمان به بعد آب دریاچه سرد می‌شود.
پس از جنگ جهانی دوم و تأسیس بیمارستان صلیب سرخ شوروی سابق در تهران، از طرف این بیمارستان شعبه‌ای جهت معالجه‌ بیماران با گل دریاچه ارومیه تأسیس شده بود. اطاقك‌های كوچك بادرجه‌ حرارت معین در بیمارستان وجود داشت كه در هر سال گِل دریاچه را در ظروف سربسته به بیمارستان حمل می‌كردند و در این اطاقك‌ها طبق دستور پزشك، اعضای بدن بیمار را گل می‌گرفتند و این عمل طبق برنامه معین و بنا به ضرورت برای هر مریض چندین بار تكرار می‌شد تا مریض بهبودی حاصل كند.
در سواحل دریاچه ارومیه چندین بندر از سال‌های گذشته جهت پهلو گرفتن كشتی‌ها و سواره و پیاده كردن مسافران و بارگیری و تخلیه بار ایجاد شده است.
دریاچه ارومیه دارای جزایر و شبه جزیره‌های متعددی است كه از اهمیت توریستی قابل توجهی برخوردارند. این دریاچه دارای 102 جزیره كوچك و بزرگ با صخره‌های سنگی بدون سكنه (غیر از جزیره اسلامی) می‌باشد كه محل تخم‌‌گذاری انواع پرندگان مهاجر و آبزی است.
جزایر غیرمسكونی كه جزو پارك ملی دریاچه به شمار می‌روند عبارتند از : كبودان (قویون داغی)،‌ اشك، اسپیر و آرزو.
كلیه این جزایر در نیمه جنوبی دریاچه واقع و از طرف سازمان جهانی یونسكو به عنوان یكی از 59 منطقه ذخایر طبیعی جهان معرفی و ثبت شده است و دارای لوح مخصوص پارك‌ها است؛ به همین جهت نیز از طرف سازمان حفاظت محیط زیست، ورود غیرمجاز برای شكار و صید، بهره‌برداری از معادن و استخراج نمك، شخم اراضی جزایر غیرمسكونی، استفاده از حریم پارك ملی و سایر بهره‌برداری‌ها از طرف اشخاص و مؤسسات (به استثنای سازمان و بنادر كشتیرانی) ممنوع شده است.