شهرهای مقدس شیعه

شیعیان كه معتقد به امامت و ولایت بلافصل علی ـ علیه السلام ـ و اولاد او بعد از پیامبر ـ صلی الله علیه و آله ـ می‌باشند همواره دوستار و عاشق اهل‌بیت پیامبر ـ صلی الله علیه و آله ـ بوده و هستند و مناطقی كه اهل‌بیت ـ علیهم السلام ـ نشانی از خود دارند در منظر این عاشقان آن مكان و شهر از قداست و شرافت خاصی برخوردار است. اگر شهر مدینه شرافت و عظمت پیدا كرد به‌خاطر وجود و قدوم مبارك رسول خدا ـ صلی الله علیه و آله ـ بود و امروز هم به‌خاطر وجود قبر شریف آن حضرت و اهل‌بیت‌اش از قداست خاصی برخوردار است و همچنین شهرها و مناطق دیگری كه با حضور و شهادت اهل‌بیت ـ علیهم السلام ـ شرافت و قداست یافتند و در نزد شیعیان عزیز می‌باشند. پس منظور از شهرهای مقدس شیعه جاها و شهرهایی است كه به نوعی وابسته به پیامبر ـ صلی الله علیه و آله ـ و اهل‌بیت آن حضرت می‌باشد كه عمده‌ترین این شهرها در عربستان، عراق و ایران می‌باشند كه به‌طور خلاصه به معرفی این شهرها می‌پردازیم.
● شهرهای مقدس در عربستان
▪ مدینه
شهر یثرب كه بعد از ورود رسول خدا ـ صلی الله علیه و آله ـ به این شهر «مدینهٔ النبی» و به اختصار مدینه خوانده شد، ‌در حدود ۴۵۰ كیلومتری شمال مكه واقع است كه جمعیت آن در سال ۱۴۱۵ هجری ۶۶ هزار نفر بوده است. آب و هوای مدینه در مقایسه با مكه بسیار بهتر است چرا كه زمین‌های حاصل‌خیز و آب نسبتاً مكفی دارد با این حال باید گفت مدینه هم سرزمین كم آبی به حساب می‌آید.
با ورود پیامبر ـ صلی الله علیه و آله ـ در سال ۶۲۲ میلادی به مدینه این شهر به مدینهٔ النبی تبدیل شد و نور ایمان در قلب اكثر قبایل تابید و همگی اسلام آوردند. رسول خدا ـ صلی الله علیه و آله ـ در همان آغاز، مدینه را چون مكه «حرم» دانست. براین اساس مكه حرم خدا و مدینه حرم رسول الله است و این بهترین شرافتی بود كه مدینه می‌توانست به‌دست آورد. پیامبر بزرگوار اسلام در سخنان بی‌شماری مدینه را تمجید كرده و مردم آن را بسیار ستوده است. این شهر در طول تاریخ از نظر پیشرفت شهری همواره سیر صعودی داشته و امروزه وجود مرقد شریف و مطهر رسول خدا ـ صلی الله علیه و آله ـ و در كنار آن، مزار شریف ائمه بقیع و مزار سایر اصحاب بزرگ رسول خدا ـ صلی الله علیه و آله ـ به این شهر قداست و عظمت خاصی بخشیده؛ مخصوصاً وجود قبور شریف حضرت زهرا ـ سلام الله علیها ـ ، امام حسن مجتبی ـ علیه السلام ـ ، امام زین‌العابدین ـ علیه السلام ـ ،‌امام باقر و امام صادق ـ علیهما السلام ـ این شهر را به یكی از مقدس ترین شهرهای جهان اسلام مخصوصاً تشیع تبدیل كرده به‌طوری كه سالانه قلوب پر مهر و محبت میلیون‌ها عاشق از سراسر دنیا را به خود جذب كرده و با دریای بركت و فیوضات خود دل این ارادتمندان را از بركات بی‌شمار خود سیراب می‌كنند.
● شهرهای مقدس شیعه در عراق
سرزمین عراق بنابر كاوش‌های باستان ‌شناسان، یكی از كهن‌ترین جایگاه‌های سكونت انسان و تمدن بشری است و پیشینه تاریخی آن به هزاران سال پیش از میلاد مسیح باز می‌گردد. ارتش اسلام در سال ۱۴ یا ۱۵ ه‍. به فرماندهی سعدبن ابی‌وقاص به عراق حمله كرد و طی چند سال جنگ در سال ۱۶ هجری ارتش ساسانی را شكست داد و عراق را به تصرف درآورد. از این تاریخ، عراق جزئی از متصرفات اسلامی گردید. سرزمین عراق یكی از سرزمین‌های مقدس برای مسلمانان مخصوصاً شیعیان می‌باشد. این سرزمین، ‌مدفن و آرامگاه امامان بزرگوار شیعه ـ علیهم السلام ـ ، صحابه پیامبر ـ صلی الله علیه و آله ـ تابعین، امامان مذاهب سنی، رؤسای فرقه‌ها و گروه‌ها و طوایف می‌باشد كه ما در اینجا به شهرهای مهم و مقدس آن به‌طور خلاصه می‌پردازیم.
▪ نجف اشرف:
این شهر كه در ۱۶۰ كیلومتری جنوب غربی بغداد و در كناره دشت بی‌آب و علف صحرای شام واقع است، ‌دارای آب و هوای بسیار گرم و زمینی خشك و كم آب می‌باشد. در منابع شیعه، روایات فراوانی درباره فضیلت و قداست سرزمین نجف آمده است، به همین جهت هر مؤمنی آرزوی زیارت این سرزمین و زندگی و دفن شدن در آن را دارد. امروزه این شهر مركز یكی از استان‌های عراق و از شهرهای مهم این كشور به شمار می‌رود.
شهر نجف یكی از مقدس‌ترین شهرهای شیعیان می‌باشد. وجود پر بركت حرم مطهر حضرت علی ـ علیه السلام ـ به این شهر قداست خاصی بخشیده و شیعیان برای این شهر احترام زیادی قائل هستند. جدا از وجود مرقد شریف امام اول شیعیان در این شهر، آثار و ابینه‌های تاریخی فراوانی باعث عظمت این شهر شده است كه به بعضی اشاره می‌شود:
۱) قبرستان وادی‌السلام: این قبرستان یكی از مقدس‌ترین گورستان‌های مسلمانان و شیعیان است.
۲) مقام حضرت حجّت: این مقام در گورستان وادی السلام قرار دارد و جایگاه مقدسی است كه به حضرت ولی عصر ـ عج الله تعالی فرجه الشریف ـ نسبت داده می‌شود.
۳) آرمگاه حضرت هود و حضرت صالح.
۴) آرامگاه كمیل بن زیاد نخعی.
۵) آرامگاه علماء و مراجع بزرگی مانند شیخ طوسی، علامه حلی، ‌مقدس اردبیلی، شیخ انصاری و ... .
همه این عوامل باعث شده تا شیعیان از سرتاسر جهان هرساله این شهر را چون نگینی در آغوش بگیرند و به این شهر با دیده احترام بنگرند.
▪ كوفه:
شهر كوفه نخستین شهر اسلامی است كه در سال ۱۷ ه‍. به دستور خلیفه دوم و به دست سعد ابن ابی‌وقاص در بخش میانی عراق ساخته شد. كوفه برای نخستین بار در سال ۳۶ ه‍. پایتخت دولت اسلامی گردید و این هنگامی بود كه علی ـ علیه السلام ـ برای جنگ جمل، مدینه منوره را به قصد عراق ترك كرد. بعدها به‌تدریج بر اهمیت شهر افزوده شد و یكی از مراكز مهم علمی و سیاسی جهان اسلام گردید. جمعیت آن را در آن زمان افزون بر یك میلیون نفر دانسته‌اند.
امروزه شهر كوفه موقعیت پیشین خود را از دست داده و به‌عنوان یك بخش از شهر نجف شمرده می‌شود و فاصله دو شهر هشت كیلومتر است كه تقریباً به یكدیگر متصل می‌باشند. این شهر به علت موقعیت جغرافیایی‌اش از آب و هوای ملایم و خنك‌تر از نجف برخوردار است.
این شهر به علت مركزیت حكومت حضرت علی ـ علیه السلام ـ و وجود اماكن و ابینه‌های تاریخی از آن زمان، ‌از قداست خاصی در میان مسلمانان و به‌خصوص شیعیان دارد.
كه به این اماكن به‌صورت خلاصه اشاره می‌شود:
۱) مسجد جامع كوفه:‌ این مسجد یكی از چهار مسجد مهم و مقدس جهان اسلام است. در درون این مسجد جایگاه‌های مقدسی وجود دارد مانند ستون‌ها و محراب‌های هفت‌گانه كه محل نمازگزاری برخی از معصومان می‌باشد،‌ محراب علی ـ علیه السلام ـ كه محل شهادت آن حضرت نیز می‌باشد و ... .
۲)حرم مسلم بن عقیل؛
۳) آرامگاه هانی بن عروه؛
۴) آرامگاه مختار ثقفی؛
۵) خانه امیرالمؤمنین ـ علیه السلام ـ ؛
۶) آرامگاه میثم تمّار؛
۷) مسجد سهله كه یكی از مساجد مقدس می‌باشد و ... .▪ كربلا:
كربلا مكانی است كه كمتر مكانی در شهرت و قداست به پایش می رسد. بعضی گفته‌‎اند ریشه كربلا از كلمه «كربله» گرفته شده و كربله یعنی به سستی گام برداشتن یا سست شدن گام‌ها و یا از «كربال» به معنی غربال كردن و چون كربلا سرزمینی خالی از ریگ و سنگ و درخت بوده به همین خاطر به این نام نامیده شده. این سرزمین اسامی دیگری مثل نینوا، غاضریه، ‌ماریه و ... هم دارد.
با وجود این كه پیشینه تاریخی كربلا بسیار قدیمی بوده و به دوران بابلیان می‌رسد ولی از آنجا كه مدارك تاریخی در این باب كم و ناچیز است نمی‌توان شناخت دقیقی را نسبت به تاریخ كربلا پیش از اسلام به ‌دست آورد.
مقدس‌ترین شهر عراق پس از نجف اشرف كربلا است و آن تربتی است كه اجساد پاك و غرقه به خون شهیدان عاشورا و به ویژه سرور آنان و سید جوانان اهل بهشت، ابا عبدالله الحسین ـ علیه السلام ـ و برادر با وفا و بزرگوارش حضرت ابوالفضل العباس ـ سلام الله علیه ـ را در خود جای داده است.
تاریخ شهر كربلا در دوران اسلامی از هنگام شهادت امام حسین ـ علیه السلام ـ آغاز می‌شود و از آن هنگام تاكنون این شهر همواره در جان و روح و روان شیعیان و مؤمنان بوده و روز به روز بر آبادی و وسعت آن افزوده شده است.
مهم‌ترین متعلقات قلبی شیعیان در این شهر عبارتند از:
۱) حرم پاك و مطهر سرور و سالار شهیدان حضرت اباعبدالله الحسین ـ علیه السلام ـ ؛
۲) قتلگاه؛
۳) تلّ زینبیه؛
۴) حرم منور و پاك ابوالفضل العباس ـ سلام الله علیه ـ ؛ ۵. آرامگاه حبیب بن مظاهر؛ ۶. مرقد حر؛ ۷) مقام حضرت حجت؛ ۸. آرامگاه طفلان مسلم و ... .
▪ كاظمین:
این شهر سومین شهر مقدس عراق پس از نجف و كربلا است و در شمال غربی بغداد و در سمت غرب رودخانه دجله قرار گرفته كه تنها عرض رودخانه دجله آن را از بغداد جدا می‌كند. نام این شهر برگرفته از نام مبارك حضرت امام كاظم ـ علیه السلام ـ است و از آنجایی كه در این حرم حضرت امام موسی بن جعفر و امام جواد ـ علیهما السلام ـ مدفون می‌باشند شهر به نام این دو تن با غلبه دادن نام اشهر كه كاظم است «كاظمین» نامیده شده است.
این شهر به علت وجود مقدس پیكرهای پاك دو امام بزرگوار از قداست و احترام خاصی برخوردار است و هر سال میلیون‌ها دل عاشق به سوی این شهر متوجه می‌شود و از فیوضات معنوی این دو امام بزرگوار بهره‌مند می‌شوند.
▪ سامرا:
شهر سامرا چهارمین شهر مقدس عراق است. این شهر طی مدت سه دهه پایتختی توسعه فراوانی یافت. با آن‌كه گفته می‌شود از جهت پیشینه تاریخی قدیمی‌ترین شهر تاریخ و از نظر آب و هوا، ‌مرغوبیت خاك و ... مطبوع‌ترین و زیباترین شهر نه تنها عراق بلكه تمام روی زمین بوده است، اما امروزه تعریف چندانی ندارد و درست قضیه برعكس شده است. روزگاری عراق را قلب زمین و شهر سامرا را قلب عراق می‌نامیدند ولی حالا از همان شهر نه جلالی مانده و نه جمالی به جز آستان قدسی عسكریین ـ علیهما السلام ـ كه چون ماه تابان در شب سیاه سامرا می‌درخشد و چشم هر بیننده‌ای را به خود جلب می‌كند.
پیشتر سامرا از شهرهای بغداد محسوب می‌شد ولی اكنون مركز استان تازه تأسیسی می‌باشد. در عصر حاضر آستان قدسی عسكریین در قلب شهر سامرا واقع شده و یكی از بزرگترین زیارت‌گاه‌های شیعیان می‌باشد. این بارگاه نورانی محل دفن دو امام بزرگوار شیعیان یعنی امام هادی و امام حسن عسكری ـ علیهما السلام ـ است. هم‌چنین مقبره نرگس خاتون مادر حضرت مهدی ـ عج الله تعالی فرجه الشریف ـ و مرقد حكیمه خاتون دختر امام جواد، ‌سمانه مادر امام هادی و سوسن مادر امام حسن عسكری به این ‌آستانه قداست، عظمت و شرافت خاصی بخشیده است.
● شهرهای مقدس در ایران
▪ خراسان:
دین مقدس اسلام بنابر قول مشهور در سال سی و یك هجری وارد خراسان شد و تا پایان خلافت عثمان مسلمانان بر شهرهای خراسان مسلط بودند كه بعد از مرگ عثمان، حضرت علی ـ علیه السلام ـ با فرستادن دو حاكم عادل و پرهیزگار نخستین بذر تشیع را در این منطقه می‌كارد. بعد از شهادت علی ـ علیه السلام ـ خراسان به یكی از قطب‌های فعالیت بر علیه نژادپرستان اموی تبدیل شد و نهایتاً هم توسط شورشیانی از همین منطقه امویان سقوط كردند و با به حكومت رسیدن عباسیان، ‌خراسان همچنان برای بنی‌عباس هم مشكل‌ساز شد. از این رو در سال ۱۹۲ ه‍. هارون خلیفه عباسی شخصاً برای كنترل اوضاع وارد خراسان شد و در همین منطقه به علت شدت بیماری فوت كرد و پس از جریاناتی پسرش مأمون به خلافت رسید و برای كنترل منطقه ناآرام خراسان آنجا را محل و مركز حكومت خود برگزید و حضرت امام رضا ـ علیه السلام ـ را بالإجبار به آن دیار فراخواند و بعد از به شهادت رساندن آن حضرت جنازه پاك و مقدس او را در كنار قبر پدرش هارون به خاك سپرد و آن محل به نام مشهد رضا معروف گردید و اساس شهر مقدس مشهد از همان زمان شروع شد.
در كتاب‌های قدیم از این شهر به عنوان مشهد طوس و هم مشهد رضا نام برده شده و سرانجام كلمه طوس و رضا هم در محاورات و كتابت حذف شده و به ‌نام مشهد معروف گردید. این شهر مقدس در طول تاریخ همواره محل تردد و مركز عالمان و عارفان و عاشقان حقیقت بوده و در قرون و اعصار جایگاه عباد و زهاد بوده است.
در طول دوازده قرن این مكان مبارك فراز و نشیب‌هایی داشته است، زمانی در آبادی و نعمت و رفاه به سر برده و گاهی در اثر تعصبات و كج‌ فكری‌ها ویران شده است، آری صحنه‌سازان و جباران رفتند ولی انوار درخشان امام رضا ـ علیه السلام ـ همچنان می‌درخشد و پیوسته‌ حرم پاكش توسعه پیدا می‌كند و بر جلال و شكوهش افزوده می‌گردد. شهر مشهد امروزه به عنوان یكی از مراكز مهم و مقدس شیعه در تمام دنیا شناخته شده است و قلب میلیون‌ها انسان عاشق به عشق رضای آل محمد ـ صلی الله علیه و آله ـ می‌تپد و این شهر همچون نگینی در سرزمین ایران بر قلب‌های شیعیان حكومت می‌كند و هر ساله میلیون‌ها زائر عاشق را در خود جای می‌دهد. و به یكی از مراكز مهم علمی و عقیدتی جهان تشیع تبدیل شده است.
▪ شهر مقدس قم
در مورد تعیین زمان تأسیس شهر قم بین سیره نویسان اختلاف است. یعقوبی قم را از شهرهای عهد ساسانیان می‌داند ولی بعضی این شهر را اسلامی‌التأسیس می‌دانند، به هرحال قم از مهم‌ترین شهرهای شیعه نشین از ابتدای اسلام بوده است و تشیع آن‌ها همیشه امامی و اثنی عشری بود و انحراف به آن راه نیافته است. بسیاری از مردم آن دیار خدمت ائمه اطهار می‌رسیدند و از محضر آن بزرگواران كسب فیض می‌كردند و پیوسته با امامان خود رابطه داشتند. این شهر همواره مأمن و پناهگاه علویان و شیعیان بود كه در پایان قرن دوم هجری، قدوم بانوی بزرگوار اسلام حضرت معصومه ـ سلام الله علیها ـ نقطه عطفی در تاریخ این شهر محسوب می‎شود. چون از همان زمان این شهر از نظر فرهنگی، جغرافیایی و مذهبی سیر صعودی داشته و امروزه به یك استان و كلان‌شهر تبدیل شده است.
استان قم با وسعتی معادل ۱۴۶۳۱ كیلومتر مربع در مركز كشور ایران واقع شده است. از نظر جغرافیای طبیعی، این استان در قلمرو كویر مركزی ایران واقع شده است و از نظر آب و هوا اقلیم نیمه بیابانی دارد.
از نظر فرهنگی استان و شهر قم از شهرهای مهم دینی و مذهبی و زیارتی ایران و شیعیان جهان است. جریان فرهنگی دینی مذهبی، شهر قم را به یكی از بزرگترین مراكز آموزش علوم دینی و آئین‌های مذهبی تبدیل كرده. كه در دهه‌های اخیر نقش بسیار ممتازی در فرآیند تحولات دینی، مذهبی، سیاسی و اجتماعی دنیا ایفا كرده است. در این شهر مراسم اعیاد و سوگواری‌های دینی و مذهبی با شكوه فراوانی برگزار می‌شود. آری شهر قم نمونه ممتازی از نظام دینی و مذهبی مردم شیعه ایران است و وجود مزار شریف حضرت معصومه ـ سلام الله علیها ـ و صدها امام‌زاده و علماء و مراجع و مساجد مقدس و مدارس علمیه و وجود پر بركت مراجع عظام تقلید، این شهر را به یكی از شهرهای مقدس تشیع تبدیل كرده است.

مختار اصلانی

منبع : سایت اهل بیت