فناوریهای آموزشی نوین، مرز بین جهل و دانایی !

امروزه در سراسر دنیا، اصول آموزش نوین برای دانش‌آموزان و دانشجویان در مقاطع تحصیلی مختلف، تا حدی جدی گرفته می‌شود که حتی پیروی‌کنندگان از سبکهای آموزشی قدیمی به ویژه اگر کارگزاران و دست‌اندرکاران سیستم آموزش و تحصیل باشند، مورد توبیخ قرار می‌گیرند.
اعتقاد امروز جهانیان در حوزه‌ی آموزش و پرورش بر این است که پی گرفتن سبکها و روشهای سنتی و پوسیده‌ی آموزشی از جمله سیستم مشق شب، نظام شاگرد – معلمی و نشستن بر سر کلاسهای فیزیکی در واقع خیانت به جامعه و آینده‌ی آن محسوب می‌شود و اگر دست‌اندرکاران و مدیران اجرایی نهادهای آموزشی نتوانند خود را با استانداردهای نوین وفق بدهند، باید از گردونه‌ی مدیریتی و اجرایی خارج شوند.
با این دیدگاه است که امروزه ثبت اختراعات و دستاوردهای فراوان و بی‌نظیری در حوزه‌ی آموزش الکترونیک و فناوریهای نوین آموزشی را شاهد هستیم که هر یک به نوع خود گامی در جهت حذف ارزشها و استانداردهای قدیمی آموزش در دنیا محسوب می‌شوند و اگر به آمارها و شواهد استناد کنیم، امروزه حضور دانش آموز و دانشجو بر سر کلاسهای درس، یکی از فرعیات آموزش به شمار می‌رود و تعداد کل ساعات حضور وی در مدرسه یا دانشگاه، معمولاً بیش از ۴ یا ۶ ساعت در هفته نخواهد بود. این در حالی است که کشور ما کاملاً بر خلاف اصول آموزشی دنیا حرکت می‌کند و ۴۰ ساعت حضور هفتگی بر سر کلاسهای مختلف درس، خود نمایانگر تفاوتی است که تئوریهای آموزشی در کشور ما با روند رو به رشد جهانی دارند.
از سوی دیگر، همزمان با تغییر کردن رویکرد و نگاه به آموزش و پرورش، ابزارها و لوازم مورد نیاز برای رسیدن به اهداف خاص ترسیم‌شده در سیستمهای آموزشی مدرن دنیا نیز دچار تحول می‌شوند
در این شماره برای معرفی و بررسی چند دستاورد مبتکرانه در حوزه‌ی آموزش و آشنایی بیشتر با تکنولوژیهای نوین آموزشی، به محیط مدارس و آکادمی‌های تحصیلی اروپایی و آمریکایی سر زدیم و چند نمونه از اختراعات مورد استفاده‌ی آنها در این حوزه را از نظر گذراندیم.
● مدارس و ابزارهای تقلب نوین!
زمانی که ابزارها و لوازم کاری در یک حوزه‌ی خاص، ترقی بیابند و پیشرفت کنند، لزوماً راههای تخطی از قانون و اعمال خلاف نیز مدرن خواهد شد و همزمان، پیشرفت خواهد نمود. این خاصیت اجتناب‌ناپذیر تکنولوژی است که همزمان با منافع و فوایدش، مضرات خاص خود را همراه می‌آورد. مشکل امروز مدارس اروپا و آمریکا نیز همین است!
در سراسر انگلستان، مدرسه‌ها با ابزارهای دیجیتال به عنوان پتانسیلهای نهفته‌ی تقلب در امتحانات برخورد می‌کنند. دستگاههای مثل iPod ها یا پخش‌کننده‌های MP۳ می‌توانند زیر لباسها پنهان شوند، سپس با یک دگمه‌ی ساده و یک هندزفری که به گوش وصل می‌شود و دستگاهی که در جیب قرار می‌گیرد، همه چیز ممکن خواهد بود.
آرون میبون، مشاور مدرسه‌ی مانتین ویو معتقد است: "زیاد طول نمی‌کشد که در حلقه‌ی بچه‌ها گرفتار شوید! آنها برای تقلب کردن، از خلاقانه‌ترین راههای ممکن استفاده می‌کنند."
در مدرسه‌ی مانتین ویو، مسوولان تصمیم گرفتند آوردن هرگونه ابزارهای دیجیتالی را پس از کشف تقلب دانش‌آموزانی که فرمولهای پایه‌یی را برای ذخیره‌سازی روی دستگاههایشان دانلود می‌کردند، ممنوع سازند.
شانا کمپ، سخنگوی مشاوران مدارس راهنمایی گفت: ما در مدارس خودمان با چنین مواردی کمتر برخورد می‌کنیم اما محدود کردن ابزارهای دیجیتال در مدارس نیز غیرعادی و عجیب است. متاسفانه این ممنوعیت در حال تبدیل شدن به یک روند ملی است و ما امیدواریم هر بخش برای برخورد با این ابزارها، سیاستهای داخلی خودش را داشته باشد که مطمئناً به کاهش مشکلات کمک خواهد کرد.
به گفته‌ی کمپ، استفاده از دستگاهها برای تقلب، یک پدیده‌ی کاملاً جدید است و ممکن است برای مدیران و معلمانی که از نسلهای گذشته می‌آیند، برخورد با این موضوع که تکنولوژی چه کمکهای مفیدی می‌تواند به افراد بکند، کمی سخت باشد.
جونیور دامیر، دانش‌آموز ارشد مدرسه‌ی مانتین ویو نیز می‌گوید: دانش‌آموزان از آی‌پادهای همخوان با دستگاههای ضبط صوت استفاده می‌کنند و پاسخ تستها را قبلاً ذخیره می‌کنند. بعضی دیگر هم نوشته‌های مهم را روی پخش‌کننده‌های موسیقی ذخیره می‌کنند و آنها را در فایلهای متن شعر یا lyric مخفی می‌نمایند! در نتیجه یک فایل صوتی مربوط به موسیقی راک آمریکایی، می‌تواند پاسخی مربوط به سوالهای درس تاریخ در مورد راههای کسب درآمد کنگره‌ی آمریکا را داشته باشد!
بسیاری از مدارس در سراسر دنیا امیدوارند اعمال ممنوعیتها بتواند حداقل ذره‌یی از فعالیتهای غیرقانونی متقلب‌هارا کاهش بدهد.
هنری جونز، معلم یکی از مدارس سنت‌گابریل کالیفرنیا نیز در طول کلاس خود، آی‌پاد دانش‌آموزی را که پاسخ تمامی تستها، نکات کلیدی امتحانات و مفاهیم را در آلبوم موسیقی جوانان خود ذخیره کرده بود، توقیف کرد! مدارس سیاتل و واشنگتن نیز استفاده از این دستگاهها را ممنوع کرده‌اند. البته این اقدامات تنها به آمریکا و انگلیس ختم نمی‌شود. کالج سنت‌ماری در اونتاریوی کانادا نیز استفاده از تلفنهای همراه و دستگاههای پخش دیجیتال را ممنوع کرده است. این در حالی است که حتی در دانشگاه تاسمانی، همه‌ی دیکشنریهای الکترونیک، آی‌پادها و پخش‌کننده‌های موسیقی ممنوع هستند.
● کاغذهای الکترونیک، رویای محقق‌شده
آیا هرگز به خواندن کتابی که بر روی صفحات الکترونیک چاپ شده و شما می‌توانید رنگ و اندازه‌ی حروفش را تغییر بدهید، فکر کرده‌اید؟
شرکتهای سونی، فیلیپس و مجری رسمی طرحهای کاغذ الکترونیک یعنی شرکت E-Ink با ارایه‌ی دستگاه کتاب‌خوان الکترونیکی به قیمت ۳۷۵ دلار که نخستین بار در ژاپن مورد استفاده قرار گرفت، این رویای دیرینه‌ی بشر را جامه‌ی عمل پوشاندند.
این کتابخوان الکترونیکی که بیشتر در مدارس و محیطهای آموزشی مورد استفاده قرار می‌گیرد، قابلیت ذخیره کردن ۵۰۰ متن استاندارد ۱۴۰۰ کلمه‌یی در حافظه‌ی خود را دارد و نیز با دارا بودن امکان اتصال به کامپیوتر، می‌تواند متن‌های ذخیره‌شده با فرمتهای استاندارد را دریافت کند و همزمان نمایش دهد.
این دستگاه، نمایشگری به صورت کریستال مایع با کیفیت ۱۷۰ پیکسل در اینچ دارد که به گفته‌ی سازندگان آن، با کیفیت چاپی روزنامه‌های معمولی قابل مقایسه است. بر خلاف اکثر صفحات نمایش LCD نیز متن آن را از هر زاویه‌یی می‌توان خواند.
این کتاب‌خوان یا کاغذ الکترونیکی که "لیبره" نام دارد به همراه باتری و چهار باتری ۳A و همینطور جلدی که همانند پوشش جلد کتاب از آن محافظت می‌کند، ۳۰۰ گرم جرم دارد و قبل از هر بار شارژ شدن نیز می‌تواند تا ۱۰ هزار صفحه را نمایش دهد.
این کاغذ که ۱۳ میلی‌متر ضخامت دارد و برنامه‌ی شرکتهای سازنده‌ی مشترک آن برای کاهش این میزان ضخامت در آینده است، به یک صفحه کلید استاندارد QWERTY و اسلات کارت حافظه هم مجهز است و یکی از بهترین ابزارها برای نت‌برداری، رونویسی و استفاده در کلاسهای درس به شمار می‌رود.
● خودکارهای الکترونیک، نوآوری باورنکردنی
فکر کنید که جزوه‌ی یک درس مهم را به دلیل غیبت و بیماری از دست داده‌اید، تعداد صفحات و حجم جزوه هم آنقدر زیاد است که رونویسی کردن آن چندین روز طول می‌کشد. دوستتان هم که فرصت ندارد آن همه متن را برای شما تایپ یا کپی کند و به هر حال مجبورید که دور جزوه و احتمالاً آن واحد درسی را خط بکشید... اما نه، دست نگاه دارید. آیا شما مطمئنید که دوستتان با خودکار الکترونیکی مخصوص، جزوه‌ را ننوشته و آن را روی کاغذ الکترونیکی ذخیره نکرده است؟
متخصصان شرکت سونی این باور را به همگان قبولانده‌اند که خودکار الکترونیکی به عنوان یک حافظه‌ی موقت که امکان نوشتن انواع متنها با دست‌خط خودتان و نیز ذخیره‌ی آن برای انتقال به یک خودکار دیگر را در اختیار کاربران قرار می‌دهد، معجزه‌ی قرن ۲۱ در عرصه‌ی تکنولوژی آموزشی است‌!
امروزه کامپیوترهای لپ‌تاپ، گوشی‌های تلفن همراه و دستیارهای دیجیتال شخصی همه‌جا هستند و ما می‌توانیم به صورت دیجیتال، حجم عظیمی از اطلاعات را مبادله کنیم و یا به آنها دسترسی پیدا نماییم. اما همچنان برای دو دانش‌آموز یا دانشجویی که نیاز به مبادله‌ی اطلاعات درسی خودشان دارند و در یک فضای محدود حاضر هستند، بسیار سخت است که از دفترچه‌ها یا کتابهای خودشان، داده‌ها را ارسال کنند. راههای تبادل فایل، استفاده از ایمیل، دیسکهای سخت و حافظه‌های جانبی یا به کار گرفتن شبکه‌ها برای پخش کردن اطلاعات، در اکثر موارد غیرعملی و خسته‌کننده هستند.
دکتر جان رکیموتو و اعضای تیم او در شرکت سونی، با این چالشها همواره دست به گریبان بودند و اخیراً نتایج تحقیقات خود را در یک همایش بین‌المللی در کشور اتریش و شهر وین ارایه دادند. آنها بر اساس تکنیک Drag and drop که برای انتقال و کپی کردن فایلها در کامپیوتر استفاده می‌شود، تکنیک جدید Pick and drop را ابداع کردند که با استفاده از آن، شما می‌توانید به وسیله‌ی قلم الکترونیک خود، اطلاعات و متون ذخیره‌شده در یک فایل مخصوص را در نوک قلم ذخیره کنید، قلم را از روی سطح الکترونیک کاغذ دیجیتال خود بردارید یا اصطلاحاً pick کنید و بر روی صفحه‌ی کاغذ دیجیتال دیگر، drop کنید یا بچسبانید.
این روش برای همکلاسی‌ها و همدانشگاهی‌ها که نیاز دارند نت‌برداریها و جزوات خود را برای همدیگر ارسال کنند، بسیار مفید است ضمن اینکه در تخته سفیدهای دیجیتال و کاغذهای الکترونیک به عنوان ابزار نقاشی نیز می‌تواند مورد استفاده قرار بگیرد!
● استفاده از کامپیوتر در مدارس
در کشورهای اروپایی، آمریکایی و آسیای شرقی، حجم استفاده از کامپیوتر برای دانش‌آموزان بسیار زیاد است. حتی شنیده می‌شود که در مدارس سطح بالای مالزی، به ازای هر سه نفر دانش‌آموز، یک کامپیوتر لپ‌تاپ در کلاسهای درس وجود دارد و دانش‌آموزان مدارس ابتدایی انگلیس نیز می‌توانند در تمام ساعات حضور خود در مدرسه به هر شکلی که می‌خواهند، از کامپیوترهای متعدد و اینترنت استفاده کنند.
اما بنا به گفته‌ی محققان و پژوهشگرانی که نمی‌دانند دانش‌آموزان ایرانی از فرط ناآشنایی با فناوریهای نوین و عدم دسترسی به کامپیوتر در مدارس، از قافله‌ی پیشرفت و افزایش بنیه‌ی علمی عقب مانده‌اند، دانش‌آموزانی که در مدارس اروپایی و آمریکایی بیش از حد با کامپیوتر کار می‌کنند، دارای نقایص و محدودیتهایی در یادگیری ریاضی و خواندن ادبیات هستند و مهارتهای یادگیری کمتری دارند.
از آنجایی که کار کردن با کامپیوتر و انتخاب واحدهای درسی حتی برای دانش‌آموزان مقطع ابتدایی نیز در کشورهای توسعه‌یافته، آزاد و بر عهده‌ی خود دانش‌آموزان است، مطالعه‌ی تحقیقاتی بر روی دانش‌آموزان ۱۵ ساله‌ی انگلیسی نشان داده آنانی که کمتر با کامپیوتر و لوازم دیجیتال سر و کار دارند، از سطح درسی بالاتری برخوردارند.
این محققان انگلیسی معتقدند از آنجایی که حتی در کلاسهای فیزیکی و واقعی درسی نیز روشهای آموزش و تدریس با نرم‌افزارهای آموزشی و کمک‌درسی آمیخته است و دانش‌آموزان برای انجام تکالیف درسی خود در منزل نیز ناچارند با کامپیوتر و اینترنت سرو کار داشته باشند، دلبستگی فراوان به فناوری اطلاعات و IT آنان را از یادگیری درسهای تحلیلی و محاسباتی مانند گرامر ادبیات و ریاضیات باز داشته است. مضرات این سروکار داشتن فراوان با کامپیوتر و اینترنت بیشتر در رابطه با درسهایی مانند ریاضی احساس می‌شود چرا که سرعت و سهولت کار با دستگاهها و لوازم دیجیتال مانند لپ‌تاپ یا گوشی‌های تلفن همراه، حوصله و تمرکز لازم برای فکر کردن بر روی مسایل و سوالات پیچیده‌ی ریاضی را از آنان می‌گیرد.
پژوهشگران معتقدند اگر نحوه‌ی استفاده از اینترنت و کامپیوتر در میان دانش‌آموزان و دانشجویان، مدیریت و کنترل شود، ابزارهای نوین می‌توانند به دانش‌آموزان در حد یک وسیله‌ی کمک‌آموزشی یاری برسانند.

کوروش ضیابری
سید ایمان ضیابری
ماهنامه سپید دانایی